روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت: واشنگتن در حالی که یک سال و ۷۰ روز قبل از توافق هسته‌ای با ایران از آن خارج و تحریم‌های وسیعی را علیه تهران اعمال کرد، از کاهش تعهدات ایران در همان توافق انتقاد کرده و البته ایران را با تحریم بیشتر تهدید می‌کند. صبح روز گذشته محمدجواد ظریف در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره نشست شورای حکام گفت: «خیلی جالب است کشوری که برجام را نقض کرده، برای اقدامی که در داخل برجام است و هیچ ارتباطی به پادمان و پروتکل الحاقی ندارد، درخواست جلسه شورای حکام را مطرح کرده است. شورای حکام موضوعیتی در این زمینه ندارد و در حوزه برجام فقط باید از آژانس گزارش بگیرد.» ظریف ساعتی پس از این اظهارات در جمع خبرنگاران ایرانی، برای مخاطب خارجی نیز متنی انگلیسی در توئیتر منتشر کرده و نوشت: «طنز نشست شورای حکام به درخواست امریکا: الف. امریکا از برجام متنفر است، آن را از ریشه زده و نقض کرده و تمام آنهایی که از آن پیروی کرده‌اند را تنبیه می‌کند؛ ب. امریکا هیچ جایگاهی برای مطرح کردن مسائل مربوط به برجام ندارد. ج. در تمام ۱۵ گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران بطور کامل به برجام پایبند بوده و د. اقدامات ایران براساس پاراگراف ۳۶ برجام قانونی است».
نشست شورای حکام به درخواست امریکا در حالی برگزار شد که کشورهای اروپایی حاضر در برجام حاضر نشدند درخواست مشترک با واشنگتن برای تشکیل این جلسه بدهند. همزمان اروپایی‌ها یک روز پیش از این نشست در بیانیه‌ای با درخواست تشکیل کمیسیون مشترک برجام برای رسیدگی به وضعیت به وجود آمده عملاً مشخص کردند که قصد دارند اختلاف به وجود آمده با تهران را با استفاده از مکانیسم داخل برجام حل و فصل کنند. همزمان یک دیپلمات اروپایی هم اعلام کرد که اروپا فعلاً به سمت ارجاع پرونده به شورای امنیت یا بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران نخواهد رفت. تمام این نشانه‌ها به اضافه اظهارنظرهای متنوع نماینده روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که اقدام امریکا را غیرموجه می‌خواند نشان از شکست دیگری برای امریکا در اجماع‌سازی علیه تهران داشت. امریکا در حالی درخواست این جلسه اضطراری را کرد که در دو سال و اندی گذشته از اجرای برجام، ۱۵ گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایبندی کامل ایران به مفاد برجام را تایید کرده است. همزمان تهران هرچند در مسیر کاهش تعهدات برجامی قدم برداشته اما ماهیت تمام گام‌ها برگشت‌پذیر است و مقام‌های ایران به صراحت اعلام کرده‌اند که اگر اروپا به تعهدات برجامی خود عمل کند ما اقدام‌های خود را به عقب بازمی‌گردانیم. پنجره دیپلماسی از سوی ایران باز است و ۱+۴ نیز با وجود کم‌کاری‌های یک سال و ۷۰ روز گذشته تلاش می‌کند برجام را با چنگ و دندان حفظ کند با این‌همه بازیگران غیربرجامی همزمان بر تلاش‌های خود برای تخریب این توافق افزوده‌اند. برجام به طنابی تبدیل شده که یک طرف برای نابودی آن را به سمت خود می‌کشد و طرف دیگر می‌جنگد تا آن را حفظ کند. اروپا برخلاف انتظار و برآوردهای امریکای ترامپ یک سال و ۷۰ روز بدون امریکا در برجام مانده و هرچند نتوانسته انتظارهای ایران را برآورده کند اما کمترین تمایلی به تخریب برجام ندارد و این نکته‌ای است که از رفتار اروپایی‌ها در نشست روز گذشته شورای حکام مشخص بود.
