در ۵۰ سال اخیر مصرف بهینه آب و استفاده درست از مایه حیات مهم و اساسی نادیده گرفته شد که بازنگری در همه سطوح برای اصلاح آن ضرورتی اجتناب ناپذیر است، باید بدانیم که بدون تحقق راهبرد مصرف پایدار، توسعه پایدار کشور امری غیر ممکن بوده و باید این مهم به عنوان موضوعی اساسی و یک اولویت اداری در دستور کار وزارتخانه‌ها و نهادهای اجرایی در همه سطوح و در جامعه نیز به عنوان باور عمومی مورد توجه قرار گیرد.
اکنون ۶۱ درصد کل کشورمان خشک و یا نیمه خشک است و آب برنامه ریزی شده می‌تواند در زمان‌های خشکسالی بهتر مورد استفاده قرار گیرد، از سوی دیگر باید مصرف کنندگان در زمینه آب قابل برنامه ریزی شده با یکدیگر به توافق برسند تا نه سالهای پر آب ما را هیجان‌زده کند و نه سالهای کم‌آب ناامید شویم.
این نکته کلیدی را باید مد نظر قرار دهیم که سیل از موضوع تنش آبی کم نمی‌کند، موضوع تنش آبی شامل دو محور تأمین و توزیع آب است که امسال وضعیت تأمین آب بهتر است، اما در زمینه آبرسانی مشکلات همچنان پابرجاست و امید است با اعتباراتی که امسال تخصیص داده شده بخشی از این مشکلات برطرف شود.
ارائه الگوی عملی جهت مصرف بهینه و افزایش بهره وری و رشد و توسعه پایدار در جامعه ضروری است چرا که فقدان راهبرد این مهم خسارتهای میلیاردی بر جامعه تحمیل کرده است که متأسفانه از کنار آن می‌گذریم، به نگاه دیگر، ورود علمی و عملی برای اصلاح الگوی مصرف و عملیاتی شدن همه جانبه آن در سطوح ملی و متن جامعه نقطه عطفی در مسیر توسعه پایدار ایران اسلامی محسوب می‌شود.
بر اساس آمار موجود در زمان حاضر مصرف برق در ایران چهار برابر میانگین جهانی است، گاز با ۱۸۳ میلیارد متر مکعب گاز در سال، چهارمین مصرف کننده بزرگ گاز جهان است و سرانه مصرف روزانه آب در ایران بیش از ۳۰۰ لیتر و در جهان ۱۵۰ لیتر است یعنی ۲ برابر میانگین جهانی است، بررسی آمار یاد شده نشان می‌دهد که ایرانیان بطور کل در مصرف مایحتاج خود بیش از استاندارد مصرف می‌کنند و فرهنگ مصرف بهینه در حقیقت در کشورمان رنگ و بویی ندارد.
تحلیلگران امور اقتصادی بر این باورند که در صورت استفاده بهینه از امورات یاد شده می‌توان میلیاردها ریال اعتبار جمع آوری از این محل را برای توسعه کشور هزینه کرد و مشکلات فراروی را یکی پس از دیگری از محل صرفه جویی آن برطرف کرد.
بنا به اعلام مسؤولان ۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب در کشور سالانه به صورت غیر مجاز مصرف می‌شود که این میزان بسیار زیاد است، تعداد چاه‌های کشور را ۸۰۸ هزار حلقه است از این تعداد ۳۰۳ هزار حلقه چاه بصورت غیر مجاز حفر شده‌اند و مایه حیات را از دل زمین سرقت می‌کنند.
اکنون ۴۹ میلیارد متر مکعب آب به صورت مجاز مصرف می‌شود اما برداشت‌های مجاز بیش از حد است. اکنون آبخوان‌های زیر زمینی کشور در معرض خطر جدی است که باید جلوی برداشت‌های بی رویه گرفته شود.
۲۲۰ هزار حلقه چاه از ۳۲۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز زیر ۲۰ متر هستند و برداشت آب زیادی ندارند، اما ۹۷ هزار حلقه چاه برداشت بالایی دارند و باید روش برخورد با چاه‌های غیرمجاز را تغییر داده و این چاه‌ها تعیین‌تکلیف شوند.
نگاهی به گزارش‌های ظرفیت مخازن سدها در کشور نشان می‌دهد که گنجایش تمام آنها ۵۰ میلیارد مترمکعب است و هرچه سد جدید احداث شود، ظرفیت هم بالا می‌رود.
در بحث صرفه جویی در مصرف نباید تنها به بخش شرب توجه کرد بلکه باید این مهم در بخش کشاورزی هم جدی گرفته شود، میزان مصرف آب در بخش شرب را هفت درصد عنوان کرد درحالی که این در بخش کشاورزی به ۹۰ درصد رسیده است بنابراین باید به این بخش و صرفه جویی در آن توجه بیشتری کرد.
اکنون مخازن آبی کشور ۱۳۰ میلیارد مترمکعب کسری دارند، این میزان کسری با یکسال بارندگی تأمین نخواهد شد زیرا کشورمان حدود ۱۰ سال با خشکسالی مواجه بوده است.
بارندگی‌ها ۷۶ میلیارد مترمکعب ورودی آب برای کشور به همراه داشت، اما به دلایل متعدد همه این میزان ذخیره سازی نشد، اکنون مخازن سدها می‌تواند ۵۰ میلیارد مترمکعب آب نگه دارند که از این میزان ۲۰ درصد آن برای سیلاب‌های احتمالی خالی نگه داشته می‌شود.
وی پیش بینی بلند مدت وضعیت آب و هوا را تاحدودی غیر ممکن دانست و پیش‌بینی وضعیت آب و هوا ۱۰ روزه است و این بازه زمانی قابل اتکاء است که براساس آن آب‌های موجود رها سازی شوند.
در ابتدای انقلاب، ۱۲ درصد روستاها آب قابل اطمینان داشتند که این میزان اکنون به ۷۵ درصد رسیده و نیز حدود ۲۷ تصفیه‌خانه آب وجود داشت که این تعداد به ۱۴۲ تصفیه‌خانه رسید، تعداد تصفیه‌خانه‌های فاضلاب ۴ عدد بود که در روزهای اخیرعدد آنها به ۲۲۱ تصفیه خانه رسید.
