به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ اکران فیلم در سینماهای ایران از معضلات همیشگی و حل نشدنی سینمای ایران محسوب می‌شود که هنوز بهبود نیافته و هیچ کارشناس و متخصص و حاذقی قادر به ارائه نسخه علاج این درد نبوده است. البته نباید از تلاش معاونت‌های مختلف سینمایی در ارشاد و دولت برای بهبود و ساماندهی این وضع چشم پوشی کرد اما نتیجه همه اقدامات و دستورالعمل‌ها هنوز به بهبود کامل این اوضاع منجر نشده است. زمانی طرح اکران فیلم‌ها در گروه‌های سینمایی آزاد اجرا و در مقطعی دیگر سینماهای هنر و تجربه برای نمایش فیلم‌های تجربی و هنری‌تر در نظر گرفته شد. طرح چند هفته‌ای فروش فیلم‌ها در صورت به حداقل نرسیدن آنها از دیگر ایده‌های اجرایی اکران در سینما بود اما هنوز در زمان فرارسیدن گولد تایم یا زمان طلایی نمایش فیلم‌ها که می‌رسد، بحث بی عدالتی، مافیا و لابی از سر گرفته می‌شود. در این میان عید نوروز و عید فطر به عنوان بهترین زمان‌های نمایش فیلم در سینمای ایران همواره مورد اقبال و توجه فیلمسازان بوده‌اند و همیشه بر سر اکران فیلم در این زمان‌ها، رقابت و گاهی تنش‌هایی نیز شکل می‌گیرد.
نمونه اخیر این اعتراضات به نحوه نمایش و چیدمان فیلم‌ها، نوشته کوتاه نوید محمدزاده بازیگر فیلم سرخپوست بود که در صفحه اجتماعی خود، نوشت: «گفتیم چرا تعداد سانس «متری شیش و نیم» کمتره؟ گفتند چون تایم فیلم بالاست. الان که تایم «سرخپوست» ۹۰ دقیقه است چرا تعداد سانسش کمتره؟ تایم بهونست بگین موضوع چیزای دیگر است.» او پیش از این هم به سانس‌های کم فیلم «متری شیش و نیم» ساخته سعید روستایی در اکران نوروز معترض بود.
نمونه این اعتراضات کم نبوده‌اند و نیستند که بعد از ماه‌ها تلاش شبانه روزی وقتی منتظر نمایش فیلم‌هایشان می‌شوند اقداماتی غیرمنتظره و پشت پرده سرنوشت اقتصادی و هنری نمایش فیلم‌ها را تغییر می‌دهد و باعث ناراحتی و کدورت خیل زیادی از هنرمندان و سینماگران در اثر این بی عدالتی و رانت در زمان بندی و تعداد سینماها در اکران می‌شود.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به منظور برررسی و آسیب شناسی اکران و نمایش فیلم در ایران با سید رضا صائمی منتقد و کارشناس سینما گفت و گو کرده است.
متن این گفت و گو را در ادامه می‌خوانیم:
ایرنا: فرایند اکران و مراحل مختلف آن در سینمای ایران به چه شکل است؟
صائمی: یک فیلم برای ساخته شدن و نمایش باید مراحل بسیار زیادی رو بگذراند و از مراحل قانونی مختلفی عبور کند، از جمله تصویب فیلمنامه، جذب سرمایه، تأیید تهیه کننده، کارگردان و بازیگران فیلم، دریافت پروانه ساخت، عبور از ممیزی‌های وزارت ارشاد، دریافت پروانه نمایش و در نهایت دریافت حواله اکران.
در واقع وقتی که فیلم آماده نمایش شده است، فیلم باید مورد نظارت قرار بگیرد تا مشکلی برای اکران عمومی نداشته باشد. به همین جهت نسخه نهایی فیلم به شورای صدور پروانه نمایش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه می‌شود تا پروانه نمایش آن صادر شود. البته این کسب اجازه و پروانه نمایش در مواقعی با اصلاحات برخی صحنه‌ها همراه است و همین اصلاحات امکان دارد، نسخه فیلم را کوتاه و در برخی موارد هم دوباره بساط فیلمبرداری را پهن کند که برخی سکانس‌ها به فیلم اضافه یا برخی مشکلات با اضافه شدن گفتار متن حل شود.
در نهایت فیلم با دریافت پروانه نمایش برای اکران عمومی در سینماهای کشور، صلاحیت قانونی پیدا می‌کند. تهیه‌کننده فیلم پس از دریافت پروانه نمایش با یک پخش‌کننده فیلم (فردی که فیلم را در اختیار سینماها قرار می‌دهد و برای آن تبلیغ می‌کند) قرارداد می‌بندد. پس از این کار باید با یکی از سرگروه‌های سینما اکران قرارداد منعقد شود که آزادی، قدس، استقلال، عصر جدید و آفریقا پنج سرگروه اکران فیلم‌های سینمایی هستند.
