گردشگران از این مرد اهل روستای قندیل کازرون فارس پرسیده بودند از چه راهی می‌توان به نقش برجسته بالای کوه رسید.
برخی گردشگران که با زحمت‌های فراوان به این نقش برجسته رسیده اند، می‌گویند: رهاشدن و فراموشی، تمام سهم نقش برجسته تاریخی و اثر ثبت ملی شده تنگ قندیل کازرون است.
با نگاهی به وضعیت کنونی این نقش برجسته به نظر می‌رسد وضعیت این منطقه و مسیر دسترسی به این اثر تاریخی در عصر باستان بسامان تر بوده است.
اکنون هیچ مسیر مناسبی برای بازدید از آن وجود ندارد و بازدید کنندگان باید برای دیدن این اثر تاریخی از دامنه سنگلاخی گذر کنند.
تابلو راهنما در طول مسیر و این منطقه برای هدایت علاقه مندان وجود ندارد و اگر برای این کار از تجارب اهالی نیز بهره گرفته شود امکان سفر با خودرو تا محلی که نقش برجسته واقع شده نیست و حتی مسیر دسترسی پیاده هم برای آن پیش بینی نشده و گذشته از آن امنیت گردشگران داخلی و خصوصاً خارجی در این محل تأمین نشده است.
برخی کارشناسان آن را شاهکار دوران ساسانی در ایران و از معدود حجاری‌های روایت کننده صحنه‌ای خانوادگی در عصر باستان می‌دانند.
نقش برجسته تنگ قندیل کازرون اکنون در دامنه کوه و مجاور تنگی در نزدیکی روستای قندیل کازرون در فاصله کمتر از یک کیلومتری این روستا واقع شده و بنا به گفته کارشناسان در مسیر جاده شاهی عصر باستان قرار گرفته است.
نقش برجسته تنگ قندیل در تاریخ ۱۱ دی ماه ۱۳۸۰ با شماره ۴۵۳۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
سنگ و گلوله
مشاهدات خبرنگار ایرنا حاکی است که به دلیل رها شدن و عدم حفاظت از این اثر تاریخی و قرارگیری این نقش برجسته باستانی در مجاورت مسیر گذر آب‌های فصلی، بخش‌هایی از آن دچار تخریب توسط عوامل طبیعی شده است.
این نقش برجسته به نام منطقه‌ای که در آن قرار گرفته نام گذاری شده و بنا به گفته اهالی روستای قندیل در اوایل دهه ۹۰ بر اثر شلیک گلوله و یا پرتاب سنگ دچار تخریب‌هایی شده است.
در حال حاضر هیچگونه حفاظتی از نقش برجسته تنگ قندیل صورت نمی‌گیرد بگونه ای که اکنون این اثر باستانی در معرض سیلاب‌های فصلی که از این تنگه عبور می‌کنند قرار دارد و در داغی تابستان نیز به دلیل عدم وجود هیچ نوع سایه بان و محافظی، نور مستقیم خورشید بنیان آن را سست می‌کند.
انتقال؛ مگر می‌شود؟
برخی متخصصان امر انتقال این نقش برجسته به مکانی دیگر را یکی از راه حل‌های حفاظت از آن می‌دانند و برخی دیگر با این کار مخالفند زیرا معتقدند که مکان قرارگیری این اثر تاریخی به آن هویت داده و جدا کردن نقش برجسته از این محل هویت را از آن می‌گیرد.
اهالی قندیل، نقش را حفظ کرده اند
به گفته مسئولان اداره میراث فرهنگی کازرون، تنها دلیل تداوم وجود این نقش برجسته تا عصر کنونی مدیون تلاش و حفاظت اهالی و ساکنان روستای قندیل است.
در اطراف سنگ نگاره ساسانی تنگ قندیل اثراتی از کندو کاو تاراج‌گران میراث فرهنگی نیز دیده می‌شود که این مساله نیز تخریب طبیعی این اثر باستانی را در پی روئیدن گل سنگ، بارندگی و نظایر آن فزونی بخشیده است.
نقش قندیل و چند دیدگاه
باستان شناس و پژوهشگر دوران ساسانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: نقش برجسته تنگ قندیل واقع در شهرستان کازرون متعلق به دوره ساسانی است و درباره نقوش آن تفاوت نظرهایی بین متخصصین امر وجود دارد و برخی معتقدند که این اثر حاوی تصویر شاپور اول و بعضی می‌گویند این تصویر متعلق به بهرام دوم است.
میلاد وندایی که زمینه تخصصی فعالیتش نقوش برجسته‌های دوران ساسانی است و تاکنون دو جلد کتاب و چندین مقاله در این باره تألیف کرده، افزود: در یکی از مقالات تخصصی ام نیز به این موضوع اشاره کردم که این نقش برجسته متعلق به نرسی، هفتمین پادشاه ساسانی است که در کنار مادرش آذرآناهیتا قرار دارد و پشت سر او نیز شخصی که حلقه در دست دارد بهرام سوم است.
وی ادامه داد: نقش برجسته تنگ قندیل کازرون احتمالاً در سال ۲۷۶ و ۲۷۷ میلادی ساخته شده است.
این پژوهشگر دوران ساسانیان و سردبیر مجله باستان شناسی کندوکاو اضافه کرد: نقش برجسته تنگ قندیل کازرون به لحاظ سبک شناسی و فرم بدن شباهت‌هایی با آثار تاریخی نقش رستم دارد.
وندایی اظهار داشت: اگر نقش برجسته تنگ قندیل با دیگر هنرهای دوران ساسانی مانند سکه و فلزکاری مقایسه شود کاملاً مشاهده می‌شود که سبک ایجاد این اثر تاریخی براساس سبک هنری دوره اول ساسانیان است.
روایتی که نقش شد
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کازرون درباره نقش برجسته تنگ قندیل عنوان کرد: در این اثر تاریخی تصویر آذر آناهیتا (ایزدبانوی آب)، پادشاه ساسانی و یک روحانی وجود دارد که برخی معتقدند این اثر باستانی یک ازدواج را روایتگری می‌کند.
محمدرضا معینی اضافه کرد: نقش برجسته تنگ قندیل کازرون تنها نقش برجسته ای است که تصویر زن در آن به این وضوح دیده می‌شود و یکی از نکته‌های موجود در این نقش برجسته، حجابی است که زن تصویر شده از آن برخوردار است.
تشکل‌های مردم نهاد تا اقتصادی کردن میراث
با قرار گیری محور بیشاپور، نورآباد و فهلیان در گروه ظرفیت‌های گردشگری استان فارس، گام مهمی در مسیر توسعه این منطقه برداشت، حفاظت از آثار گردشگری و تاریخی استان فارس به دلیل گستردگی کار و محدودیت منابع، کار دشواری است که با فعال کردن تشکل‌های مردم نهاد و ورود شوراهای شهر و روستا می‌توان این کاستی را برطرف کرد.
تنگ قندیل در مسیر باستانی تخت جمشید به شوش واقع شده است و احیای این محل و سایر اماکن تاریخی و میراث باستانی این استان که در حال حاضر چنین وضعیتی دارند، تنها با اقتصادی کردن آن ممکن خواهد بود.
منطقه‌ای که تنگ قندیل در آن واقع شده از ظرفیت اکوتوریسم و گردشگری طبیعی نیز بهرمند است که با احیای این جاذبه‌ها در کنار ایجاد چند واحد اقامتی بوم گردی می‌توان وضعیت اقتصادی اهالی منطقه را متحول کرد و گام مهمی در توسعه پایدار این مناطق برداشت.
با توجه به دورافتادگی محل قرارگیری این اثر تاریخی احتمال ربودن آن توسط تاراج گران اشیای تاریخی نیز وجود دارد که این مساله لزوم توجه و حفاظت از آن را افزایش می‌دهد.
کلید خوردن طرح حفاظت
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کازرون به خبرنگار ایرنا گفت: نقش برجسته تنگ قندیل کازرون در موقعیتی خاص و در دامنه کوه و در حوزه آبریز قرار گرفته است.
محمدرضا معینی با اشاره به اینکه دره‌ای در نزدیکی این نقش برجسته به نام تنگ قندیل وجود دارد که در فصولی از سال آب را به کناره‌های این اثر تاریخی هدایت می‌کند، افزود: از حدود یکسال گذشته طرحی برای ساماندهی و حفاظت از این نقش برجسته در اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کارزون آغاز شده که آسیب شناسی و پایش این محل در گام نخست در دستور کار قرار گرفته است.
