به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، معمولاً تعطیلی و اوقات فراغت مسائلی توأمان با هم هستند. به محض فارغ شدن از تحصیل و درس، مساله اوقات فراغت مطرح می‌شود و منظور از آن، زمان‌هایی است که فرد آن را طبق تمایل شخصی و برای خود تنظیم می‌کند و برنامه آن در مورد هرکس متفاوت است و به سلیقه، نیازهای روحی، سن و توان مالی فرد بستگی دارد. به بیان دیگر اوقات فراغت عبارت است از رهایی موقت از کار و اشتغالات رسمی زندگی و انجام فعالیت‌هایی که مورد نظر و به دلخواه فرد است.
پژوهشگر ایرنا در مورد اینکه چگونه می‌توان برای اوقات برنامه ریزی لازم و مناسب داشت و چگونه می‌توان اهمیت آن را در جامعه متذکر شد با علی اکبر ارجمندنیا، روانشناس و استاد دانشگاه به گفت و گو نشست.
اوقات فراغت فعال و غیر فعال
ارجمندنیا در خصوص اوقات فراغت و ماهیت آن گفت: منظور از اوقات فراغت به زمان‌هایی اطلاق می‌شود که انسان‌ها از هر گونه فعالیت و زحمت الزامی و اجباری و تکلیفی که بر دوششان گذاشته شده فارغ می‌شوند و در واقع برای رهایی از استرس‌ها و کسب لذت و افزایش سطح کیفیت زندگی شأن تلاش می‌کنند.
وی افزود: اوقات فراغت را می‌توان به دو دسته فعال و غیر فعال تقسیم کرد. منظور از اوقات فراغت فعال یا به اصطلاح فعالیت‌های فراغتی فعال به آن دسته از فعالیت‌ها گفته می‌شود که انجام آنها در زمان‌های غیر کاری مستلزم صرف تلاش و کوشش فعالانه است. به عنوان مثال انجام یک ورزش محرک مثل پیاده روی، دویدن و فوتبال بازی کردن و مواردی از این دست جزو فعالیت‌های فراغتی فعال به حساب می‌آید و در مقابل به آن دسته از فعالیت‌هایی که انجام آنها انرژی‌های زیادی از افراد نمی‌برد مثل صحبت کردن با دوستان، تماشای تلویزیون و مواردی از این دست را می‌توان به عنوان اوقات فراغت غیر فعال یا منفعل نام برد. اینکه کدامیک بر دیگری ترجیح دارد بستگی به موقعیت و شرایطی دارد که افراد در آن قرار دارند. طبعاً اگر مردم بتوانند فعالیت‌های فراغتی فعال داشته باشند، بهتر می‌توانند زمینه‌های سلامتی شادی و نشاط را به همراه آورند ولی اگر شرایطش مهیا نیست روش‌های اوقات فراغتی غیر فعال هم توصیه می‌شود.
وی افزود: برای والدین توجه به چند نکته الزامی است. اولین و مهمترین آن این است که والدین حتماً باید برای فرزندانی که در سن مدرسه هستند برای اوقات فراغتشان برنامه ریزی لازم داشته باشند و وقتی دانش آموزی از درس و تکلیف مدرسه رها و فارغ می‌شود چارچوب عمل مشخصی را دنبال کند.
ارجمندنیا افزود: خود فرزندان هم باید در برنامه ریزی برای اوقات فراغتشان مشارکت داشته باشند. یعنی طبعاً وقتی یک کودک و یا نوجوانی ببیند والدینشان برای خودشان برنامه ریزی می‌کنند و از اوقاتشان خوب استفاده می‌کنند، طبیعی است که آنها هم سعی می‌کنند از فعالیت‌هایشان استفاده مفیدی کنند. نکته بعدی این است که اوقات فراغت فعال به مراتب بهتر می‌تواند برای کودکان و نوجوانان مفید باشد. البته شرایطش باید مهیا باشد. مطلب دیگر که باید به آن توجه کرد این است که ایام به سرعت می‌گذرد و اوقات فراغت به خودی خود برای فرزندانمان غنی نمی‌شود و باید خودمان برایشان تلاش کنیم و برنامه داشته باشیم. نکته دیگر اینکه در برنامه‌های فراغتی که در نظر می‌گیرند حتماً به این مورد هم توجه داشته باشند که اوقات فراغتی که به شکل جمعی و گروهی تأمین شود طبعاً می‌تواند منافع بیشتری برای فرزندان داشته باشد.
