دفتر کابینه، این لایحه را در ۳۶ ماده و ۱۳ صفحه برای اطلاع عمومی منتشر کرده است اما مثل بسیاری دیگر از قوانین، شاید خواندن این متن نسبتاً دشوار و طولانی حقوقی کار ساده‌ای نباشد. پس بهتر است ۱۰ نکته مهم را از این لایحه مرور کنیم تا ببینیم لایحه‌ای که رئیس‌جمهور به مجلس فرستاده چیست و چه اهمیتی دارد؟
۱. به طور ساده باید گفت لایحه شفافیت برای این تصویب می‌شود که نهادهای عمومی خودشان، حتی پیش از آنکه ما از آن‌ها سوال کنیم، به ما بگویند که دارند چه می‌کنند و در دالان‌های تا به حال تاریکشان چه می‌گذرد. بنابراین این لایحه در واقع مکمل قانون «انتشار و دسترسی آزاد اطلاعات» است که در سال ۱۳۸۷ با تصویب نهایی مجمع تشخیص مصلحت نظام، مصوب شد. البته اجرایی شدن خود آن قانون هم نیاز به کمیسیونی داشت که به طور جدی در دولت یازدهم و به طور مشخص با تلاش‌های حسین انتظامی در مقام ریاست آن کمیسیون فعال شد.
۲. طبیعی است که هنوز هم برخی از اطلاعات با عنوان محرمانه از این لایحه مستثنی شده‌اند و متأسفانه باید گفت که با وجود ارائه لایحه شفافیت در سال ۱۳۹۸، هم‌چنان مصادیق اطلاعات محرمانه با قانونی که مصوب سال ۱۳۵۳ است، شناسایی می‌شود و این یکی از نقاط ضعف این لایحه و به طور کلی قوانین مربوط به شفافیت در ایران است.
۳. با این حال، یکی از نکات جالب توجه این لایحه آن است که هیچ نهاد عمومی در کشور نیست که از این قانون مستثنی شده باشد و حتی نهادهای زیر نظر مقام رهبری اعم از نظامی یا غیرنظامی یا نهادهای عالی مل مجمع تشخیص مصلحت نظام یا شورای عالی انقلاب فرهنگی و نیز آستان‌های مقدس و تولیت آن‌ها نیز باید در حدود قوانین و مقررات مشخص شده نسبت به شفافیت ساختار و عملکرد خود اقدام کنند.
۴. یکی از نکات جالب توجه در این لایحه آن است که برای نخستین بار در مجموعه قوانین و مقررات ایران قرار است حریم خصوصی تعریف شود. تعریف حریم خصوصی از دید این قانون عبارت است از: «قلمرویی از زندگی هر شخص که برابر قانون یا عرف از دسترسی دیگران مصون می‌باشد، مانند تمامیت جسمی، اماکن خصوصی و منازل، ارتباطات خصوصی با دیگران.»
۵. در این لایحه در حوزه مجلس شورای اسلامی، دو وظیفه جالب توجه به چشم می‌خورد. نخست اینکه «این نهاد باید مشخصات رسانه‌هایی که امتیاز آن‌ها کلاً یا جزئا به نمایندگان متعلق باشد یا مدیر مسئولی آن‌ها را بر عهده داشته باشند» را منتشر کند و دوم اینکه «تعداد و دلایل شکایت هر نماینده از روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها» را به طور عمومی بیان کند.
۶. نکته بسیار مهم در این مصوبه این است که اعلام شده مشروح مذاکرات نهادهایی مانند شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی فضای مجازی و هیات عمومی دیوان عالی کشور و دیوان عدالت اداری و نیز هر نهاد شورایی دیگر که مصوبه‌ای درباره حقوق و آزادی‌های عمومی دارد، به طور عمومی منتشر شود.
۷. در این لایحه آمده است که قوه قضاییه باید آمارهایی نظیر آمار زندانیان، آمار مجازات اعدام و … را منتشر کند اما نکته جالب‌تر درباره این قوه این است که در صورت تصویب این لایحه قوه قضاییه باید آرای قطعی مراجع قضایی و غیرقضایی را به استثنای داده‌های شخصی طرفین دعوا، منتشر کند.
۸. از همین الان مشخص است که ماده ۱۶ این لایحه جنجالی خواهد شد، چرا که طبق آن سازمان امور اداری و استخدامی کشور موظف است با کمک برخی نهادهای دیگر فعالیت اقتصادی نهادهایی که در حیطه وظایف و ماموریت‌های قانونی آن‌ها چنین وظیفه‌ای نیامده را به رئیس جمهور اعلام کنند تا اگر ظرف شش ماه این رویه اصلاح نشود، مراتب به مراجع قانونی اعلام شود.
۹. یکی دیگر از نکات جالب توجه این لایحه آن است که طبق تبصره ماده ۲۰ این لایحه، ستاد اجرایی فرمان امام و نیز سازمان جمع‌آوری و فروش امول تملیکی و البته سایر موسساتی که به نوعی ممکن است اموال مصادره‌ای داشته باشند، باید اطلاعات اموال غیرمنقول مصادره‌شده را به صورت عمومی منتشر کنند. طبق ماده ۲۸ هم، سازمان اوقاف و امور خیریه باید چنین کاری را در مورد موقوفه‌ها انجام دهد و حتی صورت هزینه و درآمد هر موقوفه را هم منتشر کند.
۱۰. نامزدها و احزاب سیاسی بایستی بعد از انتخابات‌ها درباره منابع در اختیار برای تبلیغات و نحوه هزینه‌کرد آن، یک فرم خوداظهاری پرکنند و وزارت کشور باید آن را به اطلاع مردم برساند.