بیماری‌های قابل انتقال بین انسان وحیوان (زئونوزها) دسته‌ای از بیماری‌ها هستند که قابل سرایت متقابل حیوان و انسان بوده و در صورت شیوع می‌تواند به تهدید جدی در حوزه سلامت تبدیل شده و خسارت‌های جدی و غیرقابل جبران را رقم بزند.
در سالیان اخیر به واسطه به هم خوردن تعادل اکولوژیکی و دستکاری غیرمنطقی طبیعت توسط انسان سیمای اپیدمیولوژیک بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان مختل شده و هرازگاهی همه گیری های گسترده در مناطق اندمیک و بومی شدن بیماری در مناطق غیر آندمیک شده به طوری که ۵۰ درصد از بیماری‌های بازپدید و نوپدید منشأ زئونوتیک دارند.
از دیگر عوامل مهم گسترش بیماری‌های مشترک انسان و دام به ارتباطات جهانی، تجارت مواد غذایی با منشأ حیوانی، سلامت جوامع انسانی و صنعت دامپروری خسارات جدی وارد می‌کند و از این منظر راهبردهای هدفمند پیشگیرانه و مهار این طیف از بیماری‌ها اهمیت زیادی دارد.
مهمترین راه کنترل بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان افزایش آگاهی، دانش و عملکرد آحاد جامعه به ویژه افراد در معرض خطر در خصوص ماهیت این تهدیدها است و بهبود همکاری بین بخشی بین وزارت بهداشت، سازمان دامپزشکی، وزارت جهاد کشاورزی و سایر نهادهای مرتبط به عنوان محور امور پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های مشترک مطرح می‌شود.
انتقال بیماری های مشترک به انسان تهدید جدی سلامت
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و رئیس مرکز بهداشت استان مرکزی در این خصوص گفت: درصد کشندگی بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان از جمله تب خونریزی دهنده کریمه کنگو، آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، سیاه زخم ریوی و گوارشی بالاست و برخی از این بیماری‌ها مثل تب مالت در جامعه انسانی مشکلات جدی برای سلامت می‌شود.
«جواد نظری» افزود: منشأ نیمی از بیماری‌های نوپدید از عوامل بیماری زای قابل انتقال بین انسان و حیوان است و این بیماری‌ها بیشترین عوامل بیوتروریسم را تشکیل می‌دهند.
وی ادامه داد: زیان‌های اقتصادی در جامعه انسانی ناشی از بیماری‌های مشترک لزوم تقویت راهبردهای پیشگیری و مهار این بیماری‌ها را در چرخه امنیت غذایی دوچندان کرده است.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و رئیس مرکز بهداشت استان مرکزی خاطرنشان کرد: تماس بین انسان و حیوانات مولد در بخش‌های مختلف کشاورزی، دامپروری، دامپزشکی، تماس انسان با حیوانات دست آموز، ارتباط بدنی انسان و حیوانات وحشی و همچنین مصرف فرآورده‌های حیوانی آلوده از جمله عوامل انتقال بیماری‌های مشترک به انسان است.
نظری گفت: تماس با فرآورده‌های غیرخوراکی با منشأ حیوانی از جمله پشم، پوست، روده و شاخ نیز از دیگر راه‌های انتقال بیماری مشترک به انسان است.
وی ادامه داد: شستشوی دست‌ها پس از تماس با حیوان، استفاده از لباس و دستکش حفاظتی مناسب در زمان ذبح دام و هنگام ورود به اماکن دامی و جوشاندن شیر و حذف مصرف فرآورده‌های لبنی غیر پاستوریزه از جمله راهکارهای پیشگیری از شیوع احتمالی بیماری‌های مشترک بین اسنان و دام در جامعه است.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و رئیس مرکز بهداشت استان مرکزی خاطرنشان کرد: جمع آوری دفع صحیح پسماند، مبارزه با حیوانات موذی از جمله موش‌ها و استفاده از توری و پشه بند، درمان ضد انگل دوره‌ای حیوانات خانگی از جمله سگ، رعایت بهداشت فردی و ضدعفونی کردن سبزی‌ها و ایمن سازی بهنگام جمعیت دامی از دیگر راهکارهای مقابله با انتقال بیماری مشترک دام به انسان است.
نظری هاری را از جمله خطرناک‌ترین و مهمترین بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان دانست گفت: این بیماری در زمره عوامل خطر عفونی و کشنده ویروسی است که به ۲ صورت (هاری خشمگین) تحریکی (هاری فلجی) ساکت ظاهر می‌شود.