این روانشناس افزود: اگر زندگی انسان را به یک ماشین تصور کنیم و این را هم بدانیم که یک ماشین برای حرکت کردن نیاز به سوخت مناسب دارد، من فکر می‌کنم برنامه ریزی برای اوقات فراغت و داشتن اوقات فراغت مناسب هم می‌تواند نقش سوخت برای ماشین زندگی انسان ایفا کند. آن دسته از افرادی که فقط به کار فکر می‌کنند و هیچ جایی برای اوقات فراغت در نظر نمی‌گیرند به سرعت مستهلک می‌شوند و به نوعی از ماشین خودشان کار بیش از حد می کشند و این سرویس دهی خوب عمل نمی‌کند. پس انسان برای داشتن یک زندگی مفید و مؤثر نیاز به تعادل و توازنی در زندگی دارد و اگر یک کفه زندگی را اوقات فراغت و کفه دیگر را کار و تکالیف در نظر بگیریم، قاعدتاً این دو تا کفه باید با هم متعادل و متوازن باشند و هیچکدام نباید بر دیگری غالب شوند و به ضرر دیگری شود و آن را از تعادل خارج کند. نهایت اینکه زندگی سالم در گرو داشتن تعادل این دو کفه ترازو است.
جنسیت و اوقات فراغت
ارجمندنیا در خصوص جنسیت و تاثیرش بر اوقات فراغت گفت: تفاوت ماهوی بین اوقات فراغت دختران و پسران وجود ندارد. فقط طبعاً باید شرایط سنی و جنسی هر دو را در نظر گرفت و برنامه ریزی سالم را برایشان انجام داد. محیطی که قرار است ما فرزندانمان را در آنجا پرورش دهیم و برنامه ریزی اوقات فراغت انجام شود باید امنیت اش تأمین شود. مربیانی که قرار است با فرزندانمان کار کنند حتماً باید صلاحیتشان تأیید شود. خب بعضی از این مراکز که در اوقات فراغت فعال است خصوصی هستند این به ان معنا نیست که همه مراکز اواقت فراغت دولت مشکلی نداشته باشند.
وی افزود: والدین حتماً باید به تأمین امنیت جسمانی و روانی فرزندانشان توجه داشته باشند. توجه به مسائل امنیتی روانی و جسمی برای فرزندان یک امر ضروری است و طبیعی است که چه دختر و چه پسر در معرض خطراتی هستند که والدین حتماً باید به آنها توجه کنند. به هر شکل رها کردن فرزندان در محیط‌های مختلف به معنای گذراندن اوقات فراغت، آنها را به هدف نزدیک نمی‌کند. حتماً باید این برنامه ریزی دقیق و با لحاظ کردن شرایط مختلف صورت بگیرد.
ارجمندنیا در خصوص تحصیل والدین و تاثیرش بر اوقات فراغت فرزندان گفت: تاکنون تحقیق مشخصی در این زمینه صورت نگرفته تا بتوان قضاوت مشخصی داشت. طبیعی است که هر چه سطح فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خانواده‌ها بالاتر برود مساله اوقات فراغت باید نقش ویژه ای در برنامه ریزی داشته باشد. پس لازم است که در واقع والدین حتماً گوشه‌ای از برنامه ریزی تحصیلی خودشان را به اوقات فراغت خودشان و فرزندانشان اختصاص دهند. چه بصورت توأمان و چه بصورت جدا. البته در موارد متعددی هم مشاهده می‌شود که والدین تنوع شغلی زیادی در سطح جامعه دارند. این والدین آنچنان باید و شاید برای فرزندانشان وقت نمی‌گذارند و در واقع بر فعالیت‌های فرزندانشان نظارت ندارند.
سخن آخر
ارجمندنیا در نهایت گفت: برای داشتن اوقات فراغت یکسری عوامل بازدارنده و یکسری عوامل تسهیل کننده وجود دارد. عوامل تسهیل کننده از جمله عواملی هستند که در وجود همه آدم‌ها ممکن است به شکل کم یا زیاد وجود داشته باشد. برخی افراد دوست دارند در فعالیت‌های فراغتی شرکت کنند این عوامل انگیزشی می‌تواند تسهیل کننده باشد. از سویی وجود شرایط و زیر ساخت‌های لازم نیز می‌تواند تسهیل گر خوبی باشد. در حالی که در شرایط فعلی می‌بینیم توازن خاصی بین زیر ساخت‌ها و فعالیت‌های فراغتی وجود ندارد و اقدامات زیر ساختی پاسخ گو کافی برای اوقات فراغت نیستند.
این روانشناس افزود: عوامل بازدارنده می‌تواند شخصیتی، ساختاری و اجتماعی باشد. در هر صورت از آنجایی که اوقات فراغت نقش ویژه ای در سلامت جسمی و روانی مردم دارد لازم است تا به آنها توجه ویژه ای شود و از دولت‌ها، نهادها و "ان جی او"ها خواست تا به این موضوع توجه کنند.