قلدری امریکایی در صحن شورای حکام
باج‌خواهی، این عبارتی بود که نماینده امریکا در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از آن برای توصیف اقدام قانونی ایران در کاهش از تعهدات برجامی استفاده کرد. نماینده دولتی که با قلدری تمام در سه سال گذشته از عمر خود از معاهده‌ها و توافق‌های بی‌شماری بیرون آمده از عملکرد ایران در توافقی انتقاد می‌کند که دیگر در آن عضویت هم ندارد و همین غیبت به سلب حقوق او برای بازخواست عضو دیگر هم تبدیل شده است. شورای حکام روز گذشته شاهد تکرار ادعاهای نماینده امریکا علیه ایران بود؛ ادعاهایی سیاسی که اصولاً شورای حکام تریبونی مشروع برای آن نیست و در خصوص مسائل فنی هم از جایگاه قضاوت درباره چند و چون اقدام‌های ایران برخوردار نیست. در بخشی از بیانیه امریکا آمده بود: «توسعه برنامه هسته‌ای ایران، تلاشی روشن برای اخاذی از جامعه بین‌الملل است… خطرپذیری و تاکتیک‌های باج‌خواهی، برای ایران کاهش تحریم به ارمغان نخواهد آورد. مسیری که رژیم در پیش گرفته است، تنها به تعمیق انزوا و افزایش خطراتی که با آن روبه‌روست، منتج می‌شود… ایالات متحده تصریح کرده که آماده مذاکره بدون پیش‌شرط با ایران است و احتمال عادی‌سازی کامل روابط را پیش می‌نهد.»امریکا در این بیانیه افزایش سطح غنی‌سازی ایران را «مایه نگرانی شدید» توصیف و ادعا کرده است که ایران «هیچ دلیل معتبری» برای این کار ندارد. واشنگتن همچنین از ایران خواسته «فورا» برنامه هسته‌ای خود را به عقب بازگرداند.
اروپا حقی برای اعتراض امریکا قائل نشد
پایان نشست شورای حکام با صدور بیانیه مشترک همراه نشد. در این جلسه هر عضوی از شورا موضع جداگانه خود را اعلام کرد تا امریکا باز هم در این نمایش تکراری علیه تهران تنها باشد. اروپایی‌ها هرچند از اقدام ایران ابراز نگرانی کردند اما عملاً حقی برای امریکا در این اعتراض قائل نشده و همه‌چیز را به جلسه کمیسیون مشترک موکول کردند. براساس بیانیه‌ای که وب‌سایت اتحادیه اروپا منتشر کرده، هیات نمایندگی این اتحادیه در نشست روز چهارشنبه گزارش‌دهی‌های دقیق و مفصل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را برای درک کامل از اجرای تعهدات هسته‌ای توسط ایران حائز اهمیت دانسته و بر ضرورت همکاری کامل و به موقع ایران با آژانس تاکید کرد. نمایندگی اتحادیه اروپا همچنین از گام‌های ایران برای کاستن از تعهدات هسته‌ای خود ذیل برجام ابراز نگرانی کرد. در بیانیه اتحادیه اروپا آمده است: «عمیقا از اقدام ایران در خصوص افزایش میزان ذخایر اورانیوم ۳.۶۷ درصدی و شروع غنی‌سازی اورانیوم به فراتر از سطح ۳.۶۷ درصد- چنانکه به تایید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رسیده- نگرانیم. اتحادیه اروپا بارها تاکید کرده است که اجرای کامل برجام توسط ایران ضروری است. ما از ایران می‌خواهیم که این گام‌ها را به عقب برگردانده و بدون تاخیر به پایبندی کامل به برجام بازگردد. ما قصد ابرازشده ایران مبنی بر ماندن در برجام را مدنظر داریم. از تلاش‌های شریکان برجام برای پرداختن به مسائل داخل برجام حمایت و یادآوری می‌کنیم که مسائل مربوط به پایبندی طرف‌ها [به توافق] باید در چارچوب توافق، از جمله از طریق کمیسیون مشترک حل و فصل شوند. اتحادیه اروپا عمیقاً از خروج امریکا متاسف است و از همه کشورها می‌خواهد از برداشتن گام‌هایی که در اجرای تعهدات برجام مانع‌تراشی می‌کند خودداری کنند.»نکته جالب توجه در بیانیه اتحادیه اروپا این است که به اجرایی شدن سازوکار مالی و بانکی کار با ایران (اینستکس) هم اشاره و اعلام کرده که نخستین معاملات در چارچوب آن در حال انجام است. طبق ادعای اتحادیه اروپا برخی از دیگر اعضای این اتحادیه در حال پیوستن به این سازوکار هستند.