وی افزود: اهمیت هاری میزان کشندگی ۱۰۰ درصدی، صرف هزینه‌های گزاف برای خرید واکسن و سرم ضد هاری، تلفات دام و خسارت‌های اقتصادی بالای ناشی از این بیماری است.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و رئیس مرکز بهداشت استان مرکزی گفت: بیماری هاری بیشتر از طریق گاز گرفتگی حیوان هار از جمله سگ، گربه، گرگ، شغال و روباه و از راه زخم و خراش پوستی، سطوح بدن آسیب دیده و از راه تنفسی در غارهایی که خفاش آلوده زندگی می‌کند به انسان منتقل می‌شود.
نظری خاطرنشان کرد: برای مقابله با انتقال بیماری هاری به انسان، افراد باید در موارد حیوان گزیدگی به سرعت پس از گزش محل زخم را شستشوی داده و به مراکز درمانی مراجعه کنند.
وی ادامه داد: همچنین افراد در هنگام حیوان گزیدگی زخم را زیر جریان مستقیم آب پرفشار قرار داده تا کف و صابون‌های باقی مانده به صورت کامل شسته شده و از بستن و پانسمان زخم ناشی از حیوان گزیدگی خودداری کنند.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و رئیس مرکز بهداشت استان مرکزی خاطرنشان کرد: افراد باید پس از هرگونه حیوان گزیدگی به سرعت به مرکز درمان پیشگیری هاری در شهرستان مراجعه و نسبت به تزریق واکسن و سرم ضدهاری اقدام کنند.
نظری گفت: در صورتی که حیوان مهاجم سگ و گربه است به مدت ۱۵ روز حیوان را تحت نظر داشته و وضعیت آن را به مرکز بهداشت شهرستان اطلاع رسانی شود.
وی ادامه داد: قلاده گذاری و واکسیناسیون سگ‌های خانگی و سگ‌های گله و نگهبان، جلوگیری از تماس حیوانات خانگی با سگ‌های ولگرد، پرهیز از تحریک سگ به خصوص هنگامی که در حال استراحت، غذا خوردن و یا شیردهی توله‌ها است، جلوگیری از بازی کودکان با حیوانات از موضوعاتی است که باید در خصوص هاری رعایت شود.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و رئیس مرکز بهداشت استان مرکزی بیماری تب مالت را از دیگر بیماری‌های مشترک بین انسان و دام عنوان کرد و گفت: این بیماری مشترک از جمله عوامل بیماری زای واگیر دار عفونی است و میکروب آن از طریق حیوانات آلوده به انسان منتقل می‌شود.
نظری، تب و لرز، خستگی، عرق شبانه، سردرد، درد مفاصل و کمر، بی اشتهایی، کاهش وزن، ضعف و سستی را از جمله مهمترین عوامل بیماری تب مالت در انسان عنوان کرد.
وی ادامه داد: سقط جنین نیز از عامل بروز بیماری تب مالت در بین دام‌ها به شمار می‌رود.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و رئیس مرکز بهداشت استان مرکزی خاطرنشان کرد: تماس با دام‌ها، بافت‌های خونی و سایر ترشحات حیوان آلوده، مصرف شیر خام آلوده و فرآورده‌های لبنی تهیه شده از شیر خام یا شیری که به خوبی جوشیده نشده از جمله پنیر محلی، خامه، سرشیر و بستنی از مهمترین راه‌های انتقال بیماری تب مالت به انسان است.
نظری افزود: جوشانیدن شیر محلی به مدت ۱۰ دقیقه، نگهداری پنیر سنتی به مدت سه ماه در آب نمک ۱۷ درصد، مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی پاستوریزه، استفاده از وسایل حفاظتی از جمله دستکش، عینک، چکمه و لباس غیر قابل نفوذ در موقع ذبح دام و شناسایی و جدا کردن حیوانات آلوده از جمله مهمترین راه‌های پیشگیری از انتقال بیماری تب مالت به جامعه انسانی است.
وی ادامه داد: تب خونریزی دهنده کریمه کنگو نیز از دیگر بیماری‌های مشترک بین انسان و دام به شمار رفته و این عامل تهدید سلامتی از طریق گزش کنه آلوده به انسان و حیوان منتقل می‌شود.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و رئیس مرکز بهداشت استان مرکزی گفت: گزش یا له کردن کنه آلوده به ویروس، تماس مستقیم با بافت‌های حیوان آلوده، تماس با خون و سایر ترشحات افراد مبتلا به تب خونریزی دهنده کریمه کنگو و اقامت یا مسافرت به روستایی که احتمال تماس با دام وجود دارد از جمله راه‌های انتقال این بیماری به انسان است.
