به گزارش روز شنبه خبرنگار دانشگاه و آموزش ایرنا، حذف کاغذی پایان نامه‌ها از سال آینده در دانشگاه‌ها کلید می‌خورد هر چند بسترسازی برای این اقدام بزرگ محیط زیستی امسال با ابلاغ بخشنامه معاونت آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری آغاز شد.
بخشنامه ممنوعیت چاپ پایان نامه در دانشگاه‌ها
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پنجم تیرماه سالجار با ابلاغ بخشنامه‌ای به رؤسای دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور از آنان خواست تا از سال تحصیلی آینده نسبت به حذف و ممنوع ساختن چاپ کاغذی پایان نامه‌ها و موارد مشابه اقدام کنند. در این بخشنامه آمده است:
«در راستای سیاست‌های دولت محترم و با توجه به نامه شماره ۹۷/۱۰۰/۴۵۴۲۳ مورخ ۹۷/۱۱/۱۱ معاون محترم رئیس جمهور و رئیس سازمان محیط زیست و نیز با عنایت به عزم دستگاه آموزش عالی در کاهش هزینه‌ها، صرفه جویی در مصرف کاغذ و دستیابی به اهداف برنامه مدیریت سبز و همچنین با توجه به نقش آموزش عالی در بهینه‌سازی رفتارهای صحیح در جامعه، لازم است کلیه دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی از سال تحصیلی آینده نسبت به حذف و ممنوع نمودن چاپ کاغذی پایان‌نامه‌ها / رساله‌ها، گزارش‌های علمی، گزارش‌های درسی و یا تکالیف آموزشی رایج در همه مقاطع و رشته‌ها اقدام کنند.
شایان ذکر است، تشخیص موارد استثنا (مصادیقی که امکان نشرِ الکترونیکی آن وجود ندارد) بر عهده دانشگاه خواهد بود.»
۴ کیلو کاغذ برای هر دانشجو
بر اساس گفته‌های سعید مهدوی رئیس گروه خمیر و کاغذ سازی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، منع چاپ کاغذی پایان نامه‌ها برای هر دانشجو می‌تواند هزار برگ صرفه‌جویی داشته باشد، هر کاغذ A۴ را بخواهید وزن کنید حدود ۳ تا ۴ گرم است یعنی هزار برگ ضربدر ۴ گرم می‌شود ۴ کیلو، این میزان برای هر دانشجو است؛ حالا این را تعمیم دهیم به دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری که در کشور مشغول به تحصیل هستند و می‌خواهند فارغ التحصیل شوند که میزان صرفه‌جویی از آن به دست می‌آید.
تحقیقات معاون وزارت علوم
محمدتقی نظرپور، معاون اداری، مالی و مدیریت منابع وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز که پیشتر بخشنامه حذف استفاده از ظروف یکبار مصرف در دانشگاه‌ها را ابلاغ کرده است اظهار کرد: حرکت دانشگاه‌ها به سوی حذف کاغذی پایان نامه‌ها، منجر به عدم قطع حداقل پنج هزار درخت صنوبر ۱۰ ساله از جنگل‌های فعلی کشور می‌شود.
وی با طرح این سوال که حذف کاغذی پایان نامه‌ها خللی در برنامه‌های دانشگاه‌ها ایجاد می‌کند یا خیر، تاکید کرد: در اتاق هر استاد، تعداد زیادی پایان نامه مشاهده می‌شود که کمر قفسه‌ها را خم کرده است. رسانه‌ها باید بررسی کنند که مراجعه اینترنتی دانشجویان برای تکمیل پایان نامه به صرفه تر است یا مکاتبات کاغذی و استفاده از کاغذ در چاپ پایان نامه.
معاون اداری مالی وزارت علوم با انتقاد از چاپ متعدد از پایان نامه‌های دانشجو، گفت: بعد از دفاع، یک نسخه از پایان نامه در دانشکده محل تحصیل، یک نسخه در اتاق استاد، یک نسخه در دانشگاه و حداقل دو نسخه هم توسط دانشجو نگهداری می‌شود؛ آیا نیازی به چاپ این تعداد پایان نامه احساس می‌شود؟
وی این نکته را یادآور شد که حذف کاغذ کار سختی محسوب می‌شود و زمان بر است؛ هر چند می‌توانیم رساله‌ها را با عزم جدی از حالت کاغذی خارج سازیم.
فرهنگ سازی برای حذف ظروف یکبار مصرف
نظرپور در ادامه بر حذف ظروف یکبار مصرف پلاستکی و کاغذی از دانشگاه‌ها نیز تاکید کرد و افزود: فرهنگ سازی، پایه اول حذف این ظروف از روی میز است. به عنوان مثال در تمام جلساتی که شرکت می‌کنم، مسئولان از پارچ و لیوان شیشه‌ای برای آب استفاده می‌کنند اