تفکرات کودکانه و معصوم دخترانه چه بی‌رحمانه در سائقه‌های فکری سطح پایین و آلارم‌های فقر آتش می‌گیرد در حالی که هنوز از هزاران غنچه آنان حتی یک گل شکوفا نشده و مجبورند قبل از اینکه حس زیبای دخترانه را زیر زبان زندگی خود تجربه کنند طعم تلخ دردهای خانه داری را بچشند و قبل از آنکه از عروسک‌های خود سیر شوند مجبورند کودک‌شان را در آغوش بگیرند.
در گذر تندبادهای زندگی و فاصله سنی زیاد و ثبت نشدن بسیاری از این ازدواج‌ها تنها قربانیان این وصلت مادران خردسال و کودکان در آغوش‌شان هستند، این زنان هیچ تکیه گاه و پشتیبانی برای ادامه زندگی ندارند و مجبورند عمری را دل شکسته تن به زندگی سطح پایین داده و کودکانشان نیز در بحبوحه روزگار سر به حاشیه‌ها و جرایم بگذارند.
ثبت نشدن ازدواج اولین گام خطا
یکی از معضلات سیستان و بلوچستان ثبت نشدن برخی ازدواج‌ها در آن است که به وضوح زنان را از حقوق قانونی آنان محروم می‌کند و به مردان این آزادی را می‌دهد که به راحتی و بدون هیچ منع قانونی این زنان را طلاق دهند و یا همسر دوم و سوم اختیار کنند.
مدیرعامل مؤسسه خیریه حلیمه سعدیه زاهدان و کارشناس حمایت از حقوق زنان و کودکان خاطرنشان کرد: بر اساس دستورالعمل ثبت احوال، دفاتر ثبت ازدواج و طلاق مجاز به ثبت ازدواج افراد زیر سن قانونی نیستند و این موضوع سبب شده تا ازدواج در سنین پایین تنها به صورت شرعی در مناطق مختلف انجام شود.
کلثوم مؤذن ادامه داد: همچنین بیشتر دخترانی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند خانواده‌های متمولی ندارند و مجبور به ازدواج با فردی به عنوان همسر دوم، سوم یا چندم وی می‌شوند که برای ثبت قانونی آن نیاز به اجازه همسر اول دارد و با توجه به اینکه در بسیاری موارد همسر اول فرد رضایت ندارد، افراد از ثبت آن خودداری می‌کنند.
وی افزود: همچنین در برخی موارد انگشت شمار این افراد با استفاده از برخی بندهای قانونی می‌توانند مجوز ازدواج دختران را در سنین پایین کسب کنند به این صورت که از دختران در دادگاه برخی سوالات شرعی پرسیده شده و در صورت پاسخ صحیح، دادگاه اجازه ازدواج را صادر می‌کند.
وی تصریح کرد: البته در این موارد تنها برخی نکات شرعی به دختر دیکته می‌شود و او نیز در دادگاه بازگو می‌کند.
مرکز و جنوب سیستان و بلوچستان بیشترین آمار ازدواج‌های ثبت نشده را دارند
مؤذن گفت: بر اساس گزارش‌های موجود بیشتر ازدواج‌ها در سنین پایین در مناطق مرکزی و جنوب سیستان و بلوچستان وجود دارد.
وی تصریح کرد: توابع شهرهای زاهدان و چابهار بیشترین آمار را در این زمینه دارد که بیشتر این ازدواج‌ها نیز ثبت نمی‌شود.
فقر و ازدواج در سنین پایین
بدون شک فقر عامل بسیاری از معضلات اجتماعی است و برخی از افراد برای رهایی از فقر حاضر به انجام کارهای نامتعارف از جمله شوهر دادن دختران خود در سنین پایین می‌شوند، البته نباید تمام مشکلات را به فقر مالی ارتباط داد بلکه فقر فرهنگی در این زمینه ریشه بیشتری دوانده است.
کارشناس حمایت از حقوق زنان و کودکان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: علت اصلی ازدواج دختران در سنین پایین با مردان بزرگ فقر فرهنگی و مالی خانواده این افراد است.
اشرف معصومی افزود: متأسفانه برخی باورهای غلط در بین جوامع محلی سیستان و بلوچستان سبب بروز چنین پدیده‌ای می‌شود.
وی ادامه داد: با وجود پیشرفت‌های کنونی هنوز هم موارد بسیاری از ازدواج در سنین پایین گزارش می‌شود.
