به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا: مالیات بر اساس تعریف OECD یا سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، پرداختی است الزامی و بدون بازگشت که به شخص، مؤسسه، دارایی و غیره تعلق گیرد. به عبارتی روشن‌تر مالیات وجوهی است که دولت باید برای تأمین هزینه‌های عمومی از اشخاص برپایه قانون اخذ نماید منابع دریافت مالیات نیز مالیات بر درآمد، مالیات بر ارث، حق تمبر، مالیات بر درآمد املاک، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و مالیات بر درآمدهای اتفاقی و مالیات بر ارزش افزوده است. مالیات به عنوان یکی از ابزارهای هدایت غیرمستقیم دولت از طریق تأثیر بر فعالیت‌های بنگاه‌های اقتصادی می‌تواند در سیاستگذاری‌های توسعه صنعتی نقش کلیدی ایفا کند. دولت با تدوین نظام مالیاتی مناسب می‌تواند بر چگونگی دستیابی به هدف‌های توسعه‌ای تأثیر گذارد.
پیشینه دریافت مالیات در ایران قدمت تاریخی و دیرینه دارد چنانکه این طور نقل شده است که ایرانیان از زمان هخامنشیان برای دریافت مالیات و امور مالی کشور دفاتر و سازمان های مرتبطی داشتند. در زمان ساسانیان اخذ مالیات صورت کامل‌تری به خود گرفت و سه نوع مالیات به نام های اراضی، سرشماری و سرانه دریافت می‌شد. در زمان صفویه تجارت خارجی و درآمد گمرکی به مالیات اضافه و در دوره افشاریان گسترش بیشتری یافت. در دوره قاجاریه وضع مالیه کشور به واسطه جنگ‌ها، مسافرت ها و ضعف پادشاهان رو به رکود گذاشت و با زحمات طاقت فرسای امیرکبیر گام‌های سودمندی برداشته و برای وصول، نگهداری و مصرف خزانه مقررات جدیدی وضع شد.
مالیات همواره سرلوحه و از اولویت‌های اساسی برنامه‌های اقتصادی دولت‌ها بوده و اقتصاددانان و در صدر آنها مسوولان نظام مالیاتی می‌کوشند با شفاف سازی و تبیین نقش مالیات در گرداندن چرخ اقتصادی کشور، راهکارهایی را که موجب افزایش اعتماد عمومی و میزان مشارکت آنها در پرداخت مالیات باشد، اجرایی نماید. بدون شک مهمترین عامل تأثیرگذار در ایجاد این اعتماد و اقناع افکار عمومی، معرفی مصادیق عینی صرف مالیات است، به دیگر سخن خودباوری و اعتقاد مودیان به پرداخت مالیات هنگامی به منصه ظهور می‌رسد که آنان بتوانند آثار آن را بطور ملموس مشاهده نمایند.
۱۶ تیر برابر با روز مالیات و آغاز هفته فرهنگ مالیاتی است. تعامل دولت و مردم از جمله مهمترین مواردی است که در این هفته و روزها مورد تاکید قرار می‌گیرد و بسیاری از متولیان مالیاتی حتی از عنوان «حماسه اقتصادی» در این ایام استفاده می‌کنند؛ عنوانی که وقتی تبلور و عینیت بیشتر و دقیق‌تری می یابد که به عدالت اجتماعی و شفافیت حاکمیتی برسد و تنها به نامگذاری و شعار در این روزها محدود نشود.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به بهانه روز مالیات و آسیب شناسی فرهنگ مالیاتی با آلبرت بغزیان عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و اقتصاددان گفت و گو کرده است:
در ادامه متن این گفت و گو را می‌خوانیم:
ایرنا: مالیات در بسیاری از کشورهای دنیا به عنوان یکی از ابزارهای توسعه به شمار می‌آید. درباره این کارکرد مهم و اساسی مالیات در پیشرفت و تعالی کشور توضیح دهید؟
بغزیان: به طور کلی مالیات وسیله‌ای برای تأمین هزینه‌های خدماتی است که دولت به ملت ارائه می‌دهد با این توضیح که اگر ملت خود قصد تأمین این خدمات را داشت، می‌بایست چندین برابر هزینه کند؛ حال آنکه دولت با دریافت مالیات با هزینه‌ای بسیار کمتر همان خدمات را به مردم ارائه می‌دهد. مالیات در واقع انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت یا بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی است که نصیب دولت می شود زیرا ابزار و امکانات دستیابی به درآمد و سودها را دولت فراهم ساخته‌است.
