به گزارش روزنامه فرهیختگان، ردپای معاون سازندگی سازمان بسیج دانشجویی را در طول سال‌های مسئولیتش در هر حادثه ملی که نیازمند مشارکت گروه‌های جهادی بوده، می‌توان دید، می‌خواهد زلزله‌ای در کرمانشاه باشد، سیلی در روزهای نخستین آغاز سال در استان‌های شمالی کشور یا تخریب انجیرستان های کشاورزان لرستانی! خودش در صحنه حضور دارد تا گروه‌های جهادی دانشجویان را سازماندهی کند. صحبت از چهره آشنایی برای دانشجویان و گروه‌های جهادی دانشجویی است که حتی از استوری های اینستاگرامش می‌شود از وضعیت گروه‌های جهادی و مناطق حادثه‌دیده نیازمند کمک خبر گرفت. «فرهیختگان» در شماره امروز با صادق مفرد گفت‌وگو کرده تا از حال و هوای ۹۰۰ اردوی جهادی دانشجویان در تابستان ۹۸ خبر بگیرد. مسئول مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی سازمان بسیج سازندگی در گفت‌وگوی امروز از رویکرد جدید این اردوها برای حل مسائل مناطق محروم سخن گفته که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
به عنوان سوال نخست، چه تعداد جهادگر و گروه جهادی امسال میهمان مناطق محروم می‌شوند؟
۲۷ هزار نفر از دانشجویان جهادگر در قالب ۹۰۰ گروه جهادی دانشجویی در تابستان امسال به مناطق اعزام می‌شوند که تمرکز آنها بر استان‌ها و مناطق سیل‌زده کشور مانند لرستان، خوزستان، گلستان و مازندران خواهد بود. از ابتدای وقوع سیل در مناطق مختلف کشور قرارگاه‌های جهادی تشکیل شد برای مثال درحال حاضر ساخت‌وساز حدود ۸۰ منزل مسکونی در استان مازندران آغاز شده و در استان لرستان در منطقه پلدختر قرارگاه دیگری داریم که عملیات مرمت منازل را برعهده گرفته است. فرآیند ترمیم ۳۴ منزل مسکونی آسیب‌دیده به اتمام رسیده و حدود ۶۰ ساختمان نیز در مرحله دوم مرمت خواهد شد.
فرآیند اردوها از چه زمانی آغاز می‌شود؟ درخصوص محورهای فعالیت دانشجویان توضیح دهید.
اعزام گروه‌های جهادی به علت امتحانات هنوز آغاز نشده است، پیک اعزام‌ها بعد از تیرماه است و تا اواخر مهرماه هم ادامه خواهد داشت. گروه‌های جهادی در همه عرصه‌ها مشارکت خواهند داشت که در مناطق سیل‌زده بیشتر به شکل عمرانی و ساخت وساز زیربنایی منازل را برعهده خواهند داشت. عرصه دیگر فعالیت‌های گروه‌ها، بهداشتی و سلامت است که حدود ۷۵ گروه با محور فعالیت‌های پزشکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور فعالیت می‌کنند، البته معمولاً تا ۱۲۰ گروه جهادی خدمات درمانی ارائه می‌دهند؛ این گروه‌ها از دانشگاه‌های دیگر هستند و پزشکان و پرستاران در بین جهادگران حضور دارند. گروه‌های کشاورزی هم بین گروه‌های جهادی از دانشگاه‌ها و دانشکده‌های کشاورزی فعال هستند که بیشتر به بحث اصلاح روند کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی روستایی و مسائل دامپزشکی می‌پردازند. در این حوزه هم کارهای ترویجی آموزشی صورت می‌گیرد و هم بعضاً فعالیت‌های تسهیل‌گری انجام می‌پذیرد. در عرصه‌های فرهنگی بیشتر خواهران فعالیت می‌کنند.