مصرف آب شرب در شهرها و روستاها هفت میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب است که می‌تواند ۴ میلیارد و نیم پساب داشته باشد، در حال حاضر حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون پساب تولید می‌شود که تلاش بر این است که این میزان به صنعت واگذار شود و مقرر است در طول برنامه ششم توسعه میزان پساب تولیدی به ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب برسد.
در سال ۱۳۹۷، ۳۳۶ شهر در تنش آبی بودند و ۳۵ میلیون نفر با تنش آبی مواجه شدند که امسال بارندگی‌هایی صورت گرفته حدود ۱۰۰ شهر از تنش آبی خارج شدند و براین اساس تعداد شهرهایی که با تنش آبی درگیر بودند به ۲۳۳ شهر با جمعیت ۲۸ میلیون نفر کاهش پیدا کرد.
۱۰۰ میلیون یورو برای آبرسانی به روستاها تخصیص یافته است که ۵۰ میلیون یورو برای مقابله با تنش آبی در نظر گرفته شده است.
لایروبی سدها و رودخانه‌ها از نکات مهم در سالهای اخیر بوده و بر همین اساس در سه سال گذشته به طور کلی ۱۲ درصد از اعتباری که برای این امر در نظر گرفته شده تخصیص داده شده است.
پاکسازی حریم رودخانه‌ها از متجاوزان با حمایت قوه قضائیه امری ضروری است بر این اساس که حریم رودخانه‌ها را تعریف کرد و بر مبنای آن ساخت‌وساز انجام داد.
استاد گروه مهندسی آب و رئیس دانشکده مهندسی کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: کشور با چالش‌های متعددی در رابطه با منابع آب مواجه است که راه حل های جهانی در مورد آنها وجود دارد و در دهه‌های گذشته در مجامع دانشگاهی مطرح شده که فقط دانشجویان و افراد علمی شنونده آن بودند و چندان در جامعه مطرح نشده است.
جهانگیر عابدی کوپایی با بیان اینکه بخش‌های مختلف آشامیدنی و بهداشت، کشاورزی و صنعت مصرف کننده آب هستند، افزود: کشورهای دنیا برای حل این چالش‌ها به راه حل‌هایی رسیده‌اند، اما در ایران هنوز موضوع را جدی نگرفته‌ایم.
وی با اشاره به اینکه جمعیت ایران در قرن گذشته ۶ برابر و در چهار دهه گذشته ۲ و نیم برابر شده است، اظهار داشت: تأمین امنیت غذایی این جمعیت به توسعه بخش کشاورزی و توسعه فعالیت‌های صنعتی منجر شده است.
وی با بیان اینکه بسیاری از صنایع آب بر، بر اثر آمایش ناصحیح در مناطق خشک و نیمه خشک مستقر شده است، بیان کرد: تبعات گرمایش جهانی هم موجب بروز سیل‌های ناگهانی و خشکسالی‌های مکرر در مناطق خشک و نیمه خشک شده است.
به گفته وی بخش‌های مختلف آشامیدنی و بهداشت، کشاورزی و صنعت مصرف کننده آب هستند و بخش محیط زیست و فضای سبز جدای از کشاورزی محسوب می‌شوند، با این حال مدیریت عرضه آب تاکنون در کشور ما انجام نشده است و در سد سازی ها دهه‌های گذشته بیشتر مهندسی منابع آب توجه شده و باید به بخش نرم افزاری منابع آب هم توجه کنیم و علاوه بر مسائل فنی به عنصر انسان و محیط زیست هم توجه داشته باشیم.
عابدی کوپایی گفت: تغییرات جهانی و بررسی‌ها بر روی ۱۶۷ کشور دنیا نشان می‌دهد که در آینده نه چندان دور ۳۳ کشور دنیا با مسائل حاد آب مواجه خواهند شد و تنش‌های شدید آبی را تجربه خواهند کرد و از این ۳۳ کشور ۱۴ کشور در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارند که ایران هم جزو آنهاست.
این پژوهشگر گفت: راه حل های زیادی برای مدیریت منابع آب در بخش‌های آشامیدنی، بهداشت، کشاورزی، صنعت و فضای سبز وجود دارد که باید به طور عملی و حقیقی و نه فقط شعاری از آنها استفاده کرد.
وی با بیان اینکه بیش از ۱۰۰ تز فوق لیسانس و بیست رساله دکترا در این زمینه انجام شده است، گفت: در بخش آشامیدنی و بهداشت مشکلات ابزاری وجود دارد که می‌توانیم با وسایل کاهنده مصرف آب را کم کنیم.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان ادامه داد: متأسفانه مردم ما به مصرف زیاد آب عادت کردند و همانند کشورهای پیشرفته و پر آب مثل کشور سوئد آب مصرف می‌کنند، بطوری که مصرف سرانه آب در ایران به طور متوسط ۲۰۰ لیتر در شبانه روز است که با مصرف آب در کشور پر آب سوئد برابری می‌کند.
عابدی کوپایی با بیان اینکه ۷۵ درصد آب منازل در آشپزخانه، حمام و دستشویی مصرف می‌شود، تصریح کرد: بر اساس تحقیقی که در دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد نشان می‌دهد که با استفاده از وسایل کاهنده می‌توان بین ۳۰ تا ۵۰ درصد در مصرف خانگی صرفه جویی کرد.
این استاد دانشگاه گفت: ۶ درصد منابع آب تجدید پذیر به آب آشامیدنی اختصاص دارد که نسبت به صنعت و کشاورزی مقدار کمی است اما هزینه زیادی برای تأمین آب آشامیدنی و بهداشت انجام شده، از سوی دیگر در ایران با توجه یارانه که دولت برای آب آشامیدنی می‌دهد فقط ۱۰ درصد هزینه را می‌پردازیم.
