ورود توت فرنگی قرمز، هندوانه سرخ درشت و آبدار، خیار سبز خوش رنگ، گندم و ذرت های پرخوشه، تخم مرغ های ۲ زرده، دام و طیور گوشتی، دام های شیرده و سایر محصولات و تولیدات کشاورزی به بازار که بیش از انواع طبیعی و ارگانیک خود بازدهی دارند و جلب توجه می کنند، مصرف کنندگان را در استفاده از آنها دچار شک و تردید می کند؛ این در حالی است که بسیاری از آنها گلخانه ای بوده و تراریخته نیستند.
می تواهن گفت یکی از دلایل اصلی مشخص نشدن تکلیف استفاده از محصولات کشاورزی تراریخته در سفره ها، نبود اجماع در این ارتباط بین متخصصان و کارشناسان امر است؛ در حالی که موافقان بر ضرورت استفاده از روش تولید «تراریخته» در حوزه کشاورزی برای رفع نیازهای داخلی و حتی صادرات به منظور ارزش افزوده تاکید دارند، مخالفان، محصولات تراریخته و واردات آن را نمادی از بیوتررویسم می دانند.
اما سازمان بهداشت جهانی به عنوان ساختار بین المللی حوزه بهداشت و تغذیه اعلام کرده است که استفاده از محصولات کشاورزی «تراریخته» در سبد غذایی بلامانع است و کشورهای بزرگ دنیا با این روش، تولید محصولات کشاورزی خود را تا چندین برابر افزایش داده و به صادرات خود نیز رونق داده‌اند، ازر سوی دیگر نباید از این نکته نیز غافل شد که اصولاً محصولات تراریخته کشاورزی در ایران انجام نمی‌شود و واردات آن نیز بیشتر شامل نهاده‌های دامی است.
به عقیده کارشناسان، امنیت غذایی، کیفیت تولیدات، افزایش سطح کشت، افزایش تولیدات و افزایش بازدهی در بخش کشاورزی از موضوعاتی مهم و اولویت داری است که در سطح جهان توجه ویژه ای را به خود جلب کرده است و کشورهای مختلف برای تضمین آینده خود در این حوزه راهبردی، از ابرازها، دانش و فن آوری های جدید استفاده می‌کنند که پرورش محصولات تراریخته و استفاده از روش اصلاح نژادی، عمده ترین روش برای افزایش بازدهی تولیدات در کشاورزی است.
بنا بر آمارهای منتشر شده، در حال حاضر سالانه بالغ بر ۵ میلیارد دلار محصولات تراریخته وارد کشور می‌شود و با وجود آمادگی برای تولید ملی محصولات کشاورزی تراریخته، هنوز ایران به جمع کشورهای تولید کننده در این حوزه نپیوسته است.
رئیس انجمن ایمنی زیستی ایران و معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم در این ارتباط به خبرنگار ایرنا گفت: محصولات تراریخته کشاورزی اکنون در ۲۶ کشور دنیا کشت می‌شوند و در ۲۰۰ کشور جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
دکتر بهزاد قره یاضی افزود: کشت محصولات تراریخته در کشورهای اروپایی و آمریکایی روند افزایشی دارد و کشورهایی مثل آمریکا، چین و ژاپن در کنار برخی کشورهای اروپایی بزرگترین تولید کنندگان محصولات تراریخته هستند و در کنار این موضوع آمریکا، بزرگترین مصرف کننده این محصولات است.
وی همچنین با اشاره به اینکه سال هاست از محصولات تراریخته استفاده می‌کنیم، اظهار داشت: حدود ۹۵ درصد مواد مورد نیاز برای تولید روغن خوراکی و خوراک دام به کشور وارد می‌شود و همه محصولات ذرت، سویا و کلزا نیز در بازارهای جهانی تراریخته می‌باشند.
قره یاضی ادامه داد: اگر محصولی حساس به آفات است، در نوع تراریخته آن بدون نیاز به سموم دفع آفات، می‌توان آن را نسبت به آفت مقاوم کرد که از بسیاری هزینه‌ها و خسارت‌ها جلوگیری می‌شود، ضمن اینکه صفات نامطلوب محصولات مختلف کشاورزی از راه روش‌های پیشرفته علم مهندسی ژنتیک قابل اصلاح است.
وی یادآور شد: انسان به خصوص زنان به ویتامین A نیازمند هستند، در صورتی که بیشترین مصرف ایرانیان گندم و برنج است و در این محصولات ویتامین A وجود ندارد اما با مهندسی ژنتیک در محصولات تراریخته می‌توان غنی سازی گیاهان را انجام داد و این ویتامین را افزود.