حضور ۳۵ درصدی بانوان در اردوهای جهادی
خانم‌ها ۳۵ درصد جمعیت اردوهای جهادی را تشکیل می‌دهند و بیشتر در حیطه‌های آموزشی و فرهنگی فعال هستند. این عرصه‌ها عمده فعالیت‌های گروه‌های جهادی در مناطق مختلف خواهد بود، تمرکز امسال گروه‌ها بر استان‌های سیل‌زده است؛ امسال حدود ۱۸ استان کشور از شمال تا جنوب دچار سیل شدند که اردوهای جهادی تمرکز بیشتری در مناطق آسیب‌دیده خواهند داشت ولی همچنان در بقیه استان‌ها هم گروه‌ها حضور دارند. البته بخشی از گروه‌های جهادی هم‌اکنون در استان کرمان درگیر مبارزه با ملخ‌ها هستند که پیش‌بینی می‌کنیم حضور آنها تا آخر تابستان هم ادامه داشته باشد. در این خصوص قرارگاهی در جنوب کرمان شکل گرفته و بچه‌ها در کنار جهاد کشاورزی مشغول کمک‌رسانی هستند. تقریباً یک‌ماه و نیم از حضور بچه‌ها در منطقه می‌گذرد و مدل حضور دانشجویان بیشتر از جنس شناسایی و آموزشی است و نقاط آلوده را به جهاد کشاورزی معرفی می‌کنند تا سم‌پاشی صورت گیرد. در کنار آن آموزش و توجیه مردم نیز در دستور کار گروه‌های حاضر قرار دارد.
سهم دانشجویان دانشگاه آزاد در اردوهای جهادی به چه میزان است؟
۱۲۰ گروه جهادی از مجموع ۹۰۰ گروه جهادی متعلق به دانشجویان جهادگر دانشگاه آزاد اسلامی است و حدود چهار تا پنج هزار نفر در رشته‌های مختلف فعالیت می‌کنند. اخیراً توجه دانشگاه آزاد اسلامی به فعالیت‌های جهادی پررنگ‌تر شده، قبل‌تر نگاه به فعالیت‌های جهادی در حد یک سرفصل عمومی فرهنگی در کنار سایر حوزه‌های تحت‌فعالیت معاونت فرهنگی بود، اما امروز به‌طور ویژه به آن نگاه می‌شود. قرارگاهی در این دانشگاه آغاز به‌کار کرده و پس از سیل فعالیت آن در مناطق سیل‌زده متمرکز شده است. گروه‌های جهادی دانشگاه آزاد اسلامی حضور خوب و فعالی دارند و به نسبت قبل هم قوی‌تر شده‌اند. انتظار داریم و امیدواریم فعالیت‌های جهادی رشد بیشتری داشته باشند.
از بزرگ‌ترین و خاص ترین های گروه‌های امسال بگویید.
برای انتخاب و اعلام این موضوع کمی زود است، اما قرارگاه جهادی شهید کاظمی دانشگاه امام صادق (ع) در مناطق سیل‌زده استان لرستان و اصفهان حدود ۱۰۰ منزل مسکونی را در دست ساخت دارد. البته در این گروه دانشجویان دانشگاه‌های مختلف کشور مشغول فعالیت هستند. در نوروز ۹۸ در استان هرمزگان اردویی با حضور ۹۰۰ نفر از جهادگران برگزار شد که کار شاخص و بزرگی بود.
فعالیت ۹۰ دندانپزشک جهادگر دانشگاه آزاد اسلامی در قالب گروه جهادی منتظران ظهور
دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تحت‌عنوان گروه جهادی منتظران ظهور خدمات درمانی بزرگی انجام می‌دهند و معمولاً در ایام تابستان با حدود ۹۰ دندانپزشک متخصص از اساتید دانشگاه در مناطق محروم حاضر می‌شوند. تابستان سال گذشته مجموع خدماتی که ارائه کردند بالغ بر یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان بود و در حوزه درمانی هم یکی از شاخص‌ترین گروه‌های جهادی هستند. در عرصه اشتغالزایی قرارگاه جهادی علمدار در استان مازندران در یک دهستان با استفاده از شیوه‌های تسهیل‌گیری و شتاب‌دهنده، در فرآیندی که با مشارکت مردم یک سالی هست که آغاز شده، کار اشتغالزایی را پیگیری می‌کنند.