ثبت نشدن ازدواج و محرومیت زنان از تمام حقوق قانونی
کودکی که حق خود را نمی‌داند و حتی جرأت ابراز آن را نیز ندارد پس از ازدواج و طلاقی اجباری هیچ‌گونه حقی جز تنهایی و درد ندارد.
مدیرعامل مؤسسه خیریه حلیمه سعدیه زاهدان اظهار داشت: با توجه به ثبت نشدن ازدواج دختران، مردان به راحتی می‌توانند طلاق شرعی داده و هیچ‌گونه حق و حقوقی به زنان پرداخت نکنند.
مؤذن ادامه داد: موضوع نفقه و مهریه که تنها می‌توان از طریق قانونی پیگیری کرد نیز برای این زنان محلی از اعراب ندارد.
وی افزود: گاه ممکن است شوهر این زنان به علت‌های مختلف فوت شود که به دلیل ثبت نشدن ازدواج هیچ‌گونه حقی از ارث به این زنان و فرزندان آنان تعلق نمی‌گیرد.
کارشناس حمایت از حقوق زنان و کودکان گفت: به دلیل اینکه این دختران سنی بسیار کمتر از شوهران خود دارند همواره تحت اجبار برخی زورگویی‌ها قرار می‌گیرند.
مؤذن اضافه کرد: موارد بسیاری از ضرب و شتم این دختران نیز گزارش شده است.
یکی از زنان خود سرپرست روستایی شهرستان زاهدان به خبرنگار ایرنا گفت: تنها ۸ سال داشتم که مرا به عقد مردی ۴۰ ساله از توابع روستایمان که زنی دیگر و فرزندان بزرگ‌تر از من داشت در آوردند.
وی که از ذکر نامش خودداری کرد اظهار داشت: از آنجا که ثبت احوال از ثبت این ازدواج خودداری کرده بود مراسم عقد به صورت سنتی و شرعی در خانه پدرم انجام شد.
وی عنوان کرد: حدود یک سال پس از ازدواج در خانه پدر سکونت داشتم و در سن ۹ سالگی به خانه شوهر رفتم و پس از حدود سه سال صاحب فرزندی شدم.
وی بیان کرد: بارداری در آن ایام برایم بسیار سخت بود و حسی غریب داشتم.
وی ادامه داد: پس از تولد اولین فرزند عملاً به یک زن خانه دار تبدیل شدم که البته در منطقه ما بیشتر زنان وضع من را داشتند.
وی افزود: همزمان با رشد فرزند، خودم نیز رشد کردم و آن زمان بود که فهمیدم هرگز معنی کودکی و بازی‌های کودکانه را درک نکرده‌ام.
این زن سرپرست خانوار تصریح کرد: پس از مدتی شوهرم به جرم حمل مواد مخدر دستگیر و روانه زندان شد و من نیز برای اینکه بتوانم مایحتاج زندگی کودک خود را تأمین کنم به سراغ همسر اول وی رفتم تا از دارایی‌های شوهرم به من بدهند که مورد ضرب و شتم پسر بزرگ او قرار گرفتم.
وی خاطرنشان کرد: به دلیل نداشتن حامی مالی پس از آن شروع به کار کردم و روزها برای تکدیگری به زاهدان آمدم.
این زن سرپرست خانوار گفت: بارها به نهادهای مختلف مراجعه کرده‌ام اما به دلیل اینکه ازدواج ثبت شده‌ای نداشتم هیچیک به من کمک نکردند.
وی ادامه داد: فرزند من نیز از تحصیل محروم است و حتی یارانه نیز دریافت نمی‌کند و شرایط زندگی برای ما بسیار دشوار است.
وی افزود: هم اینک به دلیل فشارهای زندگی به اعتیاد نیز روی آورده‌ام و نمیدانم در نهایت قرار است چه چیز رخ دهد فقط این را میدانم که به من و زنان بی شمار امثال من که در این منطقه کم هم نیستند ظلم زیادی شده است.
ازدواج در سن کم و افزایش روز افزون زنان خود سرپرست
با وجود تمام تعالیم علمی و نیز تبلیغاتی که علیه این نوع ازدواج‌ها وجود دارد متأسفانه این امر هنوز هم در سیستان و بلوچستان انجام می‌شود و آمار زنان خود سرپرست روز به روز افزایش می‌یابد.
مدیرعامل مؤسسه خیریه حلیمه سعدیه زاهدان تصریح کرد: معمولاً پس از جدایی یا فوت همسر، این زنان وظیفه نگهداری از کودکان را بر عهده می‌گیرند و این امر سبب می‌شود تا این دختران در سنین پایین مجبور به تحمل بار سنگین زندگی شوند.