شرایط متعددی دست به دست هم می‌دهند تا سهم هر فیلم از سرگروه اکران معلوم شود. هر کدام از این سینماها چند سینمای زیرمجموعه دارند که فیلم‌ها سینمای سرگروه در سینماهای زیرمجموعه هم اکران می‌شود. در نیمه دوم سال گروه دیگری هم با عنوان سینمای آزاد به گروه‌های سینمایی اضافه می‌شود که امکانی فراهم می‌شود تا فیلم‌های بیشتری امکان نمایش بیابند. پس از قرارداد با سرگروه‌های سینمایی، تهیه‌کننده فیلم باید این قرارداد را در شورای صنفی نمایش (متشکل از سینمادارها، تهیه‌کنندگان، کارگردانان و … که از طرف صنوف انتخاب می‌شوند) ثبت تا شورای صنفی نمایش حواله اکران فیلم را برای یک بازه زمانی معین صادر کند.
ایرنا: تا چه اندازه زمان اکران در میزان فروش فیلم‌ها مؤثر است؛ آیا می‌توان یک قاعده کلی درباره زمان بندی اکران و فروش فیلم‌ها در نظر گرفت؟
صائمی: به طور قطع یکی از عوامل مؤثر در فروش فیلم انتخاب زمان مناسب برای اکران آن به شمار می‌رود که متناسب با ساختار و محتوای فیلم و ویژگی‌های فصل اکران به قواعد خاص خود نیازمند است. برای مثال نمایش یک فیلم کودک در فصل تابستان به دلیل اوقات فراغت دانش آموزان و تعطیلی مدارس بهتر جواب می‌دهد یا فیلمی که از موضوعی مناسبتی برخوردار است می‌تواند در برهه زمانی همان مناسبت اکران شود. به فرض فیلمی در ژانر دفاع مقدس بهترین زمان اکرانش هفته دفاع مقدس محسوب می‌شود یا یک فیلم مذهبی در ماه محرم از امکان جذب مخاطب بیشتری برخوردار است. در واقع میان محتوای فیلم و فضای اجتماعی نسبتی زمانمند وجود دارد که به عنوان یک ظرفیت اجتماعی می‌تواند در دیده شدن یک فیلم نقش داشته باشد.
گاهی خود این ظرفیت‌ها هم به شکل فصلی رخ می‌دهد. برای نمونه فیلمی که درباره فوتبال است، در زمان جام جهانی امکان دارد، گیشه داغ‌تری داشته باشد. در اکران فیلم‌ها باید به روانشناسی زمان و مخاطب نسبت با محتوا و ساختار فیلم دقت کرد. برای مثال در اکران نوروزی که مردم بیشتر برای تفریح و سرگرمی به سینما می‌روند فیلم‌های کمدی بهتر جواب می‌دهد و نمایش یک فیلم جدی در این زمان ممکن است با شکست در گیشه مواجه شود. یکی از دلایل موفق نبودن فیلم «تختی» در اکران نوروزی امسال را باید در همین مساله جست و جو کرد که زمان مناسبی برای نمایش این فیلم نبود.
ایرنا: به جز موارد قانونی و عرفی چه مواردی را همچون سرمایه دارها و دفاتر سینمایی خاص در اکران فیلم‌ها مؤثر می‌دانید؟
صائمی: سرمایه دار و دفاتر سینمایی خاص را باید به عنوان یک عامل غیر رسمی در ساختار اکران دانست که گاهی نقش آن از عوامل رسمی و قانونی هم بیشتر می‌شود. در واقع برخی از این دفاتر به واسطه ارتباطات و نفوذی که در سینماها و سینمادارها دارند از یک رانت اکران برخوردارند که با ترفندهای مختلف و با تکیه بر همین روابط و مناسبات پشت پرده از این قدرت سود می‌برند که فیلم‌های خود را در بهترین زمان‌های اکران به نمایش بگذارند که یکی از آسیب‌های جدی اکران عادلانه و برابر همین مساله است.
ایرنا: در اکران عید فطر امسال نیز با نمایش فیلم‌های مهمی همچون «سرخ پوست»، «شبی که ماه کامل شد»، «ما همه باهم هستیم» و «دختر شیطان» شاهد اعتراضاتی در خصوص حضور مافیا و لابی در اکران فیلم‌ها بودیم که نخستین بار به وسیله «قربان محمدپور» کارگردان دختر شیطان مطرح شد، تحلیل شما در این باره چیست؟
صائمی: واقعیت این است که نمی‌توان منکر حضور مافیا و لابیگری در سینمای ایران شد و این یکی از آسیب‌های آزاردهنده برای سینمای ما محسوب می‌شود. گاهی وجود همین مافیا که به تبعیض و ناعدالتی در اکران منجر می‌شود، ارزش سینمایی یک فیلم خوب را زیر سوال می‌برد. در واقع باید میان جایگاه سینمایی یک فیلم و وضعیت اکران آن تمایز قائل شد.