اردوهای امسال رویکرد جدیدی در فعالیت‌های جهادی خواهند داشت که شما از آن به‌عنوان رویکرد حل مساله یاد می‌کنید؛ درخصوص این رویکرد توضیح دهید. آیا شکل اردوها هم دستخوش تغییر خواهد شد؟
اردوهای جهادی روال هر ساله ماست، اما رویکرد جدید را گروه‌های جهادی دانشجویی امسال برعهده گرفته‌اند که ان شاء الله میوه آن را امسال خواهیم دید. ورود گروه‌های جهادی در بحث‌هایی از جنس رویکرد حل مسأله‌ای است، به این معنی که در کنار حضور در مناطق مختلف شهری با توجه به حضور ویژه گروه‌ها در حاشیه شهرها که اخیراً افزایش یافته یا مناطق روستایی، در کنار فعالیت و خدماتی که انجام می‌دهند، یک یا دو مساله اصلی منطقه را برعهده می‌گیرند و برای حل و مرتفع شدن مشکل هدفگذاری‌شده تلاش می‌کنند. به عبارت دیگر یک دانشگاه براساس رشته‌ها و تخصص‌هایی که دارد و با در نظر داشتن توانمندی‌های اعضای گروه جهادی، متولی حل مسائل یک منطقه می‌شوند. مسائل یادشده لزوماً هم‌جنس با خدماتی که گروه‌های جهادی تاکنون ارائه می‌دادند، یکسان نیست. مثلاً فرض کنید ساخت مسجد و مدرسه که تاکنون به صورت معمول اتفاق می‌افتاده، مدنظر ما نیست. منظورمان از مسائل، معضلات ریشه‌ای‌تر است که حل شدن آن بخشی از مشکلات منطقه موردنظر را حل می‌کند. گاهاً نیاز است درمورد یک مساله گفتمان‌سازی در منطقه صورت گیرد یا مطالبه‌گری کنند و بعد پیشنهادهایی ارائه کنند و قدری علمی‌تر، دقیق‌تر و ریشه‌ای‌تر با برخی از عواملی که منجر به محرومیت در این مناطق شده، مبارزه کنند و کمک‌حال مردم باشند. این رویکرد جدید گروه‌های دانشجویی است و در پایان سال اعلام می‌کنیم که گروه‌های جهادی روی کدام مسائل و مشکلات کار کرده‌اند.
می‌توانید نمونه‌های موفقی از این رویکرد بیان کنید؟
در سال گذشته دانشجویان جهادی استان مرکزی در بحث کشت هندوانه پیگیری‌های مختلفی را با توجه به خشکسالی منطقه و کمبود آب داشتند. دانشجویان برای جلوگیری از کشت میوه‌های نیازمند به آب فراوان یا اصطلاحاً آب‌بر مانند هندوانه و طالبی با همه کشاورزان منطقه صحبت کردند و بین مردم این نگاه را مطرح کردند. در کنار این حرکت مسئولان مربوطه را به دانشگاه دعوت و این مطالبه را دنبال کردند تا به صورت قانونی کاشت این‌گونه میوه‌ها در استان مرکزی ممنوع شد.
تشکل گروه‌های جهادی در حوزه صنعت برای کمک به صنایع و کارخانه‌ها
دانشجویان در استان‌های دیگر موضوع تعطیلی کارخانه‌ها را دنبال کردند. درحال حاضر گروه‌های صنعتی جهادی هم تشکیل می‌شوند و خدمات خود را به یک صنعت، کارگاه یا کارخانه ارائه می‌دهند، به این صورت که صنایع و کارخانه‌های دچار رکود را شناسایی و علل رکود را بررسی می‌کنند، اساتید دانشگاه را درگیر و دخالت می‌دهند تا با مشاوره‌های لازم به صنعتگران کمک کنند. اگر چرخ کارگاه و کارخانه‌های راکد، دوباره راه بیفتد، مشکل اشتغال یک منطقه حل خواهد شد که تأثیرات مختلفی بر زندگی مردم خواهد داشت. همچنین یکی از گروه‌های قوی جهادی در جنوب کرمان در حوزه اشتغالزایی منطقه‌ای را مشخص کرده‌اند و به صورت کاملاً علمی و دانشگاهی، کشت علوفه و گندم و محصولات کشاورزی را انجام می‌دهند. نحوه کشت متفاوت منطقه مذکور بهره‌وری را افزایش داده که در مقایسه با سایر مزارع این تفاوت مشهود است. از طرف دیگر نحوه تعامل گروه با کشاورزان به‌گونه‌ای است که آنها اصطلاحاً کارگر نمانند و با مشارکت مردم در سود کم‌کم صاحب مزرعه هم بشوند. شاید برای شما هم جالب باشد، ما در بازدیدی که از این منطقه داشتیم، فردی را دیدیم که تا پیش از این در کپر زندگی می‌کرد، اما الان درگیر کار شده و حالا خودش مشغول ساخت منزل مسکونی‌اش است. حالا در نظر بگیرید گروه‌های جهادی برای کمک به چنین فردی باید برایش خانه‌ای می‌ساختند، اما الان که مشکل اشتغال برطرف شده، خودش نیازهایش را برطرف می‌کند و دیگر نیازی به کمک‌رسانی گروه‌های مختلف ندارد. تلاش به این سمت است که این نمونه‌ها امسال بیشتر شود، نمونه‌هایی از حل مسائل مناطق مختلف که به صورت ریشه‌ای بتواند مشکلات مردم را حل کند. این‌جور مثال‌ها و کارها، قدری ریشه‌ای‌تر مسائل منطقه را دنبال می‌کند، مثلاً منطقه را از خشکسالی نجات می‌دهد. این رویکرد حل مساله امسال به صورت جدی‌تری دنبال خواهد شد تا دانشجویان ورود بیشتری داشته باشند.