بحث پایه مالیاتی از دیگر موضوعات بسیار مهم در اقتصاد هر کشور به شمار می رود که در کشور ما نیز اهمیت بسزایی برخوردار است؛ پایه یا مبنای مالیات عامل متغیر یا هر مفهوم دیگری همچون درآمد یا دارایی است که طبق قانون بر آن، مالیات وضع می‌شود. برای نمونه «مالیات بر عایدی سرمایه» یکی از پایه‌های مالیاتی است که دولت برای جلوگیری از انباشت سرمایه‌های همچون خرید و فروش سکه، ارز و همچنین مسکن تدوین و تنظیم کرده است. مالیات بر عایدی سرمایه توسط فروشنده دارایی پرداخت می‌شود. اما تحلیل در مورد اینکه بار مالیاتی منتقل می‌گردد یا میان فروشنده و خریدار چگونه تقسیم می‌شود، بستگی به کشش پذیری عرضه و تقاضا دارد.
به طور کلی این چنین می‌توان جمع بندی کرد که مالیات بر عایدی سرمایه مالیاتی است که در بسیاری از کشورها، به خصوص کشورهای توسعه یافته رواج دارد و مورد استفاده است. بازار مسکن با این مالیات می‌تواند مدیریت شود و هر چه نرخ بالاتر برود رغبت به انجام معاملات سفته بازانه و سوداگرانه کاهش می‌یابد. با معافیت خانه‌های نوساز بازار مسکن رونق می‌گیرد و معاملات مکرر سوداگرانه از بین رفته و بازار به سمت تشویق تولید حرکت می‌کند.
ایرنا: یکی از ارکان اصلی طرح اصلاح ساختار بودجه در سال جاری، افزایش درآمدهای مالیاتی و جایگزینی آن به جای درآمدهای نفتی است. درباره این رویکرد دولت دوازدهم برای افزایش درآمد و اصلاح بودجه چه نظر و تحلیلی دارید؟
بغزیان: بحث اصلاح ساختار بودجه موضوع مهم و بسیار قابل تأملی است که با موارد زیادی قابل ترمیم و بازسازی است. شفافیت و انضباط مالی، وصول درآمدهای غیر نفتی و جایگزینی آن به جای درآمدهای نفتی و بررسی مجدد معافیت‌های مالیاتی از جمله مهمترین مواردی است که می‌بایست به وسیله دولت جهت تصحیح و ترمیم ساختار بودجه مورد توجه قرار گیرد. به عبارتی روشن‌تر دولت با بررسی فرارهای مالیاتی و افراد یا نهادهایی که به طور غیر قانونی از پرداخت مالیات معاف شده‌اند می‌تواند بخش فراوانی از درآمدهای مالیاتی خود را تأمین کند و نیاز به افزایش نرخ مالیاتی نیست.
در شرایط کنونی و با توجه به زمان رکورد تورمی که در بخش‌های مهم اقتصادی کشور حکم فرما است نه تنها نباید نرخ‌های مالیاتی افزایش یابد بلکه برای رونق تولید و افزایش بهره وری بیشتر می‌بایست نرخ‌های مالیاتی را کاهش داد تا با حمایت دولت چرخ تولید کشور به حرکت خود ادامه دهد.
در کشور ما اقتصاد به دلایل متعددی از جمله افزایش هزینه‌های تولید، کاهش ارزش پول ملی، تحریم، … در رکود است و ظرفیت تولیدی بیشتر کارخانجات کاهش پیدا کرده است. در نتیجه در این وضعیت باید توجه داشت که افزایش قیمت کالا به معنای افزایش سود نیز نیست و تلاش برای جبران درآمدهای نفتی از بخش تولید به صلاح کشور نیست و برخلاف شعار سال نیز به شمار می‌رود. گرفتن مالیات از مالیات دهندگان کنونی موجب تشدید رکود و مغایر با اصل عدالت مالیاتی است پس همان طور که ذکر شد باید به سمت مالیات ستانی از بخش واسطه‌گری و دلالی حرکت کرد.
وی همچنین افزود: به طور کلی در اقتصاد، مالیات یک تثبیت کننده خودکار است یعنی وقتی اقتصاد در شرایط رونق است میزان مالیات جمع‌آوری شده نیز افزایش می‌یابد همچنین در شرایط رکود اقتصادی، مالیات باید به همان نسبت کاهش یابد نه اینکه میزان درآمدهای مالیاتی مانند گذشته باشد.