عابدی کوپایی بیان داشت: در اولین همایش آب آشامیدنی و بهداشت کشور مطرح شد که حتی اگر خانه‌های مردم اصفهان به صورت مجانی به وسایل کاهنده مصرف مجهز شوند باز هم به لحاظ اقتصادی به صرفه است.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: قیمت آب در ایران بسیار پایین است و در صورتی که به همین منوال ادامه پیدا کند مردم مراقبت چندانی در مصرف آب نخواهند داشت.
این محقق با اشاره به اینکه الگوی غذایی کشورمان در ۵۰ سال گذشته حبوبات بود اما به تدریج به سمت مصرف برنج تغییر پیدا کرد. گفت: همه بخش‌های صنعتی و کشاورزی کشور در زمینه آب و اصلاح الگوی مصرف باید دخالت داشته باشند.
وی با اشاره به اینکه باید شغل‌های جایگزین برای کشاورزان ایجاد شود، خاطرنشان کرد: اگر شغل‌های جایگزین برای کشاورزان ایجاد شده بود امروز با این مشکلات حاد مواجه نبودیم.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان افزود: قبل از دهه ۴۰ شمسی توزیع و تقسیم آب در دست مردم بود و مردم نقش خیلی پر رنگی در این زمینه داشتند اما بعد از دهه ۴۰ که سد سازی به میدان آمد نقش مردم بتدریج کمرنگ شد و تخصیص آب به دست دولت افتاد، اما قوانین موجود با توجه به شرایط کشور نیاز به بازنگری دارد و باید نقاط ضعف قوانین بازنگری و در مجامع علمی کشور به بحث گذاشته شود.
وی با اشاره به اینکه انجمن‌های تخصصی متعددی در کشور وجود دارد که باید از آنها استفاده کرد، گفت: هرگونه طرح جدیدی در رابطه با مسائل آبی ابتدا باید در انجمن‌های تخصصی مطرح شود، زیرا وضعیت آب ما در سالهای آینده بدتر خواهد شد و اکنون مهاجرت از مناطق خشک و نیمه خشک به سمت مناطق پر آب تر انجام می‌شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: سالانه ۲۵ میلیارد مترمکعب از منابع آبی کشور صرف تولیدات غیرقابل استفاده می‌شود، در حالی که حدود ۶۰ تا ۹۰ درصد از منابع آبی کشور در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد ۳۰ درصد از تولیدات این بخش را دور می‌ریزیم.
حمیدرضا صفوی اضافه کرد: بدین ترتیب سالانه ۲۵ میلیارد مترمکعب آب برای تولیدات غیرقابل استفاده تخصیص داده می‌شود و بخش کشاورزی و تولیدی کشور نتوانسته است هماهنگ با شرایط حرکت کند و هم اکنون نیز چرخه طبیعت و بارش‌ها دیگر قادر به پاسخگویی به این بی تدبیری‌ها نیست.
این استاد دانشگاه یادآور شد: قانون نگرش استانی به منابع آبی که در اسفند سال ۱۳۸۴ تصویب شد بدترین ضربه را به پیکره آب کشور زد، زیرا مرزهای سیاسی به مرزهای آبی ترجیح داده شد و بر این اساس هر استان حق خود دانست که منابع آبی را بی حساب و کتاب در استان خود استفاده کند و نگرش جامع نگرانه نداشته باشد.
صفوی، صدور مجوز غیراصولی حفر چاه‌ها در سال ۱۳۸۵ را به عنوان دومین تصمیم ناعاقلانه دانست که نه تنها سودی به همراه نداشت، بلکه آب‌های زیرزمینی را بشدت دستخوش استفاده غیر عقلانی کرد، زیرا ۵۰ درصد از چاه‌های کشور پس از تاریخ مزبور حفر شد که نتیجه آن کاهش شدید سفره‌های آب زیرزمینی و بروز بحران فعلی بود.
به گفته او اقدامات پوپولیستی برخی از سردمداران که فقط برای خشنودسازی جامعه هدف و کسب رضایت مردم انجام شد، اکنون ضرر و نتایج تأسف برانگیز خود را نمایان می‌کند و دامنگیر همگان می‌شود.
صفوی، توجه همزمان و جامع نگر به انرژی، آب و کشاورزی را ضروری خواند و گفت: این سه مقوله برهم تأثیر گذارند و نمی‌توان از یکی برای حفظ دیگری چشم پوشی کرد.
وی تصریح کرد: نگاه به حفظ منابع آبی و احیای زاینده رود باید چند وجهی و در ابعاد مختلف زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی باشد و نگاه تک بُعدی به آن سودبخش نیست، آب زاینده رود میلیون‌ها سال حیاتبخش انواع موجودات بوده و آبزیان، انواع گیاهان و حیوانات از این منبع سرشار استفاده می کرده‌اند، اما اکنون بسیاری از آنها از بین رفته‌اند و دلیل آن هم چیزی جز خودخواهی بشر نیست.
استاد دانشکده عمران دانشگاه صنعتی اصفهان ادامه داد: تمام نگاه‌ها در موضوع خشکسالی زاینده رود به انسان معطوف شده است برای مثال گفته می‌شود که خشکی این رودخانه و تالاب گاوخونی باعث انتشار ریزگردهایی می‌شود که برای شهروندان ضرر دارد، در همین دیدگاه نیز دوباره فقط انسان لحاظ شده و به سایر اجزای محیط زیست توجهی نشده است.
این پژوهشگر منابع آبی اضافه کرد: ریزگردها ممکن است عامل بروز مشکلاتی برای مردم باشد، اما پیش از آن بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهانی که حق زیستن داشته‌اند بدلیل بی توجهی انسان و اینکه فقط خود را محور قرار می‌دهد، تلف شده‌اند.
عضو هیأت علمی دانشکده عمران دانشگاه صنعتی اصفهان خاطرنشان کرد: آیا آبی که کشاورزان به صورت غیرقانونی مورد استفاده قرار می‌دهند سبب تولید ثروت برای آنان شده یا صنایع ما توانسته‌اند با استفاده از آب زاینده رود به صنایعی پیشرو و کارآمد تبدیل شوند، به طور حتم جواب این پرسش‌ها منفی است.