وی خاطرنشان کرد: این در حالیست که به دلیل ثبت نشدن ازدواج و نبود هیچ‌گونه مدرک مستدلی، هیچیک از نهادهای دست اندرکار نمی‌تواند به این زنان خدمات ارائه دهد.
کارشناس حمایت از حقوق زنان و کودکان بیان کرد: متأسفانه با وجود تمام اطلاع رسانی‌ها هنوز هم ازدواج در سنین پایین در این استان رواج دارد که این امر سبب افزایش روز افزون زنان خود سرپرست و بدون حمایت از طرف هیچ نهادی می‌شود.
کودکان بی شناسنامه حاصل ازدواج‌های ثبت نشده
پس از زنان، کودکان قربانیان اصلی این گونه ازدواج‌ها محسوب می‌شوند که مجبورند دوران رشد خود را بدون سایه پدر و حمایت مادر سپری کنند و تنها همدم آنان دوستانی از نوع خودشانند که گلیم خود را از راه درست یا نادرست از آب میکشند.
مؤذن گفت: به علت ثبت نشدن ازدواج، کودکان حاصل از آن نمی‌توانند شناسنامه را به عنوان یک سند هویتی دریافت کنند.
وی اظهار داشت: این کودکان به دلیل نداشتن شناسنامه از تمام حقوقی که در ایران اسلامی برای اتباع ایرانی مشخص شده محروم هستند.
وی افزود: با توجه به اینکه آنان نمی‌توانند در مدارس ثبت نام کنند از حق انسانی خود یعنی تحصیلات باز می‌مانند و به جمع افراد بی سواد جامعه اضافه می‌شوند.
کارشناس حمایت از حقوق زنان و کودکان ادامه داد: نداشتن یارانه و حمایت نشدن از سوی نهادهای حمایتی نیز سبب می‌شود تا هیچ‌گونه منبع درآمدی برای نگهداری از کودکان وجود نداشته باشد که این امر نیز کودکان کار را افزایش می‌دهد.
اعتیاد، دزدی و انحرافات اجتماعی در کمین زنان خردسال و کودکان آنان
در زندگی دردهای زیادی است که کالبد انسان را از درون خورده و از او جز نقشی بر روی استخوان‌های توخالی باز نمی‌گذارند و انسان برای رهایی از رنج‌ها گاه رو به بیراهه‌هایی می‌آورد که گرچه در اوایل ممکن است لذت بخش باشد اما بدون تردید پایان آن جز تباهی و سوختن نیست.
یک زن متکدی در شهر زاهدان به خبرنگار ایرنا گفت: فردی فقیر و بی کس هستم و مجبورم برای تأمین معاش ۲ فرزندم گدایی کنم.
وی که خود را گل‌بی‌بی معرفی کرد افزود: شوهرم چند سال قبل با وجود ۲ فرزند ما را ترک کرده و از آنجایی که توان مالی و حرفه‌ای ندارم ۲ فرزندم نیز در خیابان‌های دیگر گدایی می‌کنند.
این زن سرپرست خانوار بیان کرد: شوهرم قاچاقچی بوده و ازدواج ما نیز ثبت نشده و پس از اینکه محموله موادمخدر وی لو می‌رود به پاکستان فرار می‌کند.
وی تصریح کرد: هم اینک به اعتیاد نیز دچار شده‌ام و بخشی از درآمدی که از راه تکدیگری بدست می آورم صرف اعتیاد می‌شود.
وی در پاسخ به این سوال که آیا حاضر است دختر کوچک خود را به عقد مردی مسن درآورد گفت: با این وضعیت فقری که دارم حاضرم این کار را بکنم و تنها می‌توانم امیدوار باشم که به سرنوشت من دچار نشود.
یک کارشناس اجتماعی اظهار داشت: بسیاری از زنان کم سن و سال پس از رسیدن به سن بلوغ در می‌یابند که ازدواج‌شان از روی تحمیل خانواده بوده و تحمل این وضع برای آنان دشوار می‌شود.
م. سراوانی ادامه داد: تحمل درد و فشارهای زندگی پس از طلاق نیز سبب روی آوردن جمعیت زیادی از این زنان کوچک به مواد مخدر می‌شود.
وی افزود: این موضوع به تبع بر کودکان این زنان خود سرپرست نیز تأثیر می‌گذارد.
وی تصریح کرد: با توجه به مشکلات موجود در زندگی این کودکان و نداشتن تحصیلات و درآمد کافی زمینه جذب این افراد به خلاف، اعتیاد و شرارت زیاد است.