احصای مسائل مدنظر گروه‌ها به چه صورت انجام می‌شود؟
مسائل براساس مناطق استخراج نمی‌شوند. این رویکرد به گروه‌های جهادی آموزش داده شده و بنا بر این شده که در اردوهای تابستان، گروه‌ها در هر منطقه‌ای که هستند این مسائل را احصا کنند. یعنی ما شیوه‌های مطالعه دقیق مناطق و احصای مسائل و مشکلات را آموزش داده‌ایم. مشکلاتی که توسط مردم مناطق مطرح می‌شود، لزوماً نیاز اساسی آنها نیست، احتمالاً نیازهای فوری و دم‌دستی آنهاست، اما باید توجه کرد که ریشه نیاز و مشکل مردم چیست. با نگاه دقیق‌تر متوجه می‌شویم که یک مسأله‌ای منجر به بروز مشکل شده است. اگر بچه‌ها بخواهند با مشکلات جزئی مبارزه کنند، به نتایج مشخصی نخواهند رسید ولی حل شدن یک مساله، می‌تواند در جنبه‌های مختلف زندگی مانند سلامت، اشتغال و فرهنگ منطقه تأثیرگذار باشد. این مورد را به گروه‌ها آموزش داده‌ایم تا بتوانند در گام اول مسائل منطقه را احصا کنند. این شناخت در دل اردوهای جهادی و زندگی در منطقه به دست می‌آید و با سفرهای پیش‌قراولی اتفاق نخواهد افتاد.
حل مسائل با کمک اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی
پس از شناخت، قدم بعدی این است که باید مسائل را به دانشگاه آورد تا با کمک اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی که کمتر در این فعالیت‌ها مشارکت می‌کنند بتوانند موارد را پیگیری و حل کنند. البته این فرآیند زمان‌بری است و امیدواریم امسال شروع خوبی برای ورود به این شکل از فعالیت‌های جهادی داشته باشیم. ما از سال گذشته این بحث را شروع کردیم و الان تقریباً بین ۷۰ تا ۸۰ درصد گروه‌ها به این نقطه رسیده‌اند و به ما اعلام کرده‌اند که ورود خواهند کرد. ما در سال گذشته در طرحی بین گروه‌های جهادی مطرح کردیم که این رویکرد حل مساله گام دوم آن است.
۹۰ درصد گروه‌ها در استان خودشان مشغول فعالیت هستند
در گام اول آمدیم و این نکته را مطرح کردیم که یک گروه برای اینکه اثر جدی‌تری را در منطقه داشته باشد و به خروجی برسد، حضورش باید مستمر باشد، بین سه تا پنج سال در یک منطقه استقرار داشته باشد و در رفت و آمدهای متعدد به آن منطقه و به دنبال اعتماد اهالی و مسئولان به گروه جهادی بوده و پیگیر مسائل مختلف باشد و در این حالت است که می‌تواند اثرگذاری بهتری داشته باشد. قبل از این بخش قابل‌توجهی از گروه‌ها دائماً منطقه محل فعالیت خود را تغییر می‌دادند. آنها متناسب با توانمندی‌ها و در نظر گرفتن جغرافیای مکانی و با توجه به لزوم حضور مرتب در محل، منطقه‌ای را مشخص می‌کردند و اکنون در مرحله برنامه‌ریزی و احصای مسائل هستند. تقریباً ۹۰ درصد گروه‌ها در استان خودشان مشغول فعالیت هستند و صرفاً ۱۰ درصد گروه‌ها در خارج از استان اردوهای خود را برگزار می‌کنند.