صفوی با بیان اینکه نظام پرداخت یارانه در انرژی و آب سبب بی مبالاتی مصرف کنندگان شده است، گفت: وقتی به کشاورز آب و برق را به نرخ کمتر از قیمت اصلی می‌دهند، بطور قطع آن را دلسوزانه مصرف نمی‌کند و شکل گیری کشت غیراصولی، سنتی، غیر کارآمد و با هدر رفت بالا را در پی دارد.
صنایع باید استفاده از پساب را افزایش و مصرف آب را کاهش دهند
رئیس خانه صنعت معدن و تجارت استان اصفهان در گفت و گو با ایرنا با اشاره به اهمیت حفظ منابع آبی و مصرف بهینه مایه حیات اظهارداشت: صنایع کشور بالغ بر ۲ درصد منابع آبی را مصرف می‌کنند و در چند سال اخیر نیز طرح‌هایی برای کاهش استفاده از آب اجرا شده است.
اسرافیل احمدیه خاطرنشان کرد: تصفیه پساب و استفاده از آن راهکاری اساسی برای کاهش وابستگی به آب است و این موضوع باید بیش از گذشته به عنوان یک اصل راهبردی جدی گرفته شود.
وی تصریح کرد: این شیوه در صنایع بزرگ اصفهان مانند فولاد مبارکه، ذوب آهن، پالایشگاه و پتروشیمی در حال اجرا و یا تکمیل است و می‌توان برای آینده نیز از الان برنامه ریزی کرد.
به گفته احمدیه این موضوع نیازمند حمایت جدی دستگاه متولی و آگاهی بخشی است تا بتوان از پساب هرچه بیشتر بهره برد و از مصرف آب تصفیه شده آشامیدنی کم کرد.
رئیس صمت اصفهان با بیان اینکه صنایع بزرگ این منطقه در چند سال اخیر میزان مصرف خود از زاینده رود را به نصف رسانده‌اند، گفت: بخش‌های دیگر از جمله کشاورزی نیز باید برای مصرف بهینه آب به طور جدی تلاش کند.
احمدیه استفاده از پساب در شهرک‌های صنعتی را نیز ضروری خواند و افزود: در شهرک‌های صنعتی استان به طور تقریبی از پساب استفاده می‌شود و این موضوع چنانچه در کل کشور تسری یابد نتایج خوبی به دست خواهد آمد.
وی مقدار استفاده صنایع اصفهان از آب رودخانه زاینده رود را بالغ بر ۵۰ میلیون متر مکعب در یکسال اعلام و خاطرنشان کرد: این میزان با توجه به تولید ثروت و اشتغالی که واحدهای اصفهان ایجاد کرده‌اند، منطقی و عقلانی است.
زاینده رود را می‌توان با مصرف درست توسط همه بخش‌ها، احیا کرد
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: صرفه جویی در مصرف آب در همه بخش‌های این استان و مهم‌تر با هدف ادامه جریان داشتن آب در زاینده رود ضروری است.
حسن ساسانی افزود: صرفه جویی و استفاده بهینه از آب را همه بخش‌ها از جمله شهروندان، صنایع، شهرداری‌ها و به ویژه کشاورزان باید رعایت کنند.
وی ادامه داد: میزان مصارف در بخش‌های گوناگون باید به حد استاندارد برسد تا بتوان از منابع آبی به درستی بهره برد.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان خاطرنشان کرد: با وجود بارش‌های مطلوب در ماه‌های گذشته مقدار حجم کنونی سد در مقایسه با متوسط بلند مدت (۴۴ ساله) حدود ۴۰ درصد کاهش داشته است.
معاون خدمات مشترکین و درآمد شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: ارائه بسته‌های تشویقی و تنبیهی راهکاری برای فرهنگ سازی مصرف بهینه آب است بطوری که مشترکان پرمصرف به ازای اضافه مصرف، مشمول جریمه و خانواده‌های با مصرف بهینه مشمول بسته‌های تشویقی شوند.
رضا رضایی با بیان اینکه استان اصفهان حیث مصرف بهینه جایگاه ممتاز کشوری را دارد، افزود: سال قبل به ازای هر واحد ۲۰ متر مکعب در ماه مصرف آب وجود داشت که ۹۰ درصد مشترکین اصفهانی در این الگو قرار گرفتند، در سال ۹۶ به صورت میانگین این میزان ۱۰.۲ درصد (متر مکعب) بود و در سال ۹۷ به ۹.۶ دهم درصد رسید، به این معنا که آموزش‌ها، هشدارها و فرهنگسازی در سال قبل که سال بسیار بدی از حیث منابع آبی بود به خوبی جواب داد.
وی اضافه کرد: امسال مطابق برنامه وزارت نیرو، الگوی مصرف برای اصفهان ۱۴ مترمکعب در نظر گرفته شده است که اگر مردم این الگو را رعایت کنند، بسته‌های تشویقی برای آنها در نظر گرفته می‌شود، البته مشترکین پرمصرف به ازای اضافه مصرف مشمول جریمه‌های سنگین خواهند بود.
معاون آبفا اصفهان گفت: میزان مصرف مشترکین پرمصرف ۴۰ مترمکعب به بالا است که در سال گذشته تنها پنج درصد مردم اصفهان در این رده قرار گرفتند، امسال شناسایی مشترکین پرمصرف استان و آموزش آنها در دستور کار قرار گرفته است.
استفاده از تجهیزات کاهنده راهکاری مناسب در صرفه جویی آب
رضایی عرصه تجهیزات لوازم کاهنده مصرف آب بین مردم را راهکاری مفید و مناسب ارزیابی کرد و گفت: این تجهیزات در این استان بصورت اقساط ۱۲ ماهه به مردم عرضه می‌شود و در قالب آن مجموعه لوازمی همچون پرلاتورها (درفشان) و محدودکننده‌های جریان آب (رگولاتورها) در اختیار مشترکان متقاضی قرار می‌گیرد.