ایرنا: در نظام اقتصادی اسلامی؛ هدف از دریافت مالیات اداره جامعه، تأمین نیازهای نیازمندان، حفظ سرمایه‌ها و اصلاح و تقویت نیروهای مسلح عنوان شده است. درباره انطباق قوانین مالیاتی با این موارد و رویکردهای قوانین مالیاتی کنونی چه تحلیلی دارید؟
بغزیان: در پاسخ به سوال شما باید گفت که اعتقادات فردی و اخلاقیات از جمله فاکتورهای مهم در تدوین و تنظیم قوانین اقتصاد اسلامی محسوب می‌شود. برای نمونه پرداخت خمس و زکات از مواردی است که کسی به جز خود شخص خمس دهنده بر آن دخل و تصرفی ندارد و نمی‌تواند اظهار نظر درستی نیز انجام دهد و مبنا بر صداقت و اهلیت و اعتقاد افراد بنا نهاده شده است و این طور فرض شده که خداوند در همه جا و همه وقت شاهد و ناظر اعمال است و فرار از قلمرو حکومت او ممکن نیست. با این مبنا و توصیفات فرار مالیاتی که به وسیله برخی از نهادها و اشخاص در جامعه ما انجام می‌پذیرد به طور کلی با ماهیت و هویت اسلامی در تضاد کامل است و مسلمانی آنان را زیر سوال می‌برد.
در جوامع پیشرفته نیز مبنای اقتصادی و از جمله مالیاتی با کشور ما متفاوت است و فرآیند دریافت و تعیین نرخ‌های مالیاتی با اینجا توفیر زیادی دارد. در هر حال بحث فرارها مالیاتی از جمله مهمترین موارد شایع در کشور است که بر مبنای اعتقادی و اسلامی که شما سوال کردید نیز قابل توجیه نیست. موضوع فرارهای مالیاتی به راحتی از طریق همکاری بانک مرکزی و نظام مالیاتی کشور قابل پیگیری است و می‌توان از طریق بررسی گردش مالی حساب‌ها و تفکیک تولیدکنندگان از واسطه‌گران مانع فرار مالیاتی شد. در مجموع اصلاح ساختار سیستم مالیاتی کشور در گرو جرأت و اراده مسوولان این نهاد است تا با پیگیری از طریق دولت، مجلس و قوه قضائیه آن را عملیاتی کنند.
ایرنا: فرهنگ مالیاتی از جمله مواردی است که همواره مورد تاکید متولیان فرهنگی و اقتصادی کشور به شمار می‌آید. در ارتباط با راهکارهای نهادینه کردن این فرهنگ و افزایش اعتمادسازی و تعامل دولت و ملت چه پیشنهاداتی دارید؟
بغزیان: به طور کلی هر نوع فرهنگی در هرکجای جهان در ابتدا از کودکی و در مدارس و سپس مراکز آموزش عالی شکل می‌گیرد. مذهب به عنوان آئین و فرهنگ جاری کشور نیز در جا افتادن هرنوع فرهنگی در میان مردم بسیار مؤثر است. سرمایه‌های اجتماعی از دیگر مواردی هستند که در نهادینه کردن فرهنگ در هر کشوری نقش مهمی را ایفا می‌کنند. در کشور ما بنا به مذهب و اعتقادات فردی و اهمیتی که به امر «صداقت» داده شده است می‌بایست از مشکلات و معضلات کمتری در این حوزه برخوردار باشیم چرا که ادیان مختلف تاکید زیادی بر صداقت در همه موارد داشته‌اند و طرفداران و پیروان آن نیز موظف به اجرا و اعمال کامل و همه جانبه این مفهوم مهم هستند.
در وهله بعد نوبت به دولت می‌رسد و این پرسش مهم را در ذهن متبادر می‌سازد که آیا دولت هم در قبال ملت به همان اندازه در انجام خدماتی که در قبال مالیات دریافت می‌کند خوش قول و دقیق است یا خیر؟
پاسخ به این سوال از نظر کلیت و همچنین زمان ایفای به تعهدات به نوعی تعامل دولت و ملت را شکل می‌دهد. به عبارتی روشن‌تر فرهنگ مالیاتی از عدالت یا بی عدالتی مالیاتی حادث می‌شود و به هر میزان که دولت در انجام تعهدات و اقدامات خود دقیق و به موقع عمل کند به همان اندازه نیز ملت در پرداخت مالیات به عنوان هزینه انجام خدمات کشور که موظف به آن هستند نیز جامع و بی نقص عمل خواهند کرد.