نطق تاریخی نماینده ایران
«این یک طنز تلخ است که این جلسه با درخواست ایالات متحده امریکا برگزار می‌شود، همان رژیمی که وضعیت کنونی، نتیجه رفتار غیرقانونی تهدیدآمیز آن است. تحولات اخیر هیچ ارتباطی با موضوعات مرتبط پادمانی و چارچوب ماموریتی شورای حکام ندارد. موضوعات مرتبط با اجرای برجام، در سازوکارهای تعیین شده آن مورد مشورت قرار خواهند گرفت.» کاظم غریب‌آبادی، نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سخنان خود را با این تذکر به امریکا آغاز کرد. او در ادامه افزود: سیاست خارجی و رفتار امریکا، مشحون از تناقض و دوگانگی است که بی‌اعتمادی را افزایش داده و بی‌اعتباری را برای آن به ارمغان داشته است. این حقیقت که ایالات متحده که از برجام خارج شده و از هیچ تلاشی برای نابودی آن دریغ نداشته، خواستار برگزاری این نشست شده تا درخواست اجرای همان توافق را داشته باشد، یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های این تناقض است.
امریکا نه تنها قطعنامه شماره ۲۲۳۱ (سال ۲۰۱۵) شورای امنیت سازمان ملل را نقض و به‌طور یکجانبه از برجام خارج و از همه تعهداتش ذیل آن سر باز زد، بلکه بی‌امان، دیگران از جمله دولت‌های مستقل و موجودیت‌های خصوصی را مورد فشار، قلدری و ترس قرار داده تا همان کار را انجام دهند. فقط در طول یک سال گذشته، ایالات متحده امریکا برخلاف حقوق بین‌الملل، ۲۰ مورد تحریم‌های فراسرزمینی عمده را علیه کشور من اعمال کرد. در همین زمان، ایالات متحده رییس کل سابق بانک مرکزی ایران را تحریم کرد، همه مجوزهای عمومی که به واسطه تعهدات ذیل برجام صادر شده بود را ابطال کرد؛ مجدداً تمام تحریم‌هایی را که با توجه به تعهدات برجام لغو شده بود، از جمله در بخش نفت و گاز، برقرار کرد؛ بیش از ۷۰۰ فرد و نهاد از جمله آنهایی که به واسطه تعهدات برجام رفع تحریم شده بودند را تحریم کرد؛ بخش مس، آلومینیوم، فولاد و آهن ایران را تحریم کرد؛ بخش پتروشیمی را نیز تحت تحریم قرار داد که تمامی اینها سبب رنج ناعادلانه مردم عادی شده است.