وی ادامه داد: در حال حاضر حوزه آبریز کوهی که این اثر تاریخی در دامنه آن واقع شده مشخص و روند فرسایش، بحث آسیب‌ها از نظر علم مرمت و آکادمیک این محل بطور کامل مورد مطالعه قرار گرفته و مطالعات سنگ شناسی این نقش برجسته نیز بطور کامل به اتمام رسیده است.
وی اضافه کرد: بعد از اتمام مراحل آسیب شناسی نقش برجسته تنگ قندیل طرح مرمت این اثر تاریخی و در گام اول منحرف کردن مسیر آب و حوزه آبریز این محل در دستور کار قرار گرفت.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کازرون به مباحثی درباره انتقال نقش برجسته تنگ قندیل که بر یک تخته سنگ نقش بسته به محلی دیگر که شرایط مساعدتر نگهداری و حفاظت از آن وجود داشته باشد اشاره کرد و گفت: با انتقال این اثر هنری هویت این نقش برجسته از آن گرفته می‌شود؛ تنگ قندیل شهرستان کازرون هویت این نقش برجسته است و این اثر با قرارگیری در این تنگه هویت مکانی دارد و اگر از این محل خارج شود این اثر به بی هویتی دچار خواهد شد.
معینی ادامه داد: در حال حاضر مأموران یگان حفاظت میراث فرهنگی شهرستان کازرون و انجمن‌های مردم نهاد فعال این منطقه بویژه مردم روستای قندیل وظیفه نگهداری و صیانت از این نقش برجسته را انجام می‌دهند.
مسیر سیلاب منحرف شده
وی گفت: محل عبور سیلاب‌های فصلی در این منطقه از کنار نقش برجسته تنگ قندیل بوده که در ماه‌های اخیر این مسیر منحرف شده تا سیلاب نتواند آسیبی به این نقش برجسته وارد کند.
وی درباره علت نبود مسیر دسترسی مناسب تا محل نقش برجسته تنگ قندیل و وجود نداشتن علائم راهنمایی کافی در طول مسیر منتهی به این اثر تاریخی گفت: راه دسترسی به این اثر تاریخی اکنون مناسب نیست اما نیاز است که برای تکمیل زیرساخت‌های مورد نیاز این محل نهادهای متولی دیگری نظیر دهیاری روستا و اداره حمل و نقل جاده‌ای مشارکت کنند تا مساله راه‌های دسترسی و امنیت گردشگران در این محل نیز تأمین شود.
معینی ادامه داد: این اثر تاریخی ظرفیت آن را دارد که بیش از این معرفی شود و این موضوع مستلزم همکاری اداره حمل و نقل جاده‌ای است که تابلوهای راهنما در مسیرهای منتهی به این اثر تاریخی نصب کند.
معینی افزود: گردشگران برای دسترسی به محل قرارگیری نقش برجسته تنگ قندیل باید مسافتی حدود یک کیلومتر را پیاده طی کنند هرچند که پیاده روی در این محل می‌تواند بخشی از جاذبه گردشگری این منطقه محسوب شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی کازرون ادامه داد: نقش برجسته تنگ قندیل این ظرفیت را دارا است که در این منطقه چندین نمونه ظرفیت گردشگری شامل روستایی، طبیعی، تاریخی و باستانی را ایجاد کند.
زمان نامشخص ساماندهی
معینی محل قرارگیری این نقش برجسته را در مسیر شهر بیشاپور دانست و در پاسخ به این سوال که چه زمانی اقدامات مورد نیاز برای قرارگیری این اثر تاریخی در فهرست میراث قابل بازدید استان فارس انجام خواهد شد گفت: نمی‌توانم زمان دقیقی برای این مساله بیان کنم اما ساماندهی و مرمت این محل نیازمند تأمین منابع مالی است.
نقش برجسته تنگ قندیل بر روی قطعه سنگی بزرگ به طول ۲۷۵ سانتی متر و ارتفاع ۲۲۰ سانتی متر حک شده و باستان شناسان در خصوص تصاویر درباریان ساسانی حک شده بر این سنگ نظریات مختلف و متفاوتی دارند اما اغلب متخصصین امر بر ارزشمند بودن این اثر باستانی تاکید دارند که این مساله ضرورت حفاظت از آن را گوشزد می‌کند.
کازرون در ۱۲۰ کیلومتری غرب شیراز واقع شده است.
۹۸۷۳ /۱۸۷۶
از: محمد امین افشارپور