او اضافه کرد: نصب این تجهیزات و ادوات کاهنده تا ۲۰ درصد می‌تواند در مصرف آب صرفه جویی کند، به نحوی که در زندگی روزمره افراد نیز خللی وارد نکند.
وی با بیان اینکه عرضه این تجهیزات کاهنده هیچگونه محدودیت زمانی ندارد و حتی در فصول سرد نیز در اختیار مردم قرار می‌گیرد، گفت: استفاده از وسایل کاهنده اگر بتواند به طور گسترده انجام شود شاهد کاهش چشمگیر هدر رفت آب خواهیم بود.
کارشناسان می‌گویند روش‌های آبیاری نوین علاوه بر جلوگیری از تلفات آب، باعث بالا بردن کیفیت تولید در واحد سطح می‌شود به طوری که راندمان آبیاری بارانی ۷۰ درصد و در آبیاری قطره‌ای ۹۵ درصد است.
به غیر روش‌های بهینه مصرف، تأمین منابع آبی در مناطق مرکزی ایران نیز بسیار اهمیت دارد و در این ارتباط تشکیل ستاد احیای زاینده رود و طرح ۹ ماده‌ای احیای این حوضه آبریز، سد و تونل سوم کوهرنگ سه، انتقال آب از بهشت آباد و سامانه دوم طرح آبرسانی اصفهان اصلی ترین طرح‌های بلند مدت مقابله با خشکسالی در مناطق مرکزی و احیای زاینده رود به شمار می‌رود که در کاهش معضل کم آبی تأثیرگذار است.
میانگین حسابی میزان بارندگی سال جاری استان تاکنون نسبت به مدت مشابه سال قبل در حدود ۹۲.۲ درصد و در مقایسه با میانگین بلند مدت ۳۳.۸ درصد افزایش داشته است.
این طرح پارسال در حدود ۱۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی اصفهان بیشتر در شرق این خطه اجرا شد و این طرح‌های آبیاری قطره‌ای و بارانی میزان راندمان آبی را افزایش می‌دهد و به بهبود کشاورزی کمک می‌کند.
اراضی کشاورزی اصفهان حدود ۵۶۳ هزار هکتار معادل ۳.۵ درصد از مساحت استان است که با توجه به محدودیت‌های منابع آب در سالهای اخیر، تنها حدود ۲۹۰ هزار هکتار آن تحت کشت زراعی و باغی قرار می‌گیرد.
لزوم توجه بیشتر به طرح‌های آبی در مناطق مرکزی ایران
تشکیل ستاد احیای زاینده رود و طرح ۹ ماده‌ای احیای این حوضه آبریز، سد و تونل سوم کوهرنگ سه، انتقال آب از بهشت آباد و سامانه دوم طرح آبرسانی اصفهان اصلی ترین طرح‌های بلند مدت مقابله با خشکسالی در مناطق مرکزی و احیای زاینده رود است که در کاهش معضل کم آبی تأثیرگذار است.
زاینده رود یا زنده رود به معنی رود زندگی بخش، بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق حدود ۲۰۰ کیلومتر پیش می‌رود و در نهایت به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد.
این رودخانه که علاوه بر جاذبه تفریحی و فرهنگی، همواره نقشی مؤثر در کشاورزی و اقتصاد منطقه مرکزی کشورمان و هستی تالاب گاوخونی داشته است، در دهه‌های اخیر به علت کمبود بارش‌ها، خشکسالی‌های متوالی، تراکم جمعیت و افزایش برداشت به یک رودخانه فصلی تبدیل شده و در پایین دست در فصول گرم بویژه تابستان با خشکی مواجه شده است.
حوضه زاینده رود از دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری تشکیل شده که ۹۳ درصد از مساحت و ۹۸ درصد از جمعیت زیرپوشش این حوضه در استان اصفهان و هفت درصد از مساحت و ۲ درصد از جمعیت زیرپوشش آن در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد.
حوضه آبریز زاینده رود دارای ۲۶ هزار و ۹۱۷ کیلومتر مربع است که ۹۲.۹ درصد آن در استان اصفهان و ۷.۱ درصد در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد.
کاهش شدید بارش در سال زراعی قبل در حوضه آبریز فلات مرکزی ایران که زاینده رود بزرگترین رودخانه آن به شمار می‌رود، باعث شده است تا میزان آب ورودی آن روزها به سد زاینده رود به حداقل خود برسد و امکان تخصیص آب برای کشت کشاورزان غرب و شرق اصفهان وجود نداشته باشد و حتی شرایط ذخیره آب در سد زاینده رود به گونه‌ای بود که مسؤولان را مجبور کرد که تنها آب آشامیدنی را اختصاص دهند و تخصیص آب برای کشاورزی را به افزایش بارندگی در ماه‌های آینده و افزایش ذخیره سد موکول کردند که در پی آن کشاورزان و باغداران شرق و غرب اصفهان که پیش تر و در سالهای گذشته با حضور در برخی مکان‌های از قبل اعلام شده در استان تجمع کنند، باز هم و به دفعات برای احیای زاینده رود و تخصیص حقابه خود از این رودخانه در مکان‌های اجتماع کرده و مطالبات خود را خواستار شوند.
میزان کاهش آب ذخیره شده در سد زاینده رود در سالهای اخیر بی سابقه بوده و نسبت به میانگین بلند مدت (۴۴ ساله) در ایامی ۸۰ درصد و حتی بیشتر نیز کاهش داشته است و حتی در روزهایی میزان آب ذخیره شده در سد زاینده رود به یک دهم ظرفیت کلی این سد رسید و چالش‌های بسیاری را در بخش‌های مختلف از جمله آب آشامیدنی برای این خطه به وجود آورد.
مشاهده شرایط بحران آبی در سالهای اخیر لزوم برنامه ریزی و اقدامات اساسی و جدی را برای مقابله با بحران آبی در بلند مدت و کوتاه مدت نشان می‌دهد و همین امر طرح‌های بلند مدت و کوتاه مدت انتقال آب، حفظ منابع آبی و کاهش هدر رفت ها را طی سالهای گذشته در دستور کار مسئولان قرار داد.
تشکیل ستاد احیای زاینده رود، طرح ۹ ماده‌ای احیای حوضه آبریز زاینده رود، احداث سد و تونل سوم کوهرنگ و طرح انتقال آب از بهشت آباد به فلات مرکزی ایران و طرح مدیریت یکپارچه منابع آب زاینده رود به عنوان طرح‌های بلند مدت و جلوگیری از استفاده غیر قانونی از منابع آبی و نصب کنتور برای چاه‌های مجاز و تعمیر و بهسازی تأسیسات سد زاینده رود از جمله طرح‌های کوتاه مدت در این زمینه به شمار می‌رود.
طرح ۹ ماده‌ای احیای حوضه آبریز زاینده رود
طرح ۹ ماده‌ای احیای حوضه آبریز زاینده رود که در سال ۹۳ با هدف هماهنگی و اعمال مدیریت واحد بر این حوضه آبریز در موضوعات منابع، مصارف و حقابه ها به تصویب شورای آب کشور رسید همواره مورد درخواست مردم، تشکل‌های زیست محیطی، صنف کشاورزان و مسؤولان بوده است.
بندهای «طرح ۹ ماده‌ای احیای حوضه آبریز زاینده رود» به شرح زیر است:
بند نخست: وزارت نیرو مکلف است نسبت به تأسیس واحد مدیریت یکپارچه حوضه آبریز زاینده رود اقدام کند.
بند دوم: تشکیل شورای هماهنگی حوضه آبریز زاینده رود با حضور استانداران اصفهان، چهارمحال و بختیاری و یزد و معاونان وزرای نیرو، جهاد کشاورزی، صنعت معدن و تجارت و نمایندگان اصناف کشاورزی؛ وزارت نیرو مکلف شده است تا درمدت سه ماه نسبت به تشکیل این شورا اقدام کند.
بند سوم: تعیین میزان حقابه ها، سهم آبه ها و صاحبان حق اشتراک و حقابه زیست محیطی رودخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی توسط وزارت نیرو.
بند چهارم: ممنوعیت بارگذاری جدید بر منابع آب زاینده رود تا پیش از تعیین تکلیف در این حوضه.
بند پنجم: ساماندهی برداشت آب در استان‌های اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری و جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز.
بند ششم: فراهم کردن تسهیلات لازم برای تغییر شیوه‌های آبیاری توسط وزارت جهاد کشاورزی در منطقه.
بند هفتم: تأسیس صندوق تأمین خسارت خشکسالی در حوضه آبریز زاینده رود بر اساس این بند مصرف کنندگان بخش صنعت که در زمان خشکسالی بدون کاهش سهم خود آب دریافت می‌کنند باید خسارات کمبود آب سایر مصرف کنندگان حوضه را پرداخت کنند.
بند هشتم: انجام مطالعات تونل آبرسانی به اصفهان با عنوان طرح گلاب (انتقال آب) توسط وزارت نیرو.
بند نهم: وزارت نیرو باید در باره طرح انتقال آب بهشت آباد که تنها به منظور تأمین آب شرب طراحی شده است، بررسی دقیق انجام داده و ضمن ارزیابی زیست محیطی، طرح را به اجرا در آورد.
طرح سامانه دوم آبرسانی اصفهان
کاهش شدید منابع آبی از یک سو و گره خوردن سرنوشت تأمین آب آشامیدنی افزون بر پنج میلیون نفر مردم استان اصفهان به تنها یک سامانه آبرسانی (تصفیه خانه بابا شیخعلی) از سوی دیگر، تسریع در اجرا و تکمیل عملیات و راه اندازی سامانه دوم آبرسانی این خطه را بیش از گذشته حیاتی می‌کند.
سامانه اول این تصفیه خانه (بابا شیخعلی) آب ۵۶ شهر و ۳۰۰ روستا و جمعیتی یادشده استان را تأمین می‌کند، اما رشد جمعیت و افزایش استفاده شهروندان، احتمال نقص در این تصفیه خانه و وقوع هرگونه اتفاق ناگوار و توقف این سامانه، سبب خواهد شد که تأمین آب آشامیدنی مردم این خطه با مشکل و حتی بحران رو به رو شود.
نگاهی به حوادث پیش آمده طی سالهای گذشته که شبکه آبرسانی اصفهان را با اختلال و مشکل مواجه کرد به تاکید کارشناسان ضرورت احداث و بهره برداری از سامانه دوم آبرسانی این خطه را دو چندان می‌کند.
پیش از این، حوادث مربوط به نشت مواد نفتی به زاینده رود باعث بروز مشکل در تأمین آب آشامیدنی مردم و قطعی آب آشامیدنی ساکنان این منطقه شد، مرداد سال ۹۳ ورود مواد سوختی درمنطقه بالادست به زاینده رود در محدوده باغبهادران از توابع شهرستان لنجان سبب قطع شبکه آب آشامیدنی اصفهان و شهرستان‌های مجاور را رقم زد.
نشت گازوئیل به آب رودخانه زاینده رود باعث از کار افتادگی عملیات تصفیه و پمپاژ آب در محل تصفیه خانه بابا شیخعلی شد. سال ۸۷ در رویدادی مشابه نشت مواد نفتی به این رودخانه باعث قطعی آب آشامیدنی اصفهان شده بود.
بنابراین بسیاری از کارشناسان حوزه آب و مسئولان اجرایی اصفهان، اجرای طرح سامانه دوم آبرسانی این شهرستان را برای جلوگیری از بروز مشکلات مشابه ضروری می‌دانند.
از سوی دیگر تأمین آب آشامیدنی مردم اصفهان برخی اوقات به دلیل عدم وجود منابع کافی آب در برخی مواقع، افت فشار آب و مباحث کیفی را در پی دارد و موجب گلایه‌های شهروندان می‌شود، از این رو احداث، تکمیل و بهره برداری هرچه سریع‌تر از سامانه دوم آبرسانی اصفهان ضروری است.
پروژه سامانه دوم آبرسانی اصفهان شامل تونل انتقال آب و تصفیه خانه موسوم به 'گلاب ۲' است و به عنوان طرح توسعه آبرسانی به ۱۴ شهرستان استان اصفهان به طول ۲۷ کیلومتر، آب دریاچه سد زاینده رود را به تصفیه خانه انتقال می‌دهد و تکمیل آن در مجموع حدود ۱۳ هزار میلیارد ریال هزینه در بردارد.
اکنون حداکثر ظرفیت آب انتقالی از طریق سامانه کنونی آبرسانی اصفهان (بابا شیخعلی) حدود ۱۰.۵ متر مکعب بر ثانیه است که البته به علت کاهش منابع آبی این میزان حدود هفت متر مکعب برثانیه است، اما در صورت تکمیل و بهره برداری از پروژه تصفیه خانه ' گلاب ۲ '، زمینه انتقال ۱۶ مترمکعب بر ثانیه آب شرب برای شرب شهرها و روستاهای اصفهان فراهم خواهد شد.
طرح سد و تونل سوم کوهرنگ
عملیات اجرایی تونل سوم کوهرنگ در سال ۱۳۷۷ با هدف تأمین آب به میزان حدود ۲۵۵ میلیون مترمکعب در سال برای تأمین بخشی از کمبود آب منطقه مرکزی ایران آغاز شد.
قرارداد ساخت سد تونل سوم کوهرنگ نیز در سال ۱۳۸۹ بسته شد و قرار بود سال ۹۳ به بهره برداری برسد اما پیشرفت فیزیکی کنونی طرح کمتر از ۲۰ درصد است.
عملیات ساخت تونل سوم کوهرنگ مراحل خود را طی می‌کند اما عملیات اجرایی سد مخزنی این تونل در چند سال اخیر به مسؤولان امر به دلیل مشکلاتی از جمله منابع مالی متوقف مانده بود.
طرح انتقال آب بهشت آباد
طرح انتقال آب از بهشت آباد به فلات مرکزی ایران شامل سه بخش، احداث سد ۱.۵ میلیارد متر مکعبی به ارتفاع ۱۷۸ متر، سامانه انتقال آب تا منطقه 'شلمزار' (در ۳۵ کیلومتری جنوب شهرکرد واقع در استان چهارمحال و بختیاری) که سامانه‌ای مشترک و بخش احداث خطوط انتقال از سامانه انتقال آب از شلمزار به اصفهان، یزد و کرمان است.
شرکت آب منطقه‌ای اصفهان حدود ۱۲ سال پیش مطالعات این طرح مشتمل بر یک سد بنتی و تونل ۶۰ کیلومتری را آغاز کرد که وزارت نیرو در دولت یازدهم با بازنگری آن و با حذف تونل، با انجام آن از طریق خط لوله و ایستگاه پمپاژ و همچنین احداث یک سد موافقت کرد.
بدلیل اینکه قراراست علاوه بر اصفهان استان‌های دیگری نیز از طرح بهشت آباد بهره ببرند، وزارت نیرو به درخواست آن استان‌ها، دستگاه اجرایی طرح را تغییر و آن را از آب منطقه‌ای اصفهان به شرکت آب نیرو واگذار کرد.
هدف این طرح، تأمین آب آشامیدنی بر اساس پیش بینی جمعیتی برای استان‌های اصفهان، کرمان و یزد است، حجم آب انتقالی طرح مذکور در صورت تکمیل در مجموع ۵۸۰ میلیون متر مکعب خواهد بود که ۲۵۰ میلیون مترمکعب آن برای اصفهان، ۱۸۰ میلیون متر مکعب برای کرمان و ۱۵۰ میلیون متر مکعب برای یزد اختصاص خواهد یافت که این ارقام به صورت مصوبه قانونی ابلاغ شده است.
طبق برآوردهای سال ۹۶ پیمانکار، اتمام این طرح به طور کلی با احتساب یزد و کرمان حدودپنج میلیارد دلار هزینه دارد و آخرین برآوردهای پیمانکار بدون محاسبه خط انتقال یزد و کرمان حدود ۷۵۰ میلیون دلار هزینه سد، حدود ۳۰۰ میلیون دلار سامانه انتقال، ۴۷۰ میلیون دلار خط اولیه انتقال از شلمزار به اصفهان در جمع حدود یک میلیارد و ۵۲۰ میلیون دلار هزینه خواهد داشت.
در ابتدای فعالیت دولت تدبیر و امید در خصوص سامانه انتقال یعنی از سد تا مخزن شلمزار نظرهای گوناگونی مطرح شد، طبق این طرح، پیش بینی شده بود که تونل ۶۰ کیلومتری برای انتقال آب در نظر گرفته شود اما وزیر نیرو وقت و کارشناسان وزارتخانه، به ترکیبی از تونل و خط لوله اعتقاد دارند، به نحوی که ۱۱ کیلومتر توسط تونل کوتاه و مابقی بوسیله خط لوله پوشش داده شود.
مطالعات سامانه انتقال هنوز کامل نشده و هر تصمیمی که اتخاذ شود در کل طرح هیچ تغییری ایجاد نمی‌کند زیرا فقط سامانه انتقال و روش آن ممکن است تغییر کند.
عملیات و داده‌های ژئوتکنیکی، آن دسته اطلاعات مربوط به زمین هستند که در برنامه ریزی، اکتشاف طراحی، ساخت و بهره برداری از سازه‌های مهندسی و پروژه‌های عمرانی و معدنی به کار رفته و ایمنی و کارایی مؤثر آنها را تضمین می‌کند، این اطلاعات دامنه گسترده‌ای از داده‌ها را در زمینه‌های مکانیک خاک، مکانیک سنگ، منابع آب، لرزه خیزی، مهندسی عمران، زمین شناسی مهندسی و زیست محیطی، شامل می‌شود.
طرح مدیریت یکپارچه منابع آب زاینده رود
این طرح از سال ۸۹ با هزینه وزارت علوم و تحقیقات دولت فدرال آلمان در چارچوب حمایت مالی برنامه "مدیریت یکپارچه منابع آب" آغاز شد و مرحله نخست آن در سال ۲۰۱۵ به پایان رسید و هدف اصلی آن، توسعه یک برنامه مدیریت پایدار منابع آب برای حوضه آبریز زاینده‌رود در ایران مرکزی است چراکه جاری بودن این رودخانه در این منطقه خشک و نیمه خشک، از اهمیت بالایی برخوردار است.
