به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، «طرح ممنوعیت تبلیغ کلاسهای خصوصی» در تاریخ دوازدهم اسفند ماه سال ۱۳۹۷ در مجلس شورای اسلامی وصول شد، که تلاشی از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای غلبه بر مافیای قدرتمند کنکور و مقابله با افزایش استرس‌ها و فشارهای روانی بر دانش آموزان توصیف شده است. این طرح که با ۶۲ امضا به صحن علنی مجلس شورای اسلامی رسید؛ مورد بررسی و تحلیل مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی قرار گرفته است و حال باید دید سرانجام این طرح چه خواهد شد.
اژدهای هزار سر مافیای کنکور
پیش از این بارها و بارها، مقامات مسوول و رسانه های خبری از وجود «مافیای کنکور» خبر داده‌اند. مافیایی که با قبضه کردن بخش بزرگی از تبلیغات رسانه‌ها و به ویژه رسانه ملی، موجی از ترس و اضطراب را به نوجوانان و جوانان تزریق می‌کنند و با برجسته سازی اهمیت کنکور، میلیاردها تومان درآمد کسب می‌کنند.
منظور از مافیای کنکور، موسسات آموزش خصوصی هستند که از طریق برگزاری کلاسهای فوق برنامه برای قبولی در کنکور، آموزش تست زنی، انتشار کتاب‌های تست و کمک آموزشی، برگزاری آزمون‌های آزمایشی و مانند آن، تنور کنکور را داغ نگاه می‌دارند و در طی سال‌های گذشته، تلاش‌ها برای حذف کنکور با توجه به نفوذ و قدرت این موسسات، بی‌نتیجه مانده است.
«محمد بطحایی» وزیر پیشین آموزش و پرورش، در صحن علنی مجلس و در تاریخ ۲۴ اردیبهشت ماه گفته بود: امروز، برگزاری این آزمون‌ها و کتاب‌های کمک درسی و کلاس‌هایی که به موازات کلاسهای رسمی آموزش و پرورش تشکیل می‌شود، سیطره عجیب و غریبی بر آموزش و پرورش عمومی انداخته است؛ به نحوی که بخش عمده‌ای از اهداف پرورشی را تحت الشعاع قرار داده است.
وی افزوده بود: ما وظیفه داریم این فضای بسیار سنگین را که بر آموزش و پرورش کشور به ویژه در متوسطه دوم سایه انداخته، بشکنیم.
پیام توئیتری «محمد بطحائی» در ارتباط با تبلیغات موسسات آموزشی خصوصی: چندی پیش نامه‌ای را به محضر رهبری معظم انقلاب درخصوص تبلیغات پرتعداد و ناسالم برخی موسسات در رسانه‌ها نوشتم که مورد لطف و نظر مساعد ایشان قرار گرفت و دستورات موثری در این خصوص صادر نمودند.
وی در همان جلسه و در رابطه با تبلیغات موسسات کنکور در رسانه‌ها و به ویژه صدا و سیما و تاثیر آن بر افزایش استرس بر دانش آموزان، گفته بود: یکی از موضوعاتی که به شدت این امر را ترویج می‌کرد، تبلغیات گسترده رسانه‌ها به ویژه در صدا و سیما بود که با رئیس سازمان صدا و سیما در مورد کاهش تنوع تبلیغات مذاکره کردم و سه نامه با استدلال‌های مختلف برای «علی عسگری» نوشتم. این تبلیغات بر خلاف مشی تربیتی است و باید کاهش یابد. در نامه‌ای به سایر مسوولان خواستم آگهی‌های تبلیغاتی، کتاب‌های کمک درسی و آموزشگاه‌هایی که از جایی غیر از آموزش و پرورش مجوز می‌گیرند، محدود شود. در نهایت نامه‌ای خدمت مقام معظم رهبری نوشتم و به این استدلال‌ها اشاره کردم. همچنین خواستم از طریق مبادی ذیربط مثل صدا و سیما و سایر رسانه‌ها با مجوز آموزش و پرورش این فعالیت‌ها به صورت محدود انجام شود. با نامه‌ای که رئیس مجلس شورای اسلامی به مقام معظم رهبری ارسال کرد، صدا و سیما اعلام کرد ۵۰ درصد تبلیغات خود را در زمینه کلاس‌ها و کتاب‌های کمک درسی کاهش داده است.