۹۰ درصد بند نسوان زنان بی‌سرپرست
یک منبع آگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا از آمار بالای جرم توسط این زنان و فرزندان آنان خبر داد.
وی که از ذکر نامش خودداری کرد گفت: بر اساس برخی آمارهای مربوط به چند سال قبل بیش از ۹۰ درصد زنانی که به جرم موادمخدر دستگیر شده و در بند نسوان زندان زاهدان حبس بودند را زنان حاصل از ازدواج‌های ثبت نشده و ازدواج در سنین پایین تشکیل می‌دادند.
وی تصریح کرد: همچنین آمار بالایی از کودکان و نوجوانان کانون اصلاح و تربیت را کودکان حاصل از این نوع ازدواج‌ها تشکیل می‌داد.
وی خاطرنشان کرد: متأسفانه دستگاه‌های دست‌اندکار نیز به دلیل نداشتن مدارک هویتی نمی‌توانند از این کودکان پس از آزادی با اعطای مدرک کارآموزی و پرداخت وام حمایت کنند.
قانون ازدواج دختران زیر ۱۵ سال را ممنوع کرده است
مدیر کل سابق امور بانوان و خانواده استانداری سیستان و بلوچستان گفت: براساس قانون ازدواج دختران زیر ۱۵ سال غیر قانونی است و به همین سبب این نوع ازدواج‌ها به صورت شرعی انجام می‌شود.
مریم پویا اظهار داشت: مهمترین مشکل ازدواج‌های شرعی این است که در دفاتر ازدواج ثبت نمی‌شوند و نهادهای اجتماعی هیچ اطلاعی از این افراد ندارند.
وی تصریح کرد: دفتر امور بانوان استانداری سیستان و بلوچستان جلسات و کارگروه‌های بسیار زیادی در استان برگزار کرده تا با فرهنگ سازی و آموزش مانع ازدواج دختران کم سن و سال شود.
پویا خاطر نشان کرد: براساس علم روانشناسی بلوغ دختر از ۱۴ تا ۱۵ سال آغاز می‌شود و ازدواج در سنین کم مشکلات روحی و روانی زیادی را برای این قبیل افراد به دنبال دارد.
وی بیان کرد: برای جلوگیری از ازدواج دختران در سنین پایین مراکز مشاوره زیادی در سیستان و بلوچستان راه اندازی شده که به این قبیل افراد مشاوره‌های رایگان ارائه می‌دهد.
مدیر کل سابق امور بانوان و خانواده استانداری سیستان و بلوچستان گفت: طلاق گرفتن و برخوردار شدن از حداقل حقوق اجتماعی و اقتصادی در ازدواج‌های شرعی مفهومی ندارد و به راحتی زوج‌ها از یکدیگر جدا می‌شوند.
وی اظهار داشت: فرزندان بدون شناسنامه حاصل ازدواج دختران کم سن و سال است که این امر در جامعه تبدیل به معضل بسیار بزرگی شده است.
پویا تصریح کرد: سیستان و بلوچستان متأسفانه در تعدد زوجات، ازدواج در سن پایین، ثبت نشدن طلاق و کودکان بازمانده از تحصیل در کشور رتبه اول را دارد.
وی ادامه داد: ۵۰ هزار کودک بازمانده از تحصیل تا کنون در سیستان و بلوچستان شناسایی شده‌اند.
وی خاطر نشان کرد: متأسفانه در سیستان و بلوچستان ازدواج‌هایی با اتباع خارجی صورت گرفته که بعد از مدتی این فرد همسر و فرزندان خود را رها کرده و بدون توجه به مشکلات آنان به کشورش بازگشته و هیچ گونه دسترسی به فرد مورد نظر نیست.
مدیر کل سابق امور بانوان و خانواده استانداری سیستان و بلوچستان گفت: تعداد زیادی از زنان و کودکان بی سرپرست حاصل ازدواج با اتباع خارجی در استان وجود دارد.
وی اظهار داشت: ضروری است با کشور مورد نظر توافق نامه‌هایی در زمینه ازدواج اتباع خارجی امضا شود.
پویا افزود: برای رهایی معضل ازدواج ایرانیان با اتباع خارجی اداره کل امور بانوان استانداری سیستان و بلوچستان آموزش‌هایی را به خانواده‌ها در این زمینه ارائه کرده است.