نظری افزود: تب ناگهانی، بدن درد، کوفتگی، ضعف، سردرد، درد شدید عضلات، بی اشتهایی، تهوع، استفراغ، گلودرد و دل درد از جمله علائم این بیماری در انسان است.
وی ادامه داد: خودداری از له کردن کنه با دست یا روی بدن دام، خود داری از تماس با خون و سایر ترشحات دام، تهیه گوشت مورد نیاز از محل‌های مطمئن و تحت نظارت دامپزشکی، اجتناب از خوردن جگر خام ونیم پخته و نگهداری جگر، قلب، کلیه به مدت ۴۸ ساعت در یخچال پیش از مصرف از جمله راهکارهای مقابله با شیوع این بیماری در بین جامعه انسانی است.
رئیس مرکز بهداشت استان مرکزی گفت: بیماری سالک (لیشمانیوز) نیز از دیگر بیماری‌های مشترک یا قابل انتقال از حیوان به انسان است.
نظری افزود: در این بیماری زخم‌هایی بر روی نقاط مختلف بدن به خصوص صورت، دست و پا ایجاد می‌شود که علاوه بر نیاز به درمان طولانی مدت، عوارضی شامل جا ماندن یک جوشگاه دائمی و فرو رفته پس از بهبودی به همراه دارد.
وی ادامه داد: عامل انتقال بیماری سالک حشره ریزی به نام پشه خاکی است که پس از خونخواری از جوندگان آلوده آن را به انسان بیماری را منتقل می‌کند.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و رئیس مرکز بهداشت استان مرکزی گفت: جمع آوری و دفع بهداشتی و مستمر پسماندها، جمع آوری و دفع فضولات و کودهای حیوانی از محل زندگی انسان و دام، بهسازی و ترمیم شکاف‌ها و درزهای دیوارها در مناطق مسکونی انسان و دام از جمله راه‌های پیشگیری از بیماری سالک است.
نظری افزود: انسان و دام‌ها با خوردن سبزی‌ها و مواد غذایی آلوده به تخم انگل که با مدفوع سگ دفع شده است به کیست هیداتیک مبتلا می‌شوند.
وی ادامه داد: کیست هیداتیک از طریق دست آلوده به مدفوع سگ، خوردن آب و مواد غذایی که به وسیله مدفوع حیوان بیمار آلوده شده است منتقل می‌شود.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و رئیس مرکز بهداشت استان مرکزی خاطرنشان کرد: خوراندن داروهای ضد انگل به سگ‌ها به صورت منظم، رعایت موازین بهداشتی از جمله شستشوی و ضد عفونی کامل سبزی‌ها، جلوگیری از تغذیه سگ از احشای دام و کشتار دام در کشتارگاه‌های بهداشتی از مهمترین راهکارهای پیشگیری از ابتلاء به این بیماری است.
مبارزه تمام قد در پیشگیری و درمان بیماری های مشترک استان مرکزی
مدیرکل دامپزشکی استان مرکزی نیز در این خصوص گفت: ۱۴۳ هزار و ۴۶۹ رأس دام سبک و سنگین از ابتدای سال جاری تا کنون علیه بیماری‌های قابل انتقال از دام به انسان در این استان ایمن سازی شدند.
«محسن شانقی» افزود: ۸۵ هزار و ۹۲۹ رأس دام سبک و سنگین امسال برای مقابله با بیماری مشترک تب مالت، ۲ هزار و ۱۴۵ قلاده سگ علیه بیماری هاری و ۵۵ هزار و ۳۵۹ رأس دام علیه بیماری شاربن با هدف مقابله با بیماری‌های مشترک بین انسان و دام ایمن سازی شد.
وی ادامه داد: یک هزار و ۲۲۲ مورد آزمایش تشخیصی تب مالت برای مقابله با شیوع احتمالی بیماری‌های مشترک بین انسان و دام امسال در بین جمعیت دامی استان مرکزی انجام شد که در پی آن ۲ رأس گاو و هشت رأس گوسفند و بز آلوده به بیماری تشخیص داده شد و اقدامات معدوم شدن صورت گرفت.
مدیرکل دامپزشکی استان مرکزی خاطرنشان کرد: سه هزار و ۳۵۷ مورد تست سل نیز امسال در بین دام‌های سنگین و ۳۰۶ مورد تست مشمشه در بین تک سمان استان انجام شد که پنج گاو آلوده به بیماری سل در این اقدامات شناسایی و اقدامات معدوم شدن انجام گرفت.
شانقی افزود: در این آزمایش‌ها مورد مثبتی از بیماری مشمشه در استان مرکزی مشاهده نشد.
