در این گزارش از روزنامه ایران آمده است: این سو نیز سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران ضمن تأیید آغاز به کار «اینستکس»، تلاش اروپا برای عملیاتی کردن سازوکار مالی با تهران را گامی سازنده خواند که البته به نظر نمی‌رسد چندان برای حفظ برجام کافی باشد. با این حال او گفت که این مقام‌های بلندپایه ایران هستند که درباره اقدامات صورت گرفته از سوی شرکای برجامی جمهوری اسلامی به قضاوت می‌نشینند.
نمایندگان ایران و اعضای باقی مانده در توافق هسته‌ای دو روز پیش در حالی دور یکدیگر جمع شدند که به نظر می‌رسید اهمیت برگزاری این نشست کمتر از مذاکرات نهایی منجر به توافق هسته‌ای در سال ۹۴ نباشد. چه بعد از خروج امریکا از برجام و سلسله تحریم‌هایی که دونالد ترامپ با هدف ناچار کردن ایران به مذاکراتی مجدد پیرامون موضوع هسته‌ای بازگرداند، باعث شد اروپا بکوشد با هدف حفظ برجام، مجموعه اقدامات مقابله‌ای را در مواجهه با طوفان تحریم‌های امریکایی در پیش گیرد. ساز و کار مالی موسوم به «اینستکس» که تلاشی جهت دور زدن تحریم‌های امریکا طراحی شد، از جمله تلاش‌هایی بود که نشان می‌داد اروپا صرف نظر از اینکه امریکا چه موضعی درباره برجام دارد، به راه خود می‌رود. این سامانه مالی در قالب یک واسطه عمل می‌کند که وارد کننده کالاهای ایرانی در اروپا بدهی خود را به «اینستکس» پرداخت می‌کنند و سپس این کانال مالی آن را در اختیار صادرکننده کالا به ایران قرار می‌دهد. به این ترتیب پولی به ایران منتقل نشده و در اصل مبادلات مالی صورت نمی‌گیرد. در واقع این راهی بود که اروپا از قبال آن درصدد بود راه تجارت با ایران را ولو در سطح محدود حفظ کند تا حلقه اتصال با اقتصاد پراهمیت ایران باقی بماند. این طرف هم تهران از شرکای برجامی خود خواسته هر اقدام آنها دست کم باید مسیر تبادلات بانکی را تسهیل و فروش نفت ایران و پول حاصل از آن را تضمین کند.
همه اینها در حالی است که در یک سال گذشته بعد از خروج امریکا از برجام که ایران کوشید به تعهدات خود در چارچوب این توافق پایبند بماند، طراحی و اجرای سازوکار مالی اروپایی آنچنان با کم کاری و تعلل رو به رو شد که در نهایت صبر تهران لبریز و باعث شد در ۱۹ اردیبهشت سال جاری اجرای بخشی از تعهدات برجامی خود را متوقف کند. ایران در عین حال هشدار داد، چنانچه شرکای توافق هسته‌ای تا ۱۶ تیرماه اقدام قابل توجهی برای حفظ منافع اقتصادی ایران در چارچوب این توافق انجام ندهند، بزودی اجرای بخش دیگری از تعهدات برجامی خود را متوقف خواهند کرد. اگرچه مقام‌های بلندپایه اروپایی در واکنش به این اقدام ایران مواضعی آمیخته به هشدار و دلجویی اتخاذ کردند با این حال تأکید کردند عملیات اجرای اینستکس را سرعت بخشیده‌اند چنان که اعلام شد نخستین تراکنش‌های مالی در قالب این سامانه مالی در آستانه نشست وین صورت گرفته است.
آغاز اولین تراکنش‌های مالی «اینستکس»
در شرایطی که تنها چند روز به پایان فرصت دو ماهه ایران برای برداشتن گام‌های جدی شرکای اروپایی اش باقی مانده است، شرکای توافق هسته ای جمعه گذشته در یکی از مهم‌ترین نشست‌های این کمیسیون با یکدیگر ملاقات کردند و اقدامات لازم را برای تحقق بخشیدن به منافع اقتصادی آن مورد بررسی قرار دادند. در پی این نشست که سه ساعت و نیم به طول انجامید اتحادیه اروپا با انتشار بیانیه‌ای ۹ بندی از عملیاتی شدن «اینستکس» خبر داد و تأکید کرد، تلاش‌ها برای رفع تحریم‌ها شدت می‌گیرد.