وی بیان کرد: تعارض‌هایی بین حکم شرع و قانون مدنی برای ازدواج دختران وجود دارد بطوریکه براساس حکم شرع سن بلوغ دختران ۹ سال اما قانون مدنی و اجتماعی سن بلوغ را ۱۵ سال می‌دانند.
وی ادامه داد: ازدواج‌های شرعی بیشتر در مناطق روستایی سیستان و بلوچستان صورت می‌گیرد.
مدیر دبیرخانه ائمه جمعه نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در امور اهل سنت سیستان و بلوچستان گفت: در ازدواج شرعی سن مطرح نیست اما از لحاظ قانونی دختر باید به سنی برسد که توان اداره زندگی را داشته باشد.
مولوی عبدالغنی دهانی سورانی اظهار داشت: از لحاظ قانون مدنی دختری که ازدواج می‌کند نباید کمتر از ۱۳ سال سن داشته باشد ولی از لحاظ شرعی اگر دختر رشد کافی داشته باشد و ظاهرش به سن ۱۳ یا ۱۴ سال به نظر برسد برای ازدواج مشکلی ندارد.
وی تصریح کرد: چنانچه دختر را در سن کمتر از سن بلوغ شوهر بدهند از لحاظ عقلی و عرفی جواز ندارد چون این دختر را پدر شوهر می‌دهد و ممکن است وقتی بزرگ شد این شوهر را دوست نداشته باشد.
وی افزود: وقتی پدر دختر را شوهر داد تمام اختیارات این دختر از او سلب می‌شود و از لحاظ عقلی و عرفی درست نیست دختر را در سن پایین شوهر بدهند.
مدیر دبیرخانه ائمه جمعه نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در امور اهل سنت سیستان و بلوچستان گفت: براساس فقه حنفی اگر کلمه طلاق سه مرتبه بر زبان جاری شود طلاق رسمیت پیدا می‌کند و قابل اجراست.
مؤسسه‌ای برای حمایت از زنان خود سرپرست
مدیرعامل مؤسسه خیریه حلیمه سعدیه زاهدان و کارشناس حمایت از حقوق زنان و کودکان اظهار داشت: کار این مؤسسه نگهداری از کودکان بطور شبانه روزی، ایجاد اشتغال و حمایت از زنان خود سرپرست است.
مؤذن با بیان اینکه در این مؤسسه از زنانی که ازدواج آنها ثبت نشده نیز حمایت می‌شود ادامه داد: هم اینک ۵۰۰ زن خود سرپرست زیرپوشش خدمات این مؤسسه قرار دارند.
وی افزود: صندوق قرض‌الحسنه این مؤسسه نیز تا کنون به ۳۰۰ زن خود سرپرست وام اعطا کرده است.
وی تصریح کرد: برخی کارهای حمایتی مانند مشاوره و دادن سبدهای کالایی به این زنان نیز توسط این مؤسسه انجام می‌شود.
آمار دقیقی از دخترانی که در سن پایین ازدواج می‌کنند وجود ندارد
مدیرکل ثبت احوال سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: صدور سند سجلی برای فرزندان دخترانی که در سن کم و به صورت شرعی ازدواج می‌کنند ۲ حالت وجود دارد.
رضا راحت دهمرده اظهار داشت: در حالت نخست چنانچه فرزند آنان در بیمارستان متولد شود برای گرفتن شناسنامه گواهی تولد و حضور یکی از والدین الزامی است.
وی ادامه داد: در حالت دوم اگر فرزند آنان در خانه متولد شود علاوه بر استشهاد محلی، حضور پدر و مادر برای گرفتن شناسنامه الزامی است و پدر و مادر هر ۲ باید به صورت مکتوب و شفاهی اعلام کنند که این فرزند حاصل ازدواج شرعی آنان است.
مدیر کل ثبت احوال استان افزود: به دلیل ثبت نشدن این نوع ازدواج‌ها آمار دقیقی از دخترانی که در سن کم اما به صورت شرعی ازدواج می‌کنند وجود ندارد.
حال این سوال پیش می‌آید که چه لذتی در زندگی زنی است که به دلیل ثبت نشدن ازدواج خود نه می‌تواند در آینده ادعای شوهرداری کند، نه می‌تواند از خدمات اجتماعی بهره ببرد و نه می‌تواند شاهد رشد و بالندگی فرزند خود باشد، بلکه او همیشه داغ دیده و دردمند است.
این زن هنوز در حسرت عروسکی است که روز ازدواج در دست داشت و به یکباره از دختر بچه‌ای بازیگوش به مادری دردمند تبدیل شد.
۷۳۱۱** ۶۰۸۱