بطحایی پیش از این و در تاریخ ۱۷ مهر ۱۳۹۷ در همایش «تجلیل از مولفان مواد و رسانه‌های اموزشی» گفته بود: «وقتی تبلیغات حجیم این مؤسسات خصوصی را می‌بینیم به‌نظر می‌رسد نوعی لجبازی وجود دارد و کتشان را در آورده‌اند برای مبارزه با آموزش و پرورش. اعتراف می‌کنم هنوز زورمان به مؤسسات خصوصی در دوره متوسطه نرسیده است و هنوز درآمدهای میلیاردی آنها از قبل کنکور و دانش‌آموزان حاصل می‌شود».
کنکور؛ آسیبی بی‌پایان
در مورد آسیب‌های ناشی از آزمون‌های کنکور، سخن بسیار است. تحقیقات متعددی آسیب‌های ناشی از کنکور را تایید می‌کنند. «عبدالرضا سبحانی» و «مهرداد شهیدی» در مقاله‌ای با عنوان «آسیب شناسی کنکور و بررسی امکان حذف آن در نظام پذیرش دانشجو» می‌نویسند: «کنکور در جامعه ما به یک پدیده اجتماعی تبدیل شده که بر نظام آموزشی عمومی و متوسطه و همچنین شرایط روانی و اقتصادی خانواده‌ها به شدت تاثیر می‌گذارد و یک تهدید جدی برای نوآوری، خلاقیت و سلامت روانی نسل جوان تبدیل شده است».
«عبدالله معتمدی» نیز در پژوهشی درباره مقایسه سلامت عمومی راه یافتگان به دانشگاه و آنانی که در کنکور موفق نشده‌اند، نشان می‌دهد که «سلامت عمومی راه نیافتگان به دانشگاه به طور معنی‌داری پایین‌تر از سلامت عمومی دانش آموزانی است که هنوز در کنکور شرکت نکرده‌اند».
وی در همین پژوهش نشان می‌دهد: «استرسی که به واسطه شرکت در کنکور بر تمام داوطلبان کنکور وارد می‌شود، ابعاد گوناگونی دارد. تجربه شکست در کنکور تنها یک بعد از استرسی است که راه نیافتگان به دانشگاه با آن مواجه‌اند؛ ابعاد دیگر این استرس فشار ممتد اجتماعی، خانوادگی و حتی فردی است که داوطلبان کنکور در طول چند سال با آن مواجه بوده‌اند و حتی پس از آنکه آنها از سد کنکور گذشتند، باز هم تأثیرات تراکمی این استرس‌ها خود را نشان می‌دهند».
در ابتدای گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی درباره طرح مذکور هم می‌خوانیم: «مقدمه توجیهی طرح که نیروی پیش‌برنده این طرح محسوب می‌شود، به روشنی دغدغه ارائه کننندگان را تبیین نموده است. این نگرانی اگرچه به جزئی از مجموعه مشکلات بهم پیوسته در نظام آموزش و پرورش کشور محدود شده، با وجود این، دغدغه بجایی است که نمی‌توان به راحتی از آن عبور کرد و منشأ آن، تبلیغات گسترده محصولات و خدمات مؤسسه‌های آموزشی بوده که به مانعی جدی برای تحقق اهداف نظام آموزش و پرورش کشور تبدیل شده است. ضمن اینکه فشار روانی و اقتصادی به دانش آموزان و خانواده‌های آنان نیز وارد می‌کند».