اگر منتقد، تهیه کننده و فیلمساز نسبت به امکانات ویژه یک فیلم برای اکران انتقاد می‌کند به معنای نقد بر خود فیلم و کیفیت آن نیست. نقد به شرایط مساوی و برابری در اکران فیلم‌هایی محسوب می شود که جایگاه سینمایی آن هم وزن است.
البته باید به این نکته هم اشاره کرد که عدالت در اکران فیلم به این معنا نیست که همه آنها در یک سبد مشترک قرار بگیرند و تعداد سالن‌ها و سانس‌هایی که به آنها اختصاص داده می‌شود یکسان باشد. برخی از فیلم‌ها به دلیل موفقیت‌های که پیش از آن به دست آورده و در جشنواره‌های سینمایی مورد توجه مخاطب و منتقدان قرار گرفته اند، از وزن اجتماعی بیشتری هم برخوردار می‌شوند یا به دلیل استقبال بالای مخاطب از آنها در اکران عمومی ممکن است با محدودیت زمان نمایش مواجه شوند که به طور طبیعی مشمول توجه بیشتر خواهند شد و حتی به سانس‌های فوق العاده می رسند. این گونه فیلم‌ها خود به خود امتیازهایی را شایسته خود می‌کنند که باید در اکران، آنها را لحاظ کرد.
وقتی ۲ یا چند فیلمی که واجد وزن اجتماعی و سینمایی بالایی هستند و عقبه درخشانی دارند باید اکران مشابه‌ای هم داشته باشند و نوع ژانر نباید دلیل تمایز و تبعیض در اکران آنها شود. همچنین مفاد و مواد تبلیغاتی برابری در پخش تیزر، بیلبورد و آگهی‌های تلویزیونی داشته باشند. حق ویژه در اکران به عنوان مصداق بی عدالتی در سینما به بی اعتمادی در مخاطب و خود سینماگران منجر می‌شود.
ایرنا: نقش مشکلات سخت افزاری همچون سالن سینما را تا چه اندازه در ایجاد و تداوم مشکلات اکران مهم و مؤثر می‌دانید؟
صائمی: اکران خوب تنها به زمانبندی و سهم دهی به فیلم‌ها از حیث تعداد سالن و زمان سانس‌ها محدود نمی‌شود، به طور قطع یک سالن خوب با تجهیزات استاندارد یکی از عوامل مؤثر در اکران خوب یک فیلم است. به عبارت دیگر نمایش استاندارد فیلم روی پرده را باید یکی از شرط‌های اکران خوب دانست. نمایش یک فیلم خوب در یک سالن بد به ریزش مخاطب می‌انجامد و ظلم بزرگی در حق آن فیلم است. گاهی مشکلات سخت افزاری از جمله حجم سالن که پذیرای تعداد محدودی از تماشاگر است یا پرده نامناسب و صدای بد سالن سبب می‌شود که فیلم به درستی دیده نشود و ارزش‌های سینمایی آن به درستی ظهور نکند. همین مساله ممکن است به نارضایتی تماشاگر منجر شود و در نهایت به ریزش مخاطب بیانجامد. موفقیت یک فیلم در نهایت به محتوای خوب، اکران و سالن خوب نیازمند است. تنها اکران و امکان نمایش فیلم کافی نیست بلکه شرایط نمایش استاندارد و مطلوب آن را هم باید لحاظ کرد.
ایرنا: کلید حل مشکل اکران سینمای ایران دست چه فردی و نهادی است، آیا می‌توان به حل‌شدن آن امیدوار بود؟
صائمی: حل مشکل اکران در سینمای ایران را نمی‌توان منوط به یک شخص خاص و حتی یک نهاد مشخص کرد. سینما یک فرایند و تولید جمعی است. همانطور که تولید یک فیلم محصول یک همکاری گروهی به شمار می‌رود، اکران آن هم به همکاری جمعی معطوف و به هم افزایی نیازمند است. به نظرم برای حل این مشکل باید ضمن آسیب شناسی جدی و همه جانبه در همکاری میان بخشی نهادها و سازمان‌های سینمایی و بهره گیری از صاحب نظران و سلیقه‌های گوناگون به یک آئین نامه استاندارد در این باره دست یافت که پشتوانه اجرایی داشته باشد و همه خود را ملزم به مفروضات و ملزومات آن کنند. وجود یک قانونی مدون و قابل اجرا در زمینه اکران فیلم حتی اگر دارای ضعف و کاستی هم باشد، بهتر از بی قاعدگی و بی قانونی در فرایند اکران است.