وی ادامه داد: آغاز فعالیت پیش سرد تمامی کشتارگاه‌های دام استان مرکزی برای نگهداری لاشه‌ها به مدت ۲۴ ساعت، سم پاشی و ضد عفونی ۹ هزار و ۱۵ رأس دام سبک و سنگین و ۳۸۶ هزار متر مربع از جایگاه‌های دام استان در این مدت برای مقابله با بیماری تب خونریزی دهنده کنگو و سایر بیماری‌های دامی و مشترک از دیگر اقدامات اداره کل دامپزشکی استان برای مقابله با این بیماری است.
مدیرکل دامپزشکی استان مرکزی اضافه کرد: توزیع ۳۰ هزار مورد دست نوشته نکات بهداشتی و نصب پلاکارد برای افزایش آگاهی و آموزش دامداران، روستاییان و دانش آموزان در سطح دامداری‌ها، روستاها و مدارس از دیگر اقدام‌های اداره کل دامپزشکی استان مرکزی برای مقابله با این بیماری‌ها بوده است.
شانقی مقابله با بیماری‌های مشترک انسان و دام را از برنامه‌های اولویت دار این اداره کل عنوان کرد و افزود: افزایش واکسیناسیون دام‌ها علیه بیماری تب مالت و انجام اقدام‌های مقابله‌ای از جمله مهمترین عوامل کاهش بیماری در این مدت بوده است.
وی یادآور شد: بر اساس مطالعه‌های انجام شده حدود ۶۰ درصد بیماری‌های عفونی جامعه انسانی از طریق دام و بیماری‌های مشترک منتقل می‌شود.
مدیرکل دامپزشکی استان مرکزی گفت: برخی از این بیماری‌ها از جمله تب خونریزی دهنده کریمه کنگو علائم خاصی در دام‌ها ندارد و در صورت انتقال در جامعه انسانی خطرات و تلفات را رقم می‌زند.
وی، تب مالت، سل، هاری، شاربن، تب خونریزی دهنده کریمه کنگو و مشمشه را از جمله بیماری‌های مشترک بین انسان و دام عنوان کرد و گفت: مقابله با برخی از این بیماری‌ها از جمله هاری، تب مالت و شاربن با انجام واکسیناسیون دام‌ها و حذف لاشه دام آلوده از چرخه مصرف انسانی انجام می‌شود که در بهار امسال ۸۹ تن فرآورده خام دامی غیر قابل مصرف در کشتارگاه‌ها و مراکز تحت نظارت دامپزشکی شناسایی و حذف شد.
شانقی خاطرنشان کرد: مقابله با برخی از بیماری‌های مشترک بین انسان و دام از جمله آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان با انجام واکسیناسیون، پایش، مراقبت و انجام فعالیت‌های قرنطینه‌ای و معدوم کردن طیور آلوده در کانون‌های بیماری و مرغداری‌ها انجام می‌شود.
بیمه چاره ساز خسارات احتمالی بیماری های مشترک
مدیر شعب بانک کشاورزی در استان مرکزی نیز گفت: ۱۰ هزار و ۲۹۰ فقره بیمه نامه بخش کشاورزی در سال زراعی ۹۷-۹۸ در این استان صادر شده است.
«مسعود رضایی» افزود: ۱۶۶ فقره بیمه نامه بیمه کشاورزی تنه درختان برای ۵۱۸ هکتار از اراضی کشاورزی، ۲ هزار و ۱۶۳ فقره بیمه نامه برای ۵۰ هزار و ۹۰۰ رأس دام و یک هزار و ۵۰ فقره بیمه نامه برای ۲۱ میلیارد و ۱۳۱ میلیون و ۷۱۷ هزار قطعه طیور در این مدت صادر شده است.
وی ادامه داد: چهار هزار و ۲۵۳ فقره بیمه نامه بیمه کشاورزی برای هفت هزار و ۱۳۷ هکتار از اراضی باغی و ۲ هزار و ۶۵۹ فقره بیمه نامه برای ۳۷ هزار و ۸۳۴ هکتار از اراضی زراعی استان مرکزی در این مدت صادر شده است.
مدیر شعب بانک کشاورزی در استان مرکزی گفت: بیش از چهار میلیارد ریال خسارت در بخش دام و یک میلیارد و چهار صد میلیون ریال خسارت در بخش پرورش طیور استان در این مدت پرداخت شده است.
رضایی افزود: خسارت‌های وارد شده به بخش زراعی و باغی استان مرکزی نیز در دست بررسی است.
استان مرکزی با ۱۲ شهرستان، و یک هزار و ۵۳۹ روستا، دارای ۸۰۰ واحد مرغداری صنعتی، ۴۹۱ واحد گاوداری صنعتی و ۱۹۱ واحد کارگاه پرورش آبزیان است.
۱۹۵۵/