بازار جهانی هنر در انتظار سیاست گذاری ملی

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، با وجود بازار بزرگ «آثار هنری» در جهان سهم ایران از این بازار، همچنان بسیار اندک است. این در حالی است که دولت بایستی با ریل‌گذاری این مسیر و تسهیل حضور تولید کنندگان، توزیع کنندگان و خریداران ایرانی و خارجی آثار هنری گامی در جهت کسب سهم قابل قبول ایران در این بازار بردارد

بازار بزرگ آثار هنری و سهم اندک ایران

براساس گزارش‌های منتشر شده در جهان امروز سه کانال اصلی خرید و فروش آثار هنری شامل گالری‌های هنری (۵۱ درصد)، نمایشگاه‌ها و بازارهای آثار هنری (۴۱ درصد) و خرید و فروش آنلاین (۸ درصد) فعال هستند و عمده معاملات آثار هنری از طریق این سه کانال صورت می‌پذیرد. در همین گزارش می‌خوانیم که نقش نمایشگاه‌ها و بازارهای آثار هنری سالیانه ۵ درصد افزایش می‌یابد و از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۶، تبادل تجاری در بازارهای خرید و فروش آثار هنری در سطح جهانی، ۵۷ درصد افزایش یافته است. خرید و فروش آنلاین آثار هنری نیز به صورت سالیانه سهم بیشتری در این بازار پیدا کرده و سالیانه ۴ درصد بر میزان خرید و فروش آثار هنری به صورت آنلاین افزایش یافته است.

مساله اساسی آن است که همچنان چند کشور بازار خرید و فروش آثار هنری را در دست دارند. ایالات متحده آمریکا (۴۰ درصد)، بریتانیا (۲۱ درصد)، چین (۲۰ درصد)، فرانسه (۷ درصد)، آلمان و سوئیس (هر کدام دو درصد) و اسپانیا و ایتالیا (هرکدام ۱ درصد) بازیگران اصلی این بازار هستند و مجموع میزان مشارکت سایر کشورها در این بازار در این بازار تنها ۶ درصد است. در همین گزارش مشخص می‌شود که کشور چین از سال ۲۰۰۹ توانسته است سهم خود را از ۸ درصد به حدود ۲۰ درصد برساند.

رویدادها و نمایشگاه‌ها، بازاری برای خرید و فروش آثار هنری

همانطور که اشاره شده، رویدادها و نمایشگاه‌های آثار هنری یکی از فضاهایی هستند که در آن خریداران، فروشندگان و هنرمندان می‌توانند با یکدیگر در ارتباط قرار گیرند و آثار هنری خرید و فروش شوند. یکی از راه‌هایی که دولت‌ها به کمک تقویت بازارهای هنری می‌روند نیز کمک در برگزاری بیش از پیش این رویدادها و نمایشگاه‌ها است. از همین رو دولت‌هایی همچون دولت چین با تلاش فراوان توانستند ظرف ۱۰ سال، تعداد رویدادها و نمایشگاه‌های خود را به بیش از دو برابر افزایش دهند. همین اقدام کشور چین باعث شده است که فروش آثار هنرمندان چینی به صورتی چشمگیر افزایش یابد.

در همین گزارش می‌خوانیم که برگزاری جشنواره‌ها، رویدادها و نمایشگاه‌ها می‌تواند باعث کسب شهرت برای هنرمندان گمنام کشورهای مختلف شود و به آثار آنان اعتبار و ارزش بدهد. طرح نام یک هنرمند در یک جشنواره، همبستگی مثبت و قوی با فروش آثار وی در نمایشگاه‌های بعدی دارد و بدین ترتیب کشور چین توانسته است در سال‌های اخیر، هنرمندان خود را بیش از پیش مطرح نماید و باعث شود تا هنرمندان چینی در سطح بین المللی اعتبار و اسم و رسم بیشتری پیدا کنند.

برگزاری چنین رویدادها و بی‌ینال‌هایی (نمایشگاه‌های دوسالانه) نیز در ایران سابقه‌ای طولانی دارد و به دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ می‌رسد. همین بی‌ینال‌ها بودند که نقاشان ایرانی را به جهان شناساندند و بطور مثال «مکتب نقاشی سقاخانه» در طی همین بی‌ینال‌ها بود که در سطح جهانی مطرح گردید و هنرمندان ایرانی را به جهانیان شناساند. بطور معمول دولت در برگزاری این بی‌ینال‌ها در گذشته، نقشی فعال و جدی داشته است؛ همانطور که امروز هم دولت در برگزاری جشنواره‌ها نقشی فعال و ارزشمند دارد؛ اما جشنواره‌ها به تنهایی باعث رونق بازار خرید و فروش آثار هنری نمی‌شوند و تنها محلی برای نمایش آثار هستند.

در یک دهه‌ی گذشته «حراج تهران» به عنوان یک رویداد، منجر به ایجاد بازاری برای فروش آثار هنری شده است و آثاری که پیش از این در بازارهای کشورهای همسایه و حاشیه خلیج فارس عرضه می‌شدند؛ امروزه این فرصت را دارند تا در این حراج به فروش برسند. هر چند که در این حراج همچنان آثار هنرمندان ایرانی درگذشته، بیش از سایر اثار مطرح و به فروش رسیده‌اند و کمتر فرصت به فروش آثار هنرمندان جوان رسیده است.

