به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، طبق دیدگاه کارشناسان، انرژی های زیستی به عنوان انرژی های تجدیدپذیر به دلایلی همچون سیاست های دولت ها مبنی بر توسعه پایدار و افزایش قیمت انرژی در سطح جهان درحال افزایش است.
توسعه پایدار با محوریت حفظ محیط زیست و پایداری منابع انرژی برای نسل های آینده از مهمترین دستاوردهای جامعه بشری است. هرچند هنوز تا توسعه پایدار همه کشورها و به ویژه کشورهای درحال توسعه ای مانند ایران فاصله زیادی وجود دارد، اما تکیه به انرژی های تجدیدپذیر چشم انداز روشنی از آینده پیش روی ما به تصویر می کشد.
در کشور ما نیز صاحبنظران و همچنین مسوولین بر این باورند که تکیه بر سوخت ها و منابع انرژی فسیلی و به ویژه نفت می تواند در آینده نه چندان دور باعث صدمات جبران ناپذیر در سطح ملی و علی الخصوص برای نسل های آتی شود.
اما به دلایلی، آنگونه که باید چنین علائق و خواسته هایی در عمل پیگیری نمی شود و هنوز در مقایسه با سایر نقاط دنیا نتایج مطلوبی به دست نیامده است.
این در حالی است که نقش و جایگاه پر اهمیت انرژی های تجدید پذیر و اثرات زیست محیطی آنها امری بدیهی و حیاتی است.
ا نواع انرژی های پاک
آب، باد، خورشید و زمین گرمایی از مهمترین منابع تولید انرژی های پاک هستند. طبق آخرین آمار جهانی ۲۶.۵ درصد از کل انرژی تولیدی دنیا را انرژی‌های تجدیدپذیر تشکیل می دهد.سهم نیروگاه برق آبی ۱۶.۴ درصد از این رقم است. همچنین سهم نیروگاه بادی، نیروگاه زیست توده و نیروگاه خورشیدی به ترتیب عبارت است از: ۵.۶، ۲.۲، ۱.۹ و ۰.۴ درصد نیز مربوط به سایر نیروگاه‌های تجدیدپذیر است.
در ایران، ازمیان منابع موجود، سهم برق تولیدی از آب بیشتر از بقیه است. براساس آخرین گزارش انجمن جهانی انرژی برق‌آبی، ایران با بهره‌برداری از ۱۲ هزار مگاوات نیروگاه برق‌آبی، رتبه نوزدهم دنیا، ششم آسیا و دوم منطقه خاورمیانه را دارد.
انرژی های تجدید پذیر در بسترهای سازمانی و قانونی
در حال حاضر ساختار اجرایی انرژی های تجدید پذیر درکشور متشکل از دو سازمان انرژی های نو ایران (سانا) و ستاد انرژی های نو است. سازمان انرژی های نو ایران به عنوان متولی انرژی های تجدیدپذیر در کشور در سال ۱۳۷۴ و به دنبال سیاست گذاری های وزارت نیرو با هدف توسعه کاربرد انرژی های حاصل از منابع تجدیدپذیر مشغول فعالیت شد.
در تیر ماه ۱۳۸۷، سازمان دیگری به نام ستاد توسعه فناوری های انرژی های نو با هدف تقویت کارهای پراکنده انجام شده در بخش های مختلف در کشور زیر نظر معاونت علمی، فناوری ریاست جمهوری در مجموعه پژوهشگاه صنعت نفت شکل گرفت. فعال کردن منابع موجود انسانی و مالی کشور، پرهیز از موازی کاری، شفاف سازی فعالیت های ستادهای مختلف، تجاری سازی نتایج حاصل از تحقیقات در زمینه انرژی های نو از سایر اهداف تعریف شده در این سازمان نوپا بوده است.
نخستین سند مربوط به توسعه انرژی های پاک توسط سازمان انرژی های نو ایران و با کمک بانک جهانی تهیه شد.علاوه بر این، سند، وزارت نیرو در چارچوب سند چشم انداز بیست ساله کشور، سیاست ها و اهدافی را در برنامه پنجساله چهارم توسعه کشور (۱۳۸۸-۱۳۸۴) در زمینه انرژی های نو تدوین کرد.
حمایت از بخش خصوصی برای توسعه کاربرد انرژی های نو با بازده اقتصادی بالا (باد، زمین گرمایی، بیومس)، حمایت از تولیدکنندگان جهت انتقال و بومی سازی فناوری های انرژی های نو که در کوتاه مدت رقابت پذیری بالایی دارند، حمایت از مراکز تحقیقاتی جهت توسعه برنامه های تحقیقاتی برای فناوری هایی که در دوره زمانی بالاتر از ۱۰ سال رقابت پذیر هستند و فراهم کردن زمینه دسترسی به انرژی های نو در مناطق دورافتاده و روستاها و تضمین خرید برق تولیدی از نیروگاه های انرژی نو (باد) ایجاد شده توسط بخش خصوصی با قیمتی معادل سه برابر میزان پرداختی توسط مصرف کنندگان از مهمترین موارد مورد تأکید در این برنامه بود.
