در دنیا، کشورهایی مانند چین، کره جنوبی، مالزی اندونزی و هند از ۴ دهه پیش به این نتیجه رسیده که جلبک گیاه دریایی سود آور بوده و به صورت جدی به تولید، مصرف و همچنین صادرات آن رو آورده اند و در سبد خوراکی آنان قرار گرفته است.
خواص بسیار جلبک‌های دریایی موجب شده تا حدود ۴۰ تا ۵۰ نوع محصول با کاربری‌های مختلف در زمینه‌های تولید موادغذایی، آرایشی، بهداشتی، دارویی، کشاورزی، تصفیه آب، تأمین علوفه و مکمل غذایی دام و شیلات به کار برده شود.
یکی از منابع تقریباً اتمام ناپذیر برای تهیه گیاهان دارویی، دریاها و اقیانوس‌ها هستند و در میان داروهای گیاهی، ماکرو جلبک‌های به دست آمده از این آب‌ها از اهمیت بسزایی در صنعت داروسازی برخوردار است.
اقیانوس‌ها چشم انداز بزرگی از مواد، داروها و غذاهای جدید را بر روی ما می‌گشایند و در عرصه‌های پزشکی، کشاورزی، علم مواد، شیمی فرآورده‌های طبیعی و پالایش زیستی کاربردهای بسیاری دارد.
ایران هم با وجود دارابودن ظرفیت بزرگ در زمینه تولید جلبک به عنوان یکی از کشورهای مصرف‌کننده این ماده چند کاره، سال‌هاست که به طور میانگین ده‌ها تن از این ماده را وارد کشور می‌کند و به مصرف می‌رساند.
هرمزگان، مستعدترین استان برای سرمایه‌گذاری گیاه دریایی جلبک
این گیاهان دریایی کاربرد وسیعی در تأمین مکمل‌های غذایی و دارویی برای انسان و دام دارند و در پژوهش‌های زیستی، تصفیه آب و تأمین غذا برای آبزیان پرورشی نقش ایفا می‌کنند و امروز هرمزگان مستعدترین استان برای سرمایه گذاری پر بازده به منظور پرورش این محصول است.
خلیج فارس با مساحتی حدود ۵۰۹,۳۹۰ کیلومتر مربع شامل جزایر متعددی می‌باشد که این جزایر از لحاظ سواحل صخره‌های ̨ماسه ای و مرجانی متفاوت هستند و در سواحل جزر و مدی این جزایر جلبک‌های دریایی زیادی وجود دارد.
اولین مطالعات درباره جلبک‌های دریایی خلیج فارس مربوط به سال ۱۴۵۴ می باشدکه در آن ۶ گونه از خانواده جلبک‌های قهوه‌ای و ۳ گونه از خانواده جلبک‌های قرمز سواحل جزیره خارک معرفی شده است.
بیشترین مطالعات درباره جلبک‌های دریایی خلیج فارس در ایران، سال‌های ۱۹۰۴ و ۱۹۰۰ میلادی انجام گرفت که ۱۴۹ گونه از جلبک‌های دریایی سواحل خلیج فارس شناسایی شد و از این تعداد ۱۵۳ گونه مربوط به جلبک‌های سبز، قهوه‌ای و قرمز بوده است و بقیه جز زانتوفیتا و سیانوفیتا می‌باشد.
بررسی کارشناسان شیلات در هرمزگان که در قالب طرح‌های تحقیقاتی انجام شده بیانگر آن است که این استان از شرایط لازم را برای تولید و پرورش انواع جلبک با محوریت سه نوع گرسیلاریوپسیس پرسیکا، سارگاسوم بوویانوم و هیپنیا فلجلیفرمیس دارد.
در یک دهه گذشته با بهره گیری از تجارب بعضی از کشورهای پیشرو و برتر در تولید جلبک از جمله ایتالیا، هند و ژاپن، چند طرح تحقیقاتی در زمینه پرورش جلبک دریایی به صورت آزمایشی در شرق این استان انجام شد.
آزمایشات انجام شده روی مواد استحصالی از جلبک پرورشی «پرسیکا» نیز برتری سواحل هرمزگان در زمینه پرورش و تولید جلبک را نسبت به دیگر نقاط کشور ثابت کرده است.