بازار فروش آثار هنری، نیازمند برنامه‌ریزی گسترده

بازار فروش آثار هنری، بازار بزرگی است که برای کسب سهم بیشتر هنرمندان ایرانی در آن، بایستی بیش از پیش تلاش کرد. نکته جالب توجه اینجا است که این بازار تنها به فروش آثار نقاشی اختصاص ندارد و طیف گسترده‌ای از آثار هنری و صنایع دستی، قابلیت عرضه در این بازار را دارند و می‌توان از تجار و سرمایه‌داران بزرگ در سطح جهانی، برای حضور در این بازار دعوت به عمل آورد. این در حالی است که هنرمندان ایرانی در منطقه آسیای غربی، هنرمندانی پیشرو و برجسته محسوب می‌شوند و کیفیت آثار آن‌ها قابل رقابت با آثار هنرمندان سطح بالای جهان است.

در عین حال برگزاری این حراج‌ها در ایران، موافقان و مخالفان خاص خود را دارد. کارشناسان موافق معتقدند برگزاری این حراج‌ها گامی است در جهت فروش آثار هنری و رونق این بازار برای هنرمندان کهنه‌کار یا جوان و فرصتی است برای رشد آن‌ها در این عرصه. کما اینکه هنرمندان جز فروش آثار هنری خود راه درآمدی دیگری ندارند؛ مگر آنکه از کمک‌های مالی دولتی بهره‌مند شوند یا آنکه به تدریس و آموزش هنر مشغول گردند. همچنین موافقان معتقدند در حالی که حراج‌های بزرگی در کشورهای آسیایی همچون چین و هنگ کنگ و در منطقه همچون هند و امارات متحده عربی در حال برگزاری است، بهتر است آثار ایرانی در نمایشگاه‌های داخلی به فروش بروند تا آنکه به کشورهای منطقه یا آسیا منتقل شده و در آنجا به فروش برسند. در عین حال حضور خریداران خارجی نیز می‌تواند باعث ارز آوری و انتقال آثار هنری خلق شده توسط هنرمندان ایرانی به سراسر جهان گردد.

اما مخالفان بر این باورند که هنوز حراج‌هایی که در ایران برگزاری می‌شوند، چندان شفاف نیستند و مشخص نیست چه کسانی و با کدام سرمایه‌ها وارد چنین بازاری می‌شوند. به زعم آنان افراد با حضور در این بازارها می‌توانند با خرید آثار هنری، پول‌های مشکوک خود را به یک اثری هنری تبدیل کرده و از دردسر نظارت بر دارایی خود خلاص شوند. در عین حال برخی دیگر نیز معتقدند خرید و فروش آثار هنری در وضعیت فعلی نوعی عمل «غیرضروری» و «تجمل‌گرایانه» است و توجیهی ندارد. یکی دیگر از نقدهای وارد شده به برگزاری این نوع حراج‌ها نیز ادعای زد و بند و روابط پشت پرده برای افزایش صوری قیمت آثار و همچنین شایبه‌هایی درباره جعل یا تقلب در امر تولید و توزیع آثار هنری در این بازار است.

از همین رو است که حضور نهادهای دولتی و نظارتی در این بازار ضرورت دارد. این نهادها می‌توانند ضمن پنهان نگاه داشتن هویت خریداران، در مورد سالم بودن مبالغ صرف شده در این بازار اطمینان کسب کرده و با نظارت بر نحوه برگزاری این حراج‌ها، اعتبار و اهمیت آن را بالا ببرند. حضور نهادهای دولتی در این بازار یا حمایت از نهادهای خصوصی برای فروش آثار هنری، سیاستی است که بایستی سازمان‌ها و نهادهای متولی باید درباره آن تصمیم گرفته و برای آن برنامه‌ریزی نمایند. هم اکنون مجموعه «حراج تهران» به عنوان یک مجموعه خصوصی در این عرصه فعال است؛ اما بایستی دولت زمینه را برای ورود بیش از پیش سایر بنگاه‌های خصوصی ایجاد کند تا بتوان به خرید و فروش طیف گسترده‌ای از آثار هنری، کمک و یاری نمود.

هرچند ابعاد و گستره بازار خرید و فروش آثار هنری در ایران، هنوز چندان مشخص نیست؛ اما بررسی میزان فروش حراج تهران نشان می‌دهد که این رویدادها به زحمت می‌توانند گردش مالی خود را به چند میلیون دلار برسانند که با توجه به بازار عظیم آثار هنری در جهان، این ارقام همچنان بسیار اندک محسوب می‌شوند. از همین رو است که اگر سیاست‌گذاران حوزه هنر بخواهند جایگاه ایران را در این بخش ارتقا دهند، بایستی برنامه‌ها مؤثر و عملیاتی را برای رونق بازار خرید و فروش آثار هنری، طراحی و اجرا نمایند.