لازم به گفتن نیست که ایالات متحده امریکا در خط مقدم اعمال تحریم‌های یکجانبه فراسرزمینی است و جهت تحمیل خواسته‌های خود بر دیگر دولت‌ها، از هیچ تلاشی برای متوسل شدن به تحریم‌های تجاری، اخلال در جریان‌های سرمایه‌گذاری و مالی، مسدود کردن دارایی‌ها و منع مسافرت، دریغ نمی‌کند. امریکا که به عنوان پلیس خودخوانده جهانی عمل می‌کند، در حال پایمال کردن هرگونه حقوق و هنجار بین‌المللی است. این رفتار غیرقانونی، نه مشروع بوده و نه حقوقی و نباید توسط جامعه بین‌المللی مورد پذیرش واقع شود. با توجه به پیامدهای قابل پیش‌بینی و هزینه‌بر تحریم‌ها، باید به آنها به عنوان یک سلاح و ابزار تجاوز نگریست. تحریم‌های اقتصادی برخلاف اهداف و مقاصد حقوق بشری بوده و در حقیقت، تنبیه دسته‌جمعی مردمان عادی هستند و باید به عنوان جنایت علیه بشریت تلقی شوند. نماینده ایران در ادامه به برخی رفتارهای دوگانه امریکا در قبال ایران اشاره کرد و افزود: تمایل دیگرآزاری امریکا برای استفاده از تحریم‌های غیرقانونی یکجانبه به عنوان یک ابزار اعمال زور علیه دولت‌های مستقل و نهادهای خصوصی و اعمال تروریسم اقتصادی بر آنها، باید پایان یابد. ایران حداکثر خویشتن‌داری و صبر را اعمال و به‌طور کامل، تعهداتش ذیل برجام را که از طریق ۱۵ گزارش مدیرکل آژانس تایید شده، اجرا کرده است. به علاوه، برخلاف ایالات متحده امریکا، جمهوری اسلامی ایران مسوولانه عمل کرده و به سازوکارهای حل اختلاف متمدنانه مندرج در این توافق، از جمله مفاد آن درخصوص جبران وضعیت که منجر به نشست وزیران کمیسیون برجام در ششم جولای ۲۰۱۸ شد، متوسل شده است.
غریب‌آبادی با قرائت حقوق مندرج برای ایران در برجام گفت: جهت برقراری مجدد توازن از دست رفته طولانی‌مدت در تعهدات متقابل برجامی، هیچ انتخابی برای جمهوری اسلامی ایران به جز احقاق حق خود ذیل مفاد برجام در مورد جبران وضعیت، به ویژه تحت بندهای ۲۶ و ۳۶ باقی نماند. جمهوری اسلامی ایران حتی در انجام این کار، با تدبیر و دوراندیشی عمل کرد تا زمان بیشتری را برای دیپلماسی و تلاش‌های با حسن‌نیت ارایه کند و اقدامات جبرانی خود را به ترتیب به موعد اجرا گذاشت. در این مرحله، این اقدامات شامل تعهدات مرتبط با پادمان‌ها، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و همکاری ما با آژانس نشد؛ ضمن اینکه باید توجه داشت دو مورد آخر مستقیماً نتیجه برجام هستند. تصمیم ایران در تطابق کامل با برجام است و بدین منظور اتخاذ شده تا از برجام در برابر رفتارهای مخرب امریکا و قصور اتحادیه اروپا / سه عضو اروپایی آن در برداشتن هرگونه گام موثر برای اجرای تعهدات‌شان ذیل برجام و اقداماتی که بعد از خروج غیرقانونی امریکا و شروع جنگ اقتصادی علیه مردم ایران انجام شد، محافظت کند. به اعضای اروپایی برجام و اتحادیه اروپا توصیه می‌کنیم تا به جای ابراز نگرانی از اقدامات ایران برای اعاده تعادل به برجام، از اقدامات امریکا ابراز نگرانی کنند. ایران مصمم است تا حمایت خود از برجام را با حسن نیت و در جوی سازنده تا زمانی که همه طرف‌ها به‌طور کامل تعهدات‌شان را رعایت می‌کنند، ادامه دهد. جمهوری اسلامی ایران آماده است تا اجرای کامل برجام را متناسب با اجرای تعهدات توسط همه طرفین حاضر در برجام و آنهایی که در کمیسیون مشترک از هشتم مه ۲۰۱۸ (مربوط به خروج یکجانبه امریکا از توافق) اتخاذ شد را از سر بگیرد.