اما موسسات خصوصی تنها در حوزه کنکور فعال نیستند. بحث بر سر «مشق شب» و تکالیف محوله به دانش آموزان و همچنین «امتحان نهایی» نیز امروزه از موضوعاتی است که موسسات مذکور بر روی آن سر مایه‌گذاری کرده‌اند و سیل کتاب‌های کمک آموزشی مربوط به این بخش که بعضاً توسط برخی مدارس غیرانتفاعی تبلیغ و به اجبار دانش‌آموزان مجبور به تهیه و استفاده از آنها می‌شوند؛ نمونه‌ی دیگری از ورود این مافیا به عرصه‌هایی فراتر از بحث کنکور است.
طرح مجلس و سد بزرگ سودجویان
در طی سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای مقابله با موسسات آموزش خصوصی و کنکوری صورت پذیرفته بود که از جمله آن می‌توان به بخشنامه وزیر آموزش و پرورش در تاریخ ۲۰ آبان ماه سال گذشته اشاره کرد که بطحائی وزیر وقت آموزش و پرورش در صفحه خود در شبکه توئیتر آن را منتشر کرد و از ممنوعیت همکاری مسوولان این وزارتخانه و مدیران آن با موسسات فعال در این حوزه خبر داد. بر طبق بخشنامه مذکور کارمندان، مدیران و مقامات این وزارتخانه از همکاری با موسسات کنکور منع شده و حق مشارکت در فعالیت این موسسات برای برگزاری آزمون، تهیه و توزیع کتاب یا مانند آن را نخواهند داشت.
به نظر می‌رسد؛ طرحی که در مجلس شورای اسلامی مطرح شده است، می‌تواند گام دیگری در همین جهت باشد، هرچند که «گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس» در همین ارتباط، نشان می‌دهد که طرح مذکور، ایراداتی در خود دارد.
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس درباره طرح مقابله با تبلیغات موسسات خصوصی آمده است: «تصویب این طرح با مقاومت شدیدی از جانب ذینفعان مواجه خواهد شد»
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، آمده که «تصویب این طرح با مقاومت شدیدی از جانب ذینفعان مواجه خواهد شد». در ادامه این گزارش آمده است: «مؤسسه‌ها با اخذ مجوز از وزارت آموزش و پرورش و نهادهای ذیربط، با انگیزه کسب سود و منفعت اقتصادی، در زمینه‌های نامبرده فعالیت می‌کنند و با استفاده از تبلیغات بسیار گسترده از طریق رسانه‌های فراگیر و نیز رسانه‌های محیطی، توانسته‌اند گردش مالی بالایی را به خود اختصاص دهند».
در عین حال در همین گزارش تاکید شده است که «مطابق قانون اساسی کشور، آموزش از بدو ورود به مدرسه تا بدو ورود به دانشگاه برای همه رایگان است و با توجه به اینکه فعالیت این مؤسسه‌ها در راستای کسب سود است، گستردگی و فراگیر شدن آنها مانع از تحقق اهداف نظام آموزشی و پرورشی کشور خواهد شد».
از همین رو و با توجه به قراین و شواهد به نظر می‌رسد حتی در صورت تصویب این طرح نیز، مقاومت در برابر اجرای آن از سوی مافیای کنکور، به اَشکال مختلف ادامه خواهد یافت. هرچند همانطور که در این گزارش اشاره می‌شود، تصویب این طرح در مجلس شورای اسلامی و تبدیل آن به قانون، می‌تواند گامی موثر در جهت ممانعت از آسیب‌های بیشتر موسسات خصوصی فعال در این حوزه باشد؛ اما تا زمانی که ساختار پذیرش دانشجو در کشور، به شکل فعلی باشد و تغییراتی بنیادین در نظام آموزشی کشور صورت نگیرد، نمی‌توان انتظار داشت که تغییراتی اساسی در این حوزه حاصل گردد. تغییراتی که با سد محکم «مافیای کنکور» روبرو است.