به این ترتیب فرانسه، آلمان و انگلستان اعلام کردند: «اینستکس عملیاتی شده و در دسترس تمامی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی قرار دارد و اولین تراکنش‌های آن نیز در حال پردازش است.» اعضای کمیسیون در عین حال تأکید کردند به همکاری‌های تکمیلی با نهاد متقابل تأسیس شده ایرانی سرعت بخشیده می‌شود. آنها ضمن اعلام این خبر که برخی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی در حال پیوستن به سهامداران اینستکس هستند، تأکید کردند که درهای این سامانه مالی را به روی فعالان اقتصادی کشورهای ثالث نیز باز می‌کنند. اعضای طرف برجام همچنین پیشرفت پروژه مدرن سازی رآکتور تحقیقاتی اراک را مطابق آنچه در برجام پیش‌بینی شده مورد توجه قرار دادند و از پیشرفت‌های به دست آمده توسط رؤسای مشترک کارگروه اراک یعنی چین و انگلستان استقبال کردند.
پیش از آن نیز هلگا اشمید، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در توییتر خود نوشته بود: «پیشرفت خوبی درباره پروژه‌های اراک و فردو به دست آمد.» خبری که عراقچی هم آن را تأیید کرد و گفت، «در بحث اراک هم پیشرفت خوبی داشتیم و همه اعضا تعهد کردند در جدول زمانی مشخص شده ساخت این رآکتور جدید به انجام برسد.» روز جمعه همچنین شماری از کشورهای اروپایی شامل هلند، بلژیک، اتریش، فنلاند، اسلوونی، اسپانیا و سوئد در بیانیه‌ای مشترک، از تلاش برای راه‌اندازی کانال‌های تجاری قانونی با ایران شامل اینستکس خبر دادند و خواهان پیوستن به این سازوکار مالی شدند.
شروع پروسه دیرهنگام «اینستکس»
عراقچی نشست کمیسیون مشترک برجام را یک گام رو به جلو ارزیابی کرد اما در عین حال گفت که این نشست با انتظارات ایران فاصله قابل توجهی دارد. معاون وزیر خارجه ایران مهم‌ترین موضوع مورد بحث در نشست وین را «اینستکس» دانست و گفت: «این کانال مالی الان عملیاتی شده و دو سه تا مورد کاری هم الان در حال انجام شدن است و ظرف روزهای آینده تبادل مالی انجام می‌شود. کشورهای دیگر هم قبول کردند که به عنوان سهامدار به این کانال بپیوندند.»
عراقچی همچنین گفت: «کشورهای اروپایی در نظر دارند اعتباراتی را برای اینستکس در نظر بگیرند و الان این کانال به روی همه کشورهای اروپایی باز است و می‌توانند با ایران معامله داشته باشند و بزودی قول دادند کشورهای دیگر هم بتوانند از این طرف با ایران معامله داشته باشند.»معاون وزیر خارجه ایران شروع این پروسه را دیرهنگام و کمتر از انتظارات ایران توصیف کرد و در عین حال تصریح کرد: «این سازوکار مالی به مرحله عملیاتی شدن رسیده است.» عراقچی البته این را هم اضافه کرد که «اینستکس بدون اینکه خرید نفت از ایران انجام شود یا اعتبارات خاصی برای آن در نظر گرفته شود نمی‌تواند انتظارات ما را به طور کامل برآورده کند. بنابراین کشورهای اروپایی باید به طور جدی بحث فروش نفت ما را در دستور کار خود داشته باشند.»معاون ظریف همچنین خبر داد که در این نشست تصمیم‌گیری شد که جلسه وزیران خارجه عضو برجام بزودی برگزار شود اما درباره زمان و مکانش تصمیم‌گیری نشد و از مجاری دیپلماتیک تصمیم‌گیری و اعلام می‌شود. او گفت: «احتمالاً این نشست در ماه جولای و قبل از تعطیلات تابستانی در اروپا خواهد بود.»
عراقچی در پایان با اشاره به اینکه نشست روز جمعه کمیسیون مشترک، انتظارات ایران را برآورده نمی‌کند و فاصله ملموسی با سطح خواسته‌های ایران دارد، افزود: «با این وجود، این جلسه آنقدر ارزش دارد که ما روی آن فکر کنیم. من نتایج را به تهران می‌برم و آنها تصمیم می‌گیرند که چه اقدامی انجام دهند؛ تصمیم به «کاهش تعهدات» را متوقف کنند یا خیر. من در جایگاهی نیستم که بگویم ایران این کار را می‌کند یا نه، اما از نظر من این جلسه برای توقف تصمیم ایران به کاهش تعهدات کافی نیست.»