هزینه‌های گروه جهادی چگونه تأمین می‌شود؟
مجموعه ما در بسیج دانشجویی حدود یک‌سوم از منابع مورد نیاز گروه‌های جهادی را به‌عنوان کمک‌هزینه در اختیار آنها قرار می‌دهد. تقریباً یک‌سوم مبلغ از خیرین، مردم محلی و دانشجویان و دانشگاه‌ها جمع‌آوری می‌شود و یک‌سوم هزینه‌ها نیز براساس پروژه از منابع دولتی دستگاه‌های مختلف تأمین می‌شود. شاید حدود ۴۰ میلیارد تومان در اردوهای جهادی تابستان هزینه می‌شود.
در ابتدای صحبت، به تمرکز بیشتر اردوهای جهادی امسال در مناطق سیل زده اشاره کردید. کیفیت حضور دانشجویان جهادگر در این مناطق به چه صورت خواهد بود؟
در ۱۸ استان سیل‌زده، ۱۷۵ هزار واحد مسکونی دچار آسیب شدند. نزدیک به ۶۰ هزار منزل مسکونی تخریب کامل شده و مابقی نیازمند مرمت و تکمیل هستند. بسیج طرحی را با عنوان جهاد همبستگی ملی اعلام کرد و مساجد و دانشگاه‌ها و اصناف کمک‌های مختلف مورد نیاز را جمع کردند؛ مثلاً بسیج اصناف تهیه لوازم را برعهده گرفت، مساجد محلات و دانشگاه‌ها بنایشان بر این بوده که هرکدام ساخت یک منزل را تقبل کنند که درحال جمع‌آوری منابع هستیم تا در ساخت‌وسازهای گروه‌های جهادی مورد بهره‌برداری قرار گیرد. فعلاً حدود ۵۶۰ گروه برای حضور در مناطق و عملیات ساخت منازل اعلام آمادگی کرده‌اند. با توجه به تجربه‌های موجود در حوادث گذشته کشور، هرچه از زمان وقوع حادثه بگذریم، کم‌کم آن مناطق و مشکلات‌شان فراموش می‌شوند. الان در خود شهر سرپل ذهاب همچنان عده‌ای در این گرما در کانکس مشغول زندگی هستند، درحالی که هیچ حرف و خبری از زلزله کرمانشاه در کشور وجود ندارد. اگر در این بازه زمانی تابستان که بیشترین حضور و اعزام گروه‌های جهادی را داریم، با کمک خیرین و دستگاه‌های مختلف اقدام قوی و به موقعی انجام نشود، دیگر امیدی به تکمیل و ساخت واحدها در فواصل زمانی دیگر نیست. این حجم از واحدهای خراب‌شده با توجه به توان محدود دولتی که اعلام شده، نیازمند جهاد مردمی و پای کار آمدن همه مردم است. گروه‌های جهاد هم به‌عنوان معین این بحث ساخت‌وساز منازل را برعهده می‌گیرند.
حل مشکل مسکن مناطق سیل‌زده؛ اولویت اول جهادگران
اصل نیاز مردم در مناطق سیل زده معطوف به موضوع مسکن است و مسائل دیگر در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرد. در لرستان موضوع آسیب باغات مردم بود یا در گلستان بچه‌های قرارگاه جهادی امام رضا (ع) بنا دارند خانه دام بسازند تا دام‌های مردم آسیب نبینند. در برخی مناطق باید درخصوص اشتغال هم کار شود، اما بحث اصلی مساله ساخت و تکمیل منازل مردم است. در ماه مبارک رمضان امسال، خانه‌هایی وجود داشت که توسط گروه‌های ۱۰ نفره بچه‌های جهادی با هزینه دو تا سه میلیون مشکلات شأن حل شد و اسکان شدند. مبلغی که به‌عنوان وام دولت به مردم مناطق سیل‌زده به شکل‌های مختلف می‌دهد، نهایتاً هزینه سفت کاری ساختمان است و حتی به مرحله نازک کاری هم نمی‌رسد. کاری که بسیج الان انجام می‌دهد این است که مبلغ تکمیلی را از مردم جمع‌آوری می‌کند تا منازل مردم به سرانجام برسد. تعداد زیادی از واحدهای مسکونی ساخته شده برای مردم زلزله زده کرمانشاه در حد سفت‌کاری پیش رفته و پیمانکارها به خاطر افزایش هزینه‌ها عقب کشیده‌اند. در مناطق سیل‌زده هم پیش بینی می‌شود قیمت‌های مصالح و خدمات افزایش یابد که در چنین شرایطی وجود و مشارکت گروه‌های مردمی روند کارها را تسهیل می‌کند.