رئیس انجمن ایمنی زیستی ایران ادامه داد: برخی محصولات ارگانیک تولید اندکی داشته و در مقابل سطح زیر کشت، آب، کود و هزینه بالایی را نیاز دارند؛ از طرف دیگر سه برابر قیمت به فروش می رسند که برای تولید کننده و مصرف کننده مقرون به صرفه نیست و از طرفی نوعی سوداگری در تولید برخی تولیدات ارگانیک وجود دارد که باید از آن جلوگیری شود.
قره یاضی تاکید کرد: نیاز به محصولات تراریخته در کشور زیاد است، طوری که در سال گذشته ۸.۹۰۰ میلیون تن ذرت دامی وارد کشور شد که ۷.۵ میلیون تن آن تراریخته بوده است؛ برای تولید مقدار مورد نیاز ذرت دامی در کشور ۱.۵ میلیون هکتار اضافه بر زمین‌های زیرکشت موجود نیاز است که باید مصرف آب شیرین اضافی را نیز در نظر گرفت و با تولید محصولات تراریخته این مشکلات رفع می‌شود.
وی همچنین با اشاره به اینکه برای نخستین بار در کشور مجوز تولید پنبه تراریخته صادر شده است، گفت: اولویت ما فعلاً تولید پنبه است و به زودی اولین محصولات تراریخته پنبه در سبد مردم قرار می‌گیرد و در عرض سه سال می‌توانیم به صادر کننده این محصول در دنیا تبدیل شویم.
دکتر سیدالیاس مرتضوی، عضو هیأت علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران نیز معتقد است: با تولید پنبه تراریخته در ایران ضمن اینکه صنایع وابسته به پنبه احیا کشور احیا می‌شود، اشتغال زایی بسیار مناسبی نیز ایجاد خواهد شد.
دبیر کارگروه ایمنی زیستی وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری نیز می‌گوید: حدود ۱۹۰ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی دنیا تحت پوشش کشت محصولات تراریخته قرار دارند.
دکتر'امیر موسوی' با اشاره به اینکه از قرن ۱۹ تاکنون از این تکنولوژی و فن آوری ژنتیکی در دنیا استفاده می‌شود، اعلام کرد: تاکنون ۶۷ کشور جدید برای تولید محصولات تراریخته در کشورشان مجوز صادر کرده اند که در این میان ژاپن بیشترین محصولات تولیدی و زمین زیرکشت را دارد.
وی در عین حال گفت: محصولات اصلاح شده ژنتیکی که توسط مراجع صاحب صلاحیت تائید نشده، نباید استفاده شود، اما بررسی مخاطرات احتمالی این محصولات و تائید کارگروه ایمنی تائید سلامت محصولات تراریخته هر گونه تردید در استفاده از تولیدات تراریخته را از بین می‌برد.
موسوی ادامه داد: وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و جهادکشاورزی به تولید و توسعه محصولات تراریخته نظارت دارند و محققان و پژوهشگران ژنتیک بر سلامت این تولیدات صحه می‌گذارند.
وی تاکید کرد: مردم به سلامت و امنیت غذایی محصولاتی که از مجاری متولیان صاحب صلاحیت به سر سفره آنان عرضه می‌شود، اطمینان داشته باشند.
وی اضافه کرد: عرضه محصولات تراریخته برای استفاده مردم با حساب و کتاب است و آزمایش 'ارزیابی مخاطرات احتمالی' این تولیدات انجام می‌شود.
رئیس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: تولیدات بخش گلخانه‌ای مثل توت فرنگی، خیار و غیره ربطی به موضوع محصولات تراریخته ندارد، چون اصلاً ایران هنوز در زمره تولیدکنندگان محصولات کشاورزی تراریخته قرار نگرفته است.
اکبر فتحی با بیان اینکه در دنیا حدود ۳۰ سال از سرمایه گذاری برای تولید محصولات تراریخته می‌گذرد، گفت: اصلاح نژاد به طریق جنسی صورت می‌گیرد اما تولیدات تراریخته از طریق ژن منتقل می‌شود در هر حال تولیدات این فن آوری ها مشکل ندارند گرچه مخالفان و موافقانی در این خصوص وجود دارد.
وی افزود: موافقان به خاطر کاهش سطح کشت، کاهش مصرف آب، افزایش تولید، مقاومت در مقابل آفات و شرایط نامساعد آب و هوایی از تولید محصولات تراریخته حمایت می‌کنند و برخی نیز به خاطر ایجاد مقاومت نباتات و نقض تنوع زیستی با آن مخالفند، ولی در مجموع در دنیا به دنبال تولید این محصولات هستند و کشور ما نیز عمدتاً وارد کننده است.
رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی منطقه شمال غرب کشور نیز گفت: مردم طی هزاران سال از فرایندهای بیوتکنولوژی در کشاورزی و صنایع تخمیر استفاده کرده‌اند، تولید انواع فراورده‌های غذایی تخمیری از جمله نان، ماست، پنیر و سرکه مثال‌هایی از کاربرد بیوتکنولوژی رایج در صنایع غذایی است.
دکتر محمد امین حجازی اظهار کرد: اکتشافات قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در مورد چگونگی انجام فرآیندهای مفید توسط میکروارگانیسم ها و نیز نحوه ایجاد بیماری به واسطه آنها، به تولید تجاری واکسن‌ها و آنتی بیوتیک ها منجر شد؛ توسعه این علم و سایر شاخه‌های مرتبط با آن از جمله مهندسی ژنتیک کمک می‌کند که شیوه‌های اصلاح به صورت هدفمندتر، کاراتر و در زمان کوتاه‌تری انجام پذیرد و به این ترتیب تولید انواع فراورده‌های بیوتکنولوژیکی که قبلاً تولید آن توسط میکروارگانیسم ها میسر نبود و یا اینکه توجیه اقتصادی نداشت، عملاً امکان پذیر شود.
وی افزود: یک نمونه از میکروارگانیسم های ترانس ژنیک یا تراریخته، ایجاد باکتری تولیدکننده انسولین انسانی است و امروزه بیوتکنولوژی میکروبی با تولید فراورده‌های بسیار متنوع کاربردهای وسیعی در حوزه‌های مختلف از جمله صنایع غذایی، کشاورزی، دارویی و آرایشی، شیمیایی و محیط زیست دارد.
حجازی گفت: تولید انواع آغازگرهای میکروبی، آنزیم‌ها، آنتی بیوتیک ها، مواد مغذی مانند اسیدهای آمینه، ویتامین‌ها، عوامل شیمی درمانی، واکسن‌ها حلال‌ها و مواد آلی مانند اتانول، اسید لاکتیک، بوتانول و غیره از جمله این محصولات به شمار می آیند.
وی اظهار داشت: ارزش بازار جهانی محصولات میکروبی در سال ۲۰۱۷، ۱۷۰.۵ میلیارد دلار ارزیابی شد و پیش بینی می‌شود این مقدار در سال ۲۰۲۳ به ۳۰۲.۴ میلیارد دلار برسد.
استاد دانشگاه تبریز و عضو کمیته ایمنی زیستی وزارت علوم تحقیقات و فناوری هم گفت: به علت توجه عموم مردم به مهندسی ژنتیک لازم است اطلاعات صحیح در این زمینه از طریق اهل فن به مردم ارائه شود تا افکار عمومی در تشخیص به جا و بهنگام، دچار غفلت و یا درگیری ذهنی در سیکل‌های معیوب تشخیص و انتخاب سالم و خردمندانه نشوند.
دکتر بهرام باغبان تاکید کرد: یکی از رهیافت‌های این شاخه بزرگ علوم زیستی، تولید موجود ات تراریخته برای رفع مشکلات، نقایص و نیازهای موجود در زندگی فعلی و آتی بشر است؛ فن آوری مهندسی ژنتیک ظرفیت‌های فراوانی برای کمک به رفع معضلات زیست محیطی کشور از قبیل بحران آب، تغییر اقلیم، فرسایش خاک، فرسایش تنوع زیستی، انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی، آلودگی هوای کلان شهرها، وجود و افزایش آلاینده‌ها، سموم و کودهای شیمیایی در محیط زیست دارد.
حجت‌الاسلام دکتر ابراهیم نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان نیز با اشاره به اهمیت مهندسی ژنتیک به عنوان یکی از فناوری‌های نو، گفت: جلوگیری از پیشرفت علم و فناوری امکان پذیر نیست و مقابله‌ی بی چون و چرا با آن صحیح نیست. نگاه کلان به قضیه با توجه به مسائل داخلی و بین المللی توأم با رصد حرکت‌های استعماری مخصوصاً بیوامپریالیسم و بیوتروریسم ضروری به نظر می‌آید.
وی بیان کرد: فن و هنر بشری در استفاده از علم و تجربه در تداوم حیات و شیوه بهتر زیستی موضوع جدیدی نیست، انسان‌ها از همان بدو خلقت به‌وسیله هدایت تکوینی و تشریعی و استفاده از تجربیات سعی در به‌کارگیری امکانات موجود در پی بهتر و سالم زیستن بوده اند و تاریخ بهترین گواه این مدعا است.
