با کلامش حق را بالنده می‌کرد و با قیامش در نیمه شب‌های تاریک و با کوله باری از هدیه، مستمندان را شاد می‌کرد.
کوهی از وقار، دریایی از علوم، اقیانوسی از حکمت و فضیلت، گستره‌ای از رحمت و عبادت و لحظه لحظه حیاتش از یاد و نام خدا، سبز و سرشار بود.
اندیشه‌ها که مقابل هم قرار می‌گرفتند، نفس‌ها در سینه حبس می‌شد؛ اما از ابتدا، دل‌ها به صدق گفتار تو روشن بود و صادق آل محمد (ص) پیروز همیشه مباحثه‌ها می‌شد.
در حلقه دانشمندان، همیشه رأی او جلوه می‌کرد و بر جرگه عشاق، نور او میتابید.
حاشا اگر گمان کنم که لحظهای نامش فراموش بشود! تابش خورشید کلام صادقانه، نیکو و روش روشنبینانهاش، تا ابد مایه مباهات اندیشه مسلمانان خواهد بود.
مهندسی فرهنگی
آگاهی استفاده از معارف دینی و علوم بشری برای هدایت تشریعی، احیاء تفکر اسلامی و فرهنگ غنی اسلامی به منظور اداره امور مسلمین در ابعاد فردی و اجتماعی، لازمه امامت است.
حضور علمی امامان باقر و صادق (ع) در عصر خود و بی نقص بودن نظریات ایشان و آشکار نمودن علوم خود، حاکی از آن است که سایر امامان به اندازه ایشان فرصت و موقعیت مناسب پیدا نکردند تا فرهنگ و تمدن ناب اسلام را تبیین کنند.
بی شک اقدامات علمی امام صادق (ع) در حیات ارزشمند خود مرهون وضعیت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی منحصر به فرد آن عصر و اقدامات امام محمد باقر (ع) برای اعتلای فرهنگی و تمدنی و زمینه ساز برای تأسیس دانشگاه بزرگ جعفری است.
به گواهی مورخان و محققان اسلامی حضرت امام باقر (ع) در شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی در آن مقطع حساس تاریخ اسلام نقش مهمی داشته است.
می‌توان گفت تحول علمی و فضای باز سیاسی، پیش از دوران امام صادق (ع)، یعنی از دوران زندگانی پدر بزرگوارش حضرت امام باقر (ع) آغاز شد و در دوران زندگی امام صادق (ع) این تحول شگرف علمی و فرهنگی تداوم یافت.
حرکت علمی امام صادق (ع) در عصر جنبش فکری و فرهنگی مسلمانان شکل گرفت.
در این زمان عطش شدیدی از سوی مسلمین برای یادگیری و علم آموزی مشاهده می‌شد و علت آن علاوه بر تعالیم متعالی اسلام درباره علم آموزی، حضور تازه مسلمانانی بود که دارای سابقه‌ای درخشان و تمدنی کهن و پربار بودند؛ لذا امام صادق (ع) با توجه به شرایط و وجود بستر مناسب فکری و فرهنگی و آمادگی جو غالب جامعه که در تداوم حرکت عظیم علمی و فرهنگی حضرت باقر العلوم (ع) بود و دانشگاه بزرگ جعفری را تأسیس کرد.
پس از امام باقر (ع) با پیگیری‌های مداوم فرزند بزرگوارش، یگانه دوران، امام جعفر صادق (ع) راه و روش علمی - کلامی آن امام گرامی به ثمر نشست و حاصل آن، پایه گذاری مکتب علمی - کلامی تشیع شد.
بیشتر فعالیت‌ها و بیانات اعتقادی امام باقر علیه السلام پیرامون اصل توحید و امامت دور می‌زد، زیرا این ۲ اصل بیشتر معرکه آرا بود.
نهضت علمی امام صادق (ع)
اختلافات سیاسی و کشمکش‌های بنی امیه و بنی عباس نسیم رحمتی بود که یکباره وزیدن گرفت و باقرالعلوم و پس از او امام صادق - علیهما السلام - با استفاده از موقعیت به دست آمده به ترسیم چهره روشن آیین پرداختند و با بیان اخبار و احادیث فراوان انحرافات را پیراستند و مردم را از گمراهی نجات بخشیدند، به گونه‌ای که مسلمانان و به ویژه شیعه امامیه در فکر و عقیده بر این دو امام و خصوصاً امام صادق اعتماد کرده، بخش عمده‌ای از دانش اهلبیت به وسیله آنان گسترش یافت.