درواقع کاهش رو به رشد میزان آب در دسترس و کیفیت آن، تصمیم سازان و ساکنین این حوضه آبریز را به شدت تحت تأثیر قرار داده و با چالش‌های گوناگونی روبرو کرده، بنابراین توسعه مدیریت پایدار منابع آب در این حوضه آبریز و نیز تعادل بخشی بین خواسته‌های بخش‌های کشاورزی، صنعت، شرب و محیط زیست نقش اساسی در مقابله با بحران خشکسالی در این خطه ایفا می‌کند.
با وجود تدوین طرح‌های انتقالی در راستای احیای حوضه آبریز زاینده رود از سالهای قبل، مهمترین مشکل سد راه آنها، کمبود اعتبارات است و این موضوع بارها توسط مسؤولان استانی و کشوری بیان شده است.
در کنار طرح‌های بلند مدت احیای زاینده رود، فعالیت‌هایی نیز در استان اصفهان برای مقابله با بحران آبی در کوتاه مدت انجام شده که در می‌توان به جلوگیری از استفاده غیر قانونی از منابع آبی و نصب کنتور برای چاه‌های مجاز، تعمیر و بهسازی تأسیسات سد زاینده رود به عنوان مهمترین موارد اشاره کرد.
حدود ۱۲ هزار حلقه چاه غیر مجاز در استان اصفهان وجود دارد، مسدود کردن این چاه‌ها برای صیانت از آب و احیای حوضه آبریز زاینده رود انجام می‌شود، اگرچه این اقدام ممکن است محدودیت‌هایی نیز برای کشاورزی و باغبانی ایجاد کند اما آنچه نکته با اهمیت این است که باید برداشت آب از منابع زیرزمینی بر اساس قانون انجام شود.
مسدود کردن این چاه‌ها برای صیانت از آب و احیای حوضه آبریز زاینده رود انجام می‌شود، اگرچه این اقدام ممکن است محدودیت‌هایی نیز ایجاد کند اما آنچه نکته با اهمیت این است که باید برداشت آب از منابع زیرزمینی بر اساس قانون انجام شود.
در کنار موارد یاد شده تعمیر و بهسازی سد زاینده رود به منظور جلوگیری از هدر رفت آب نیز به طور دوره‌ای انجام می‌شود.
به گفته معاون مسؤولان شرکت آب منطقه‌ای اصفهان تعمیرات اساسی سد زاینده رود به عنوان اصلی ترین منبع ذخیره آب استان اصفهان از جمله برنامه‌های ماهانه برای کاهش هدر رفت آب به شمار می‌رود که در قالب آن اصلاح کف بند خروجی سد و حوضچه‌های نگهداری از جمله بخش‌های اصلی تعمیر و نگهداری سد به شمار می‌رود، همچنین نگهداری و تعمیرات مربوط به ژنراتورها نیز بر عهده آب منطقه‌ای است و به طور دوره‌ای انجام می‌شود.
سد زاینده رود به عنوان یکی از اصلی ترین سدهای مرکز کشورمان در سال ۱۳۴۹ بهره برداری شد، این سد قوسی شکل در ۱۱۰ کیلومتری غرب اصفهان بر روی رودخانه زاینده رود احداث شده است، سد قوسی زاینده رود، سد تنظیمی، نیروگاه، ایستگاه، پمپاژ اصلی، ایستگاه پمپاژ تکمیلی و حوضه آبریز از جمله تأسیسات این مجموعه به شمار می‌رود.
ستاد احیای زاینده رود یک خواسته عمومی
در همین ارتباط برخی مسؤولان یکی از سریع‌ترین راه‌ها برای احیای زاینده رود را تشکیل ستاد احیای آن می‌دانند.
رئیس جمهوری آذرماه سال ۹۷ خواهان طرح تشکیل ستاد احیای زاینده رود در هیأت دولت شد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی در پی نامه ارسالی نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی به ایشان مبنی بر تشکیل ستاد احیای زاینده رود، اسحاق جهانگیری معاون اول دولت را مسؤول بررسی این موضوع کرد.
دکتر روحانی که در سفر سال ۹۳ خود به اصفهان وعده به جریان انداختن زاینده رود را داده بود، در دستور خود به معاون اول به اهمیت احیای این رودخانه برای زندگی مردم، وضعیت کشاورزی، صنعت و گردشگری تاکید کرد.
رئیس مجمع نمایندگان استان اصفهان در این زمینه در گفت و گو با ایرنا با تاکید بر ضرورت تشکیل این ستاد اظهار داشت: ستاد احیای زاینده رود برای حل مشکلات این رودخانه باید طرح‌های کوتاه، میان و بلند مدت عملیاتی داشته باشد.
حجت الاسلام والمسلمین سید ناصر موسوی لارگانی تصریح کرد: برنامه ریزی دقیق و جامع برای احیای زاینده رود بسیار مهم است، زمان‌های زیادی از دست رفته و باید این موضوع جبران شود.
وی با اشاره به اهمیت پیشبرد اهداف ستاد احیای زاینده رود همچون ستاد احیای دریاچه ارومیه خاطرنشان کرد: خشکی این رودخانه تنها یک مساله شهری و منطقه‌ای نیست، بلکه تبعات زیست محیطی و اجتماعی آن کل کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این نماینده مجلس با بیان اینکه درخواست تشکیل ستاد احیای زاینده رود، پیش از این نیز از سوی نمایندگان استان در مجلس مطرح شده بود، تصریح کرد: شکل گیری این ستاد با محوریت چند وزیر می‌تواند مسیر احیای زاینده رود را هموار کند و حضور چند وزیر در این ستاد ضروری و مهم است، تا بر اساس آن تصمیماتی مناسب، دقیق و راهگشا گرفته شود
۶۰۲۰/۶۰۲۶/