توصیه ایران به عربستان: حداقلی از شفافیت‌سازی ایران را اعمال کنید
نماینده ایران با اشاره به اینکه برنامه هسته‌ای ایران منحصراً برای مقاصد صلح‌آمیز است، خاطرنشان کرد: این برنامه مطابق با نیازهای ایران و برنامه‌های توسعه کشور ادامه خواهد یافت. غنی‌سازی نیز جزیی لاینفک از این برنامه است، همان‌گونه که حق هر کشور دیگر عضو معاهده عدم اشاعه است. این حق توسط یک کشور داده نشده که بخواهد آن را پس بگیرد. ما یک توصیه خیلی ساده به همسایگان‌مان به ویژه عربستان و امارات داریم: به جای مطرح کردن موضوعات غیرمرتبط در این مجمع برای رسیدن به اهداف سیاسی، سعی کنید تا کسر حداقلی از تدابیر شفافی که ایران در برنامه هسته‌ای خود اجرا می‌کند را نسبت به برنامه‌های هسته‌ای خود اعمال کنید. ما به ویژه به آنها توصیه می‌کنیم تا به‌طور کامل و جامع، سیستم‌های راستی‌آزمایی آژانس را بپذیرند و قتل عام مردم بی‌گناه در یمن را نیز متوقف کنند. در مورد رژیم اسراییل، باید اعتراف کنم که کلمات از توصیف ریاکاری این رژیم ناتوان هستند. وقتی رژیم اسراییل در مورد پایبندی به مکانیزم‌های عدم اشاعه صحبت می‌کند، شبیه این است که یک مافیا در مورد پایبندی به قوانین مبارزه با جرایم سازمان‌یافته صحبت می‌کند. رژیمی که عضو هیچ‌یک از رژیم‌های خلع سلاح و عدم اشاعه نیست، تمامی انواع سلاح‌های کشتار جمعی را توسعه داده، بارها به همسایگان خود تجاوز کرده و خون مردم بی‌گناه فلسطین را ریخته است، در موقعیتی نیست تا دیگران را موعظه کند.
شمارش ژست‌های دوگانه امریکا
اجازه بدهید تا چند موردی را که ممکن است ما را به فهم مشترک درباره ماهیت واقعی رفتارهای امریکا در سراسر جهان هدایت کند، عنوان کنم:
این ایالات متحده امریکا است که سلاح‌های هسته‌ای دارد و به بهانه تضمین امنیت ملی آن را به کار برد و تهدید به استفاده از آن به عنوان یک جنگ‌افزار می‌کند. این ایالات متحده است که مانع طولانی‌مدت در ایجاد منطقه عاری از سلاح‌های اتمی در خاورمیانه به واسطه پشتیبانی پیوسته از رژیم صهیونیستی بوده است. این امریکاست که افراطی‌گری و تروریسم را در منطقه خاورمیانه ایجاد و پشتیبانی کرد. این امریکاست که بیشترین تحریم‌های یکجانبه علیه دیگران را به عنوان اخاذی سیاسی تحمیل کرد. این امریکاست که به سادگی برای اهداف سیاسی، به تعدادی از کشورها در سراسر جهان تجاوز کرد. این امریکاست که از طریق دخالت‌های مستقیم یا غیر مستقیم، برخی نظام‌های سیاسی در سراسر جهان را سرنگون کرد. این امریکاست که تاکنون بزرگ‌ترین تامین‌کننده سلاح به مناطق ناپایدار مختلف، به ویژه به دیکتاتورها و با هزینه قربانی کردن به اصطلاح ارزش‌های خود بوده است. این امریکاست که صدها پایگاه نظامی در سراسر جهان دارد، از جمله از طریق استقرار سلاح‌های هسته‌ای راهبردی. این امریکاست که حضور نظامی در خلیج فارس دارد، هزاران مایل دورتر از سرزمین خود که تنش‌ها را بر می‌انگیزد و سبب بی‌ثباتی می‌شود. این امریکاست که منزوی شده است، در حالی که جامعه بین‌المللی ضمن یکجانبهگرایی و سیاست تحریمی آن، از چندجانبه‌گرایی حمایت می‌کند.