امروزه از جلبک‌ها بین ۴۰ تا ۵۰ نوع محصول با کاربری‌های مختلف در زمینه تولید مواد غذایی، بهداشتی و دارویی استفاده می‌شود که کمک به ماندگاری گوشت قرمز با استفاده از نوع ماده استحصال شده از جلبک دریایی قرمز تنها بخش بسیار کوچکی از این کابرد است.
این گیاهان دریایی با دارا بودن انواع اسیدهای چرب، آمینواسیدها، پروتئین‌ها، پلی ساکاریدها، مونوساکاریدها، مواد معدنی و ویتامین‌ها کاربرد وسیعی در کشاورزی، پژوهش‌های زیستی، تصفیه آب، تأمین علوفه، مکمل‌های غذایی دام، طیور و آبزیان و همچنین تأمین سلامت انسان دارند.
طبق آزمایش‌هایی که اداره شیلات هرمزگان بدست آورده، از هر چهار کیلوگرم جلبک خیس یک کیلوگرم جلبک خشک و از هر ۱۰ کیلوگرم جلبک خیس نیز می‌توان یک کیلوگرم «آگار» که در صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی کاربرد و متقاضیان فراوانی دارد استفاده کرد.
«آگار» نوعی پلی ساکارید است که در آب گرم به نسبت یک تا دو درصد به ژلاتین تبدیل می‌شود و در صنایع نساجی و تولید کنسرو، لاستیک، شیرینی، تهیه میوه، شربت، داروسازی و لوازم آرایشی کاربرد دارد.
این در حالی است که از هر هکتار مزرعه و یا کانال انتقال آب پرورش میگو در هرمزگان طی یک دوره ۴۵ روزه نزدیک به ۲۰ تن جلبک دریایی تر، تولید و برداشت کرد که این رقم در کشور اندونزی که از دمای مناسب‌تری برخوردار است به حدود ۵۰ تن می‌رسد.
شناسایی ۵۰ گونه جلبک دریایی در هرمزگان
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان گفت: ۳۲۶ جلبک در این استان شناسایی شده که ۵۰ گونه آن صنعتی و دارویی است.
عبدالحمید حاجبی افزود: طرح‌های تحقیقاتی این مرکز در زمینه‌های زراعت و باغبانی، خرما و میوه‌های گرمسیری، گیاه پزشکی، خاک و آب، علوم دامی، منابع طبیعی و آبخیزداری است.
وی بیان داشت: زمان اجرای طرح‌های تحقیقاتی این مرکز یک تا ۵ سال است که با همکاری محققان و اعضای هیأت علمی جهاد کشاورزی اجرا می‌شود.
این مقام مسؤول خاطر نشان کرد: پژوهشگران مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان، تاکنون ۱۲۵ مقاله داخلی ارائه کرده اند.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان تصریح کرد: به همین منظور از ۳۷ مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی کشور، رتبه هفتم به مرکز تحقیقات جهادکشاورزی و منابع طبیعی این استان تعلق دارد.
حاجبی یادآور شد: محققان این مرکز در سال ۹۶ به طور کلی ۷ مقاله شامل ۳ مقاله در کنفرانس‌ها و مقاله‌های ژورنال‌های داخلی و ۴ مقاله بین المللی (ISI) ارائه کرده اند.
نگهداری ۳۴۷ گونه جلبک در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی
رئیس بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان گفت: تاکنون ۳۴۷ گونه جلبک شناسایی شده که در هرباریوم اختصاصی جلبک‌های دریایی این مرکز نگهداری می‌شود و از این تعداد، ۱۶۷ گونه جلبک قرمز، ۷۹ گونه جلبک سبز، ۸۰ گونه جلبک قهوه‌ای، ۱۵ گونه جلبک سبزآبی و ۶ گونه جلبک دیاتومه است.
رضا ربیعی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: ۴۴ طرح تحقیقاتی و دانشجویی در رابطه با موضوعات مختلف جلبک‌ها شامل، ۱۳ گیاه شناسی جلبک‌ها، ۷ طرح مطالعات اکولوژیک، ۱۲ طرح اثرات دارویی و مواد مؤثر جلبک‌ها، ۹ طرح کشت و پرورش جلبک‌ها و طرح تأثیر جلبک به عنوان اثرات کودی این گیاه دریایی انجام شده است.
وی خاطر نشان کرد: همچنین ۱۰۲ مقاله علمی نتیجه تحقیقات حاصل شده این مرکز است که در همایش‌های داخلی و خارجی مطرح شده اند.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان بیان داشت: از سال ۹۲ طرح ملی تدوین خانواده‌های جلبکی آب‌های دریای خلیج فارس و دریای عمان با تلفیق مطالعات تاکسونومی مدرن و کلاسیک انجام و در استان‌های هرمزگان، بوشهر و سیستان و بلوچستان اجرا شده است.
این دکتر متخصص در رشته بیولوژیک ادامه داد: جلبک‌ها از مرز بوشهر تا مرز پاکستان با هدف نمونه‌های جلبکی منطقه جمع آوری و شناسایی می‌شود و روش شناسایی آن به صورت مطالعات بر اساس شکل ظاهری و خصوصیات مولکولی است.
ربیعی عنوان کرد: حاصل این مطالعات شناسایی دقیق‌تر گونه‌های جدید برای خلیج فارس و دریای عمان بوده است که هر ۵ سال یکبار تمدید می‌شود.
شناسایی گونه آگاروفیت جلبک قرمز از دریای خلیج فارس برای نخستین بار در دنیا
وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: یکی از نتایج مطالعات طرح ملی فلور، جمع آوری و شناسایی گونه جلبک قرمز و آگاروفیت (گراسیلاریوپسیز پرسیکا) با وام گونه جدید برای نخستین بار در دنیا از سوی دریای خلیج فارس معرفی شده است.
این محقق در بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات اضافه کرد: خصوصیات این‌گونه جلبکی، استخراج ماده پلی ساکاریدی آگار و آگاروز است که دارای کاربردهای گسترده‌ای در صنابع غذایی، دارویی و آزمایشگاه تشخیص طبی می‌باشد و ارزش اقتصادی زیادی دارد که با میزان رشد زیاد، جزو بهترین گونه‌های آگاروفیت در دنیا محسوب می‌شود.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان یادآور شد: جلبک دریایی گراسیلاریوپسیز پرسیکا به دلایلی شامل، ساخت و ساز در حاشیه ساحل، ورود فاضلاب‌های صنعتی و شهری به بلوار ساحلی، تردد مردم در سواحل به هنگام جزر و مد دریا معرض انقراض قرار گرفته است و برای تکثیر نیاز به حفاظت و حمایت دارد.
ربیعی بیان کرد: این‌گونه جلبکی در گذشته در زمینه کشت و پرورش و استفاده از آن در زمینه تغذیه دام و طیور با همکاری بخش علوم دامی مرکز تحقیقات مطالعات مختلفی صورت گرفته است.
وی تصریح کرد: کود مؤثر این جلبک، برای صیفی جات در قالب مقالات مختلف دانشجویی انجام شده که نتایج خوبی داشته و برای عمل‌کرد و مقاومت گیاه در برابر شوری، گرما و بیماری مشاهده شده است.
خورها و سواحل ماسه‌ای، بهترین مکان برای پرورش جلبک
معاون آبزی پروری شیلات هرمزگان، از خورها و سواحل گلی و ماسه‌ای با قدرت آبگیری بالا به عنوان بهترین مکان در راستای تولید و پرورش جلبک نام برد و گفت: دمای مناسب برای پرورش این گیاه بین ۱۸ تا ۲۸ درجه سانتیگراد است.
عبدالرسول دریایی افزود: از آنجایی که دمای بالای ۳۰ درجه سانتیگراد منجر به از بین رفتن جلبک‌های دریایی می‌شود، بهترین زمان در هرمزگان برای پرورش طبیعی این گیاه چهار ماه در سال، یعنی اوایل دی ماه تا پایان فروردین ماه است.
وی خاطر نشان کرد: با توجه به هوای گرم هرمزگان، تولید نشاء یکی از مشکلات اقتصادی جلبک محسوب می‌شود و در صورت تأمین اعتبار، می‌توان طرح‌های تحقیقاتی را در سواحل به روش کشت بافت اجرا کرد.
