به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، «ساحات» به معنای سامانه حمایت از تبادلات تجاری معادل ایرانی اینستکس، وعده ای بود که اروپایی ها حدود ۱۴ ماه گذشته داده بودند تا مانع خروج کشورمان از برجام شوند.
پس از خروج آمریکا از برجام و در ادامه کارشکنی های این کشور و نیز اعمال تحریم های سنگین ضدایرانی، اتحادیه اروپا پذیرفت خسارت این بدعهدی آمریکایی ها را جبران کند. از این رو وعده راه اندازی یک کانال مالی ویژه برای دور زدن تحریم ها را داد. از این وعده حدود ۱۴ ماه گذشت تا اینستکس برای صادرات کالاهای اروپایی به ایران عملیاتی شود.
هنوز جزییات فعالیت و نحوه کارکرد اینستکس مشخص نشده اما گویا مهم ترین ماموریت آن ارسال کالا اعم از مواد غذایی و دارو به ایران تعریف شده است. مسوولان کشورمان بر این باورند که اینستکس یک گام رو به جلو برای انجام تعهدات اروپایی ها محسوب می شود اما به هیچ عنوان کافی نیست. برخی ناظران نیز می گویند اروپا باید به طور شفاف نفت ایران را به ازای صادرات این کالاها به کشورمان خریداری کند. از سوی دیگر این کانال باید قابلیت های یک کانال مالی را به معنای واقعی داشته باشد و راهی برای مراودات اقتصادی و مالی باز کند.
از دید منتقدان، در این ساز و کار امکان گسترده ای برای ایران به وجود نیامده و تنها هدف این است که شرکت هایی که با ایران کار می‌کنند دچار آسیب نشوند. همچنین تمام کالاهای اروپایی که به ایران ارسال می شود از قبل مورد موافقت آمریکا قرار گرفته است.
البته عده ای هم معتقدند که این مقدمات اجرای تعهدات بیشتر از سوی اروپایی ها است و برنامه های تکمیلی می تواند نظر ایران را جلب کند و راهکاری برای رفع بخشی از مشکلات ایران ناشی از اعمال تحریم ها باشد. در این شرایط فعالان اقتصادی باید از هر امتیازی استفاده کنند.
هیچ فرصت و امتیازی را نباید از دست داد
«مجیدرضا حریری» فعال اقتصادی و نایب رییس اتاق ایران و چین در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا درباره مزایا و منافعی که اینستکس برای کشورمان ایجاد می کند، گفت: هر چند اخباری از شروع به کار اینستکس منتشر شده اما هنوز ساز و کار آن به صورت نهایی اعلام نشده است و نمی توان درباره نقایص و مزایای اینستکس به طور قطعی اظهار نظر کرد.
وی افزود: اقتصاد ایران به دلیل شرایط سیاسی تحت فشار قرار گرفته و منشا غیراقتصادی عامل شرایط امروز اقتصاد کشور است بنابراین هر امتیازی که به نفع ایران باشد یک گام رو به جلو است و باید از آن استفاده کرد.
نایب رییس اتاق ایران و چین با بیان اینکه منشا این مشکلات، مسائل سیاسی است که در قالب اقتصاد نمایش داده می شود، گفت: در این میدان هر امتیازی هر چند که قابلیت اجرا نداشته باشد به نفع کشورمان است. قاعدتاً این راهکارها در چارچوب تحریم ها کار می کند در صورتی که فلسفه وجودی آن باید در چارچوب برجام باشد و درخواست ما از اتحادیه اروپا این است که تعهدات برجامی را به اجرا برساند.
حریری تاکید کرد: کشورهایی که متعهد به برجام هستند و از ایران می خواهند که همچنان در برجام بمانیم باید تمام معاملات رسمی خود را با ایران در چارچوب برجام انجام دهند.
وی ادامه داد: در بحث اینستکس موضوع دوم، بحث منبع مالی خرید کالا از اروپا است که باید به صورت دقیق مشخص شود. ایران باید به ازای واردات این کالاها، کالای نفتی و غیرنفتی به اروپایی ها بفروشد یا اینکه قرار بر گشایش خط اعتباری است.
این فعال اقتصادی با تاکید بر اینکه ساز و کار تامین نقدینگی اینستکس هنوز مشخص نشده است، بیان داشت: در ازای دریافت کالای اروپایی، این کشورها یا باید از ما نفت بخرند یا خط اعتباری ایجاد شود که هنوز این جزییات مشخص نیست.
حریری درباره نگرانی ها از افزایش بدهی های خارجی ایران در صورت گشایش خط اعتباری برای خرید کالا از اروپا تاکید کرد: در این شرایط استقراض ارز یا فروش کالا به صورت نسیه به نفع کشورمان محسوب می شود. واقعیت این است که ایران در شرایط کنونی با کمبود منابع مواجه است و نمی توانیم از ثروت خود استفاده کنیم چرا که امکان پرداخت بخشی از پول های نفتی ایران برای خریداران وجود ندارد.
وی اظهار داشت: اینستکس الزاماً به معنای دور زدن تحریم های نفتی و فروش نفت به اروپا نیست. هدف ما از فروش نفت تامین کالا است در این شرایط با وجود اینستکس می توانیم کالا دریافت کنیم و پول آن را پس از آزادسازی پول نفت، به کشورهای اروپایی بپردازیم.
نایب رییس اتاق ایران و چین گفت: به طور قطع ایجاد بستری برای خرید نفت ایران شرایط بهتری را برای اقتصاد ایجاد می کند چراکه میزان تولید نفت حفظ می شود. اینستکس قابلیت اجرایی بیشتری خواهد داشت و اروپا هر چه سریع تر باید اقدامات تکمیلی را در دستور کار قرار دهند.
حریری با اشاره به احتمال پیوستن سایر کشورها به اینستکس گفت: اگر کشورهای چین، روسیه و هند به اینستکس بپیوندند به طور قطع ساز و کار آن فرق خواهد داشت. در حال حاضر به ازای فروش نفت به چین و هند مجبور هستیم فقط کالای این کشورها را وارد کنیم اگر چین و هند به اینستکس بپیوندند می توانیم به ازای پول نفتی که این کشورها فروخته ایم کالای اروپایی هم وارد کنیم.
وی افزود: تحقق این موضوعات به قدرت چانه زنی دیپلماسی ایران در عالم سیاست و روابط بین الملل بستگی دارد اما فعالان اقتصادی باید از فرصتی که در این شرایط ایجاد می شود، بیشترین استفاده را داشته باشند.
اینستکس سیاسی است یا اقتصادی؟
طبق گفته های مسوولان هر چند اینستکس را می توان اولین گام اروپایی ها برای جلب اعتماد ایران به شمار آورد اما نتوانسته شروط ایران برای کاهش اثرات نقض برجام را تامین کند از این رو ایران برای اجرای گام دوم کاهش تعهدات برجامی خود مصمم است.
در این میان بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی می گویند اینستکس به عنوان ساز و کار مالی بین ایران و برخی از اعضای اتحادیه اروپا، بیشتر از اینکه یک توافق و راهکار اقتصادی بین دو طرف باشد، یک معاهده سیاسی است و پیام مهم سیاسی که به جهان صادر می کند این است که اتحادیه اروپا از مواضع آمریکا در برابر ایران پیروی نمی کند و این جریان می تواند آغازی باشد بر پایان سلطه گری آمریکا. سایر دولت ها هم با پایان بخشیدن به معاملات دلاری و یافتن راهکارهایی برای افزایش مراودات اقتصادی با کشورهای ناهمساز با خطوط قرمز آمریکا به این جریان می پیوندند.