در قانون برنامه پنجم (۱۳۹۰-۱۳۹۴) توسعه نیز به بحث خرید تضمینی برق تولیدی از انرژی های نو و انرژی های پاک و توسعه زیرساخت های تولید انرژی های خورشیدی مورد توجه بوده است.
در نهایت، اینکه نگاهی به رویکرد دولت در برنامه ششم نشان می دهد که توسعه انرژی های تجدیدپذیر با تمرکز بر تولید انواع برق تجدیدپذیر همچنان مورد تأکید سیاستگذاران و قانونگذاران کشور است.
توسعه انرژی های پاک و چالش های پیش رو
قانونگذاری و سیاستگذاری در حوزه انرژی های پاک از اقدامات عملی متفاوت است. به گواه کارشناسان کشور ما هنوز در زمینه انرژی های پاک حتی از اهداف تعیین شده در برنامه های توسعه نیز بسیار عقب تر است.
یکی از مهمترین مشکلات اصلی در راه رشد و توسعه انرژی های پاک وجود منابع نفت و گاز و تصور فراوانی این منابع در کشور است. تا زمانی که فکر می کنیم دومین منابع گاز دنیا را داریم اقناع مسوولین و مدیران کشور به سرمایه گذاری های قابل توجه و معنادار در این زمینه مشکل خواهد بود.
به همین خاطر صاحبنظران معتقدند که در کشور ما با توجه به در اختیار داشتن منابع فسیلی و تحویل سوخت فسیلی ارزان به نیروگاه ها و سیستم حمل و نقل، به نظر می رسد حمایت از تولید انرژی های پاک، هنوز آنگونه که باید جزء اولویت های کشور درخصوص تأمین انرژی قرار ندارد.
البته اگر از مسئله تأمین برق آبی بگذریم که آن هم با توجه به تبعات و پیامدهای زیست محیطی که برای کشور در بر داشته است خود جای بحث فراوان دارد، در مورد تأمین برق با استفاده از باد و خورشید نیز اقداماتی صورت گرفته است. در این مورد چندین کارخانه و سایت تولید برق زیستی در برخی شهرهای کشور از قبیل تهران، اصفهان، مشهد و شیراز احداث شده و درحال کار یا بهره برداری است.
با وجود این، کارشناسان معتقدند که در این حوزه نیز چالش هایی در زمینه قیمت خرید برق تولیدی توسط وزارت نیرو، اخذ مجوزهای لازم از نهادهای مرتبطی مانند شهرداری ها و سازمان حفاظت از محیط زیست و ایجاد انگیزه های لازم در بخش خصوصی برای تولید وجود دارد.
باور صاحبنظران بر این است که ساختارهای سازمانی عمودی با لایه های متعدد در سازمان های کشور، عدم شفاف سازی و تفکیک وظایف، و وجود موازی کاری در بسیاری از بخش های اجرایی نیز باعث کندی و تاخیر در امور اجرایی در بخش انرژی های تجدیدپذیر شده است.
در این مورد منتقدان به عنوان نمونه ای از همپوشانی ها و موازی کاری های موجود در ساختار انرژی های تجدیدپذیر کشور به فعالیت های مشابه سازمان انرژی های نو ایران و ستاد انرژی های نو اشاره می کنند.
بدون شک مشکلات و چالش های دیگری نیز در این خصوص وجود دارد. اما به طور کل کارشناسان پیشنهاد می کنند که هر سیاستی درخصوص توسعه فناوری های تولید انرژی های تجدیدپذیر و کاربست و استفاده از آنها باید با در نظر گرفتن وضعیت بازار (مشتریان و ذینفعان این نوع فناوری)، منابع انسانی (وجود نیروی انسانی متخصص کافی) منابع اولیه، تجهیزات و سایر زیرساخت های دانشی و فناوری های مادر اتخاذ شود.
بعلاوه اثرات زیست محیطی توسعه این فناوری ها نیز باید به صورت جدی در نظر گرفته شود. زیرا، چنانچه توسعه آنها منجر به آسیب رسانی به محیط زیست شود، فلسفه وجودیشان زیر سؤال می رود. برای مثال تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست توسط پروژه های سدسازی (برای مثال سد گتوند) جهت تولید برق آبی قابل چشم پوشی نیست.