معاون آبزی پروری شیلات هرمزگان بیان داشت: تأمین نشاء در سطح انبوه و انتقال آن به محل‌های تعیین شده برای پرورش، می‌تواند بزرگترین کمک به متقاضیان اجرای طرح‌های پرورش جلبک در استان باشد.
دریایی اظهار کرد: ایجاد ایستگاه تولید نشاء کمک می‌کند تا به میزان مورد نیاز سطوح از پیش تعیین شده را زیر کشت قرار داده که در این صورت چهار دوره ۵۰ روزه در سال کشت و برداشت خواهد شد.
هر کیلوگرم آگار حاصل از کشت جلبک، ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان
رئیس پارک علم و فناوری هرمزگان با اشاره به ارزش بالای سود ریالی این محصول گفت: از هر هکتار مزرعه کشت جلبک، حدود ۲ تن آگار استخراج می‌شود که با قیمت هر کیلوگرم بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان در بازار به فروش می‌رسد.
علی فتی افزود: می‌توان با استفاده از جلبک‌های مورد اشاره پلیمرهای زیستی شامل، آگار، آلژینات و کاراجینان و استحصال آن را تجاری سازی کرد.
وی با اشاره به محصول کودهای ارگانیک و پلیمرهای زیستی از جلبک‌های دریای خلیج فارس بیان داشت: با تکثیر و تولید جلبک‌ها به عنوان یکی از ذخایر ارزشمند آب‌های شور دریا و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌توان محصولات با ارزش متعددی تولید کرد که در کشاورزی، داروسازی، پزشکی، محصولات بهداشتی، آرایشی و صنعت کاربردهای گسترده‌ای دارد.
رئیس پارک علم و فناوری هرمزگان خاطرنشان کرد: در آب شور دریا کشت می‌شود و مصرف کودهای ارگانیک جلبکی، اثرات مخرب کودهای شیمیایی را کاهش و کیفیت محصولات زراعی را افزایش می‌دهد.
فتی عنوان کرد: مدت زمان کشت محصول از ابتدا تا زمان برداشت شش ماه طول می‌کشد که در هر هکتار بین ۶۰ تا ۹۰ تن ماده تر جلبکی ظرفیت تولید دارد.
جلبک قرمز، بیشترین تنوع گونه‌ای درخلیج فارس و دریای عمان
جلبک‌های قرمز در اواخر پاییز و اوایل زمستان و جلبک‌های قهوه‌ای در تمام فصل‌ها دارای پراکندگی می‌باشند و تعداد گونه‌های مربوط به گروه‌های مختلف جلبک‌های دریایی در جزیره هنگام نشان می‌دهد که در خلیج فارس و دریای عمان جلبک‌های قرمز بیشترین تنوع گونه‌ای را به خود اختصاص داده اند.
رشد جلبک‌های قرمز غالباً در بخش تحتانی منطقه جزر و مدی مشاهده شد و جلبک‌های قهوه‌ای در بخش‌های میانی و تحتانی ساحل جزر و مدی رویش داشتند.
بررسی‌های انجام گرفته درباره نحوه گسترش گونه‌ها در سواحل نشان می‌دهد که نوع بستر از عوامل اساسی و مؤثر بر پراکنش و حضور جلبک‌های دریایی است.
تنوع و فراوانی جلبک‌های دریایی در فصول مختلف سال متفاوت است به طوری که جلبک‌های سبز بیشترین تنوع و تراکم را در اواخر زمستان و اوایل بهار دارند.
در سواحل ماسه‌ای و گلی به دلیل روان و غیر ثابت بودن جنس بستر تکیه گاه مناسب و فرصت کافی برای اتصال و رشد جلبک‌ها وجود نداشته است.
وسعت رویشگاه‌ها و تعداد گونه‌های جلبکی قادر به رویش در این مناطق بسیار کم و محدود است، اما در سواحلی با بسترهای سخت و جامد فراوانی جلبک‌های دریایی به وفور دیده می‌شود.
بررسی رشد جلبک‌های دریایی در نواحی جزر و مدی نشان داد که جلبک‌های سبز در بخش‌های فوقانی و بخش میانی رویش می‌کنند.
تجمع رویش‌های برخی از گونه‌های جلبک‌های سبز، کمربند سبز رنگی را در امتداد سواحل ایجاد می‌کند.
گزارش از: مرضیه دشتی
۹۹۴۴ /۶۰۴۸