امام صادق (ع) با گسترش حوزه علمی خویش دین را زنده کرد و جانی تازه در کالبد بی رمق دین دمید.
شیخ مفید می‌نویسد: «آنقدر مردمان از دانش حضرت نقل کرده‌اند که به تمام شهرها منتشر گشته و کران تا کران جهان را فرا گرفته است و از احدی از علمای اهل بیت این مقدار احادیث نقل نشده، به اندازه‌ای که از آن جناب نقل شده است.
اصحاب حدیث، راویان آن جناب را با اختلاف آراء و مذاهبشان گردآورده و عددشان به چهار هزار تن رسیده و آنقدر نشانه‌های آشکار بر امامت آن حضرت ظاهر شده که دل‌ها را روشن کرده و زبان مخالفین را از ایراد شبه لال گردانده است.
امام صادق (ع) و مرزبانی از دین
عصر امام صادق (ع) به عصر تضارب آرا و عقاید مشهور است؛ چرا که در آن زمان فرقه‌ها و دسته‌های متعدد به وجود آمد و آشوب‌های فکری، اندیشه‌های انحرافی و عقاید گوناگون ظاهر شد.
به همین جهت بسیاری از طبقات مسلمین در معرفت ذات و صفات خداوند و دیگر اصول اعتقادی و احکام عملی دین و تأویل آیات قرآن کریم و مسایلی از قبیل قضا و قدر، جبر و تفویض، مبدأ و معاد و ثواب و عقاب دچار شبهه و اختلاف شدند.
به دنبال این شبهات مکتب‌هایی؛ همچون خوارج، معتزله، متصوفه، زنادقه، جبریه، شبهه، قصاص، تناسخیه و … پدیدار و مذاهب و فرقه‌های گوناگون به وجود آمد.
وجود انحرافات عقیدتی از یک سو و فراهم شدن فضای مناسب برای بیان معارف دینی از سوی دیگر سبب شد تا امام صادق (ع) حرکتی عظیم را برای اعتلای معنوی و دینی مسلمانان آغاز کند.
می‌توان موارد زیر را از جمله مهم‌ترین فعالیت‌های آن حضرت در مبارزه با انحرافات را شامل بیان و شرح اصول اعتقادی صحیح، پاسخ به شبهات و سؤالاتی که از ناحیه مسلمانان مطرح می‌شد، جلسات درس، یا دانشگاه بزرگ جعفری، تعلیم و تربیت شاگردان متخصص و مناظرات علمی امام جعفر صادق (ع) برشمرد.
بنیانگذار مکتب علمی اسلام
مسئول نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه کردستان گفت: راه و عملکرد ما باید با فرمایشات امام صادق (ع) مطابقت داشته باشد و از سبک زندگی اهل بیت (ع) الگو بگیریم.
حجت الاسلام بیابانی روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: امام صادق (ع) علاوه بر فقه، با بسیاری از شبهات و بدعت‌ها مبارزه کرد.
وی تاکید کرد: هرکس در حد توان خود وظیفه دارد در ترویج معارف این امام بزرگوار تلاش کند و در صدد شناخت شخصیت امام جعفر صادق (ع) برآید.
مسئول نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه کردستان حضرت صادق (ع) را بنیان گذار مکتبی دانست که پرورش دهنده دانشمندان زیادی بوده است و اظهار داشت: تربیت دانش طلبان از جمله کارهایی است که به دوره امامت امام صادق (ع) ویژگی خاصی بخشیده است.
نور پرفروغ بقیع
و امروز بغض‌های ریشه دار در بقیع روح انسان خیمه زده و کتاب دانش، مرثیه‌هایی در دل دارد که هر کدام جگرسوز و پر خراش است.
خاک بقیع، بوی آسمانی دانش را می‌پراکند و نام بقیع که می‌آید، یادی کبود در آغوش غزل‌های ما می‌ماند.
نام بقیع که می‌آید، چشمه‌های بی اختیار اشک، از صفحات تاریخ جاری می‌شود.
امروز، گاه سفر به مکتب احادیث «صدق» با چشمان اشکبار فراق است.
در وادی پر از اشتیاق دانایی، ضجه و شیون منتشر است.
موج موج شانه‌ها می آیند، روبه روی دریا تباری که نامش «صادق» است تا ترجیع بندهای تلاطم را بسرایند.
کردستان هم امروز صحنه عزای امامی است که دریای علمش جان شیعه و سنی را تا ابد سیراب کرده است.
۹۹۳۷ / ۳۰۳۴