حجت الاسلام ابراهیم نژاد با اشاره به اینکه دستکاری ژنتیکی از زیرمجموعه‌های علوم زیست فن آوری است، اظهار کرد: مهندسی ژنتیک به شکل امروزی جزو موضوعات مستحدثه و نو پیدا محسوب می‌شود، بر همین اساس نسبت به نگرش دینی و تحلیل مذهبی، زیرساخت‌های لازم خود را می‌طلبد و از آنجا که اعتقادات دینی و الزامات مذهبی انسان‌ها در پذیرش هر پدیده نو نقش اساسی ایفا می‌کنند، باید حوزه‌های علمیه و صاحب‌نظران این وادی با به راه انداختن فقه زیست‌فناوری، خلأ موجود را پر کرده و بار دیگر پویایی فقه را به جهانیان عرضه کنند.
وی تاکید کرد: رسالت حوزه تنها بیان حکم حلیت یا حرمت مسئله نیست، باید اذعان داشت نگرش دینی خیلی فراتر از خود مهندسی ژنتیک است، نگاه دینی علاوه بر تحلیل فعالیت‌های اختصاصی بیوتکنولوژی، به موضوع‌های گسترده‌ای همچون مسائل اعتقادی، فقهی و حقوقی، اخلاقی، محیط‌زیست و فقه حکومتی توجه کامل دارد.
این استاد دانشگاه گفت: برای بهره برداری درست از مهندسی ژنتیک و محصولات ترایخته به عنوان یک فناوری، هدایت و حمایت دولت از متخصصان و راه‌اندازی فقه جامع زیست‌فناوری از سوی حوزه اجتناب‌ناپذیر است.
دکتر عبدالحسن کاظمی، استاد دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز نیز گفت: از تکنیک‌های مهندسی ژنتیک می‌توان برای تضمین سلامت و ایمنی محصولات تراریخته بهره برد.
وی بیان کرد: روش‌های مهندسی ژنتیک آن قدر دقیق و ایمن هستند که در پزشکی (درمان بیماری‌های ژنتیکی) مورد استفاده قرار می‌گیرند، در واقع ژن درمانی، فصل مشترک مهندسی ژنتیک و پزشکی است، مزیت بزرگ محصولات تراریخته، ضرورت ارزیابی مخاطرات احتمالی در آنها و اخذ مجوز رهاسازی از مراجع ذی‌صلاح است.
کاظمی ادامه داد: حساسیت زایی، محل قرار گرفتن ژن جدید در ژنوم گیرنده، تأثیر ژن در بروز صفت مورد نظر، ارزیابی‌های ترکیبات داخلی (پروتئین، روغن و مواد مهم)، اثر بر موجودات غیرهدف، امکان انتقال افقی ژن، اثر تغذیه‌ای در موجودات آزمایشی: موش، خرگوش، مرغ و گاو همه در مورد محصولات تراریخته قابل مطالعه هستند و بررسی می‌شوند.
رئیس مرکز تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی تبریز، نیز با تشریح نقش کشاورزی در امنیت غذایی جامعه امروز، سهم عمده کشاورزی در تأمین امنیت غذایی را از طریق اصلاح نباتات دانست که در آن توسعه پایدار کشاورزی باز تعریف می‌شود.
دکتر علی منیری فر بر اهمیت تأمین نیازهای غذایی اساسی نسل حاضر و آینده از نظر کمّی و کیفی و در عین حال تأمین کافی تولیدات کشاورزی تاکید کرد و گفت این مهم به کمک بهره برداری از فناوری‌های نو به دست خواهد آمد.
وی افزود: ایجاد مشاغل دائمی، درآمد کافی و شرایط مناسب زندگی و کار برای کسانی که در فرآیند تولیدات کشاورزی اشتغال دارند، لازمه‌ی توسعه‌ی پایدار است؛ تجربه جهانی نشان می‌دهد بهره برداری از فناوری مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته در دستیابی به این اهداف تأثیر مثبت داشته است.
دکتر منیری فر اظهار کرد: امنیت غذایی، یک سیاست امنیت ملی است، کم و کیف امنیت غذایی، مقدار عرضه و کیفیت کالای عمومی امنیت ملی را در هر کشور تعیین می‌کند.
'تراریخته یا ترانس‌ژنیک' (Transgenesis)، که به آن تراژنی یا تراژن‌زایی نیز می‌گویند، به فرایند تزریق یک ژن بُرون زاد به جانداران زنده گفته می‌شود، به طوری که جاندار ویژگی جدیدی پیدا کند.
در فناوری تولید جانداران تراریخته، یک یا چند ژن به ژنوم طبیعی جاندار اضافه یا از آن حذف می‌شود.
تعریف سازمان جهانی بهداشت نیز از تراریخته گیاهان، جانوران یا موجودات میکروسکوپی گفته می‌شود که ترکیب ژنتیکی آنها (دی‌ان‌ای) به طریقی تغییر یافته که در طبیعت از راه جفت‌گیری یا نوترکیبی طبیعی اتفاق نمی‌افتد، است.
۳۰۹۳/۵۱۸
گزارش: پیمان پاکزاد