به جای ایران، امریکا را محکوم کنید
«میخائیل اولیانوف»، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین که در چندهفته گذشته اظهارنظرهای بسیاری در حمایت از ایران و رد دخالت‌های امریکا در برجام در حالی که از آن خارج شده داشته است در جلسه روز گذشته به بازماندگان در برجام یادآوری کرد که این توافق قرار بوده به عادی‌سازی روابط اقتصادی و تجاری با ایران منجر شود. اولیانوف در این نشست گفت: «هدف برنامه جامع اقدام مشترک نه فقط حل مسائل هسته‌ای، بلکه عادی‌سازی روابط تجاری و اقتصادی با ایران هم بود. آشکار است که برجام نمی‌تواند فقط بر یکی از این دو ستون استوار باشد. چه کسی به امریکا حق داده علیه ایران تحریم نفتی اعمال کرده و سایر کشورها را به دلیل همکاری با ایران تحت تحریم قرار دهد؟ آیا این حق قدرتمندترین کشورها است؟ در این صورت داریم به سمت نظم جهانی تمامیت‌خواه حرکت می‌کنیم.»اولیانوف همچنین تصریح کرد در صورتی که اقدامات امریکا به فروپاشی راستی‌آزمایی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منجر شود، مسوولیت از بین رفتن آن صرفاً متوجه امریکا خواهد بود. او گفت: «مسوولیت از بین رفتن نظام راستی‌آزمایی در ایران صرفاً به عهده امریکا خواهد بود. تبعات منفی این اقدام بر کل پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اثر خواهد گذاشت. ما از همه اعضای شورا می‌خواهیم به‌شدت سیاست‌های مخرب امریکا را محکوم کنند.»
تهدید به تحریم پس از ابراز تمایل به مذاکره
کینه از برجام؛ این عبارت دلیل تمام رفتارهای دونالد ترامپ در دو سال و نیم گذشته است. رییس‌جمهور امریکا توافق با ایران را می‌خواهد اما توافقی که به نام خودش باشد و نه سندی به ارث رسیده از دوره باراک اوباما. روز گذشته هنوز یک ساعت از نطق نماینده امریکا در شورای حکام و طرح مساله مذاکره بدون پیش‌شرط با ایران نگذشته بود که «دونالد ترامپ» در توییتی تازه درباره ایران، در ادعایی کذب و البته تمسخرآمیز از نظر فنی ادعا کرد ایران مدت‌هاست به صورت مخفیانه غنی‌سازی کرده است. او در توییتر ادعا کرده است: «ایران مدت‌ها به صورت مخفیانه و در نقض کامل توافق ۱۵۰ میلیارد دلاری وحشتناکی که «جان کری» [وزیر خارجه سابق امریکا] و دولت [باراک] اوباما [رییس‌جمهور سابق امریکا] ایجاد کردند، غنی‌سازی کرده است. به یاد داشته باشید، این توافق تا چند، فقط چند سال دیگر منقضی می‌شد. تحریم‌ها به زودی، به شکل قابل توجهی افزایش می‌یابد.»
نمایش دیروز امریکا در شورای حکام به زنجیره‌ای از شکست‌های دولت ترامپ برای جلب اجماع علیه تهران در سطح بین‌المللی اضافه شد. در حالی که نماینده امریکا با استناد به دو گام ایران در کاهش از سطح تعهدات برجامی آمده بود تا کارت قرمزی برای محکوم کردن ایران دریافت کند خود آماج اتهام‌های بسیار قرار گرفت. جلسه شورای حکام در حالی برگزار شد که برجام، توافقی ماحصل ۱۳ سال مذاکره با چرخش قلم رییس‌جمهوری که می‌گوید توافق خودم را می‌خواهم در آستانه نابودی قرار گرفته است. روز گذشته در حالی که نماینده امریکا انتظار داشت انگشت اتهام به سمت تهران دراز شود سنگینی نگاه بازماندگان در برجام را احساس کرد که شاید همه آنها مانند روسیه واقعیت را به صراحت به زبان نیاورند اما آشوب امروز را نتیجه یکجانبهگرایی و خودخواهی امریکای ترامپ می‌دانند. نشست دیروز شورای حکام یک پیروزی دیپلماتیک دیگر برای راهبرد حساب‌شده و گام‌های عقلانی ایران در یک سال و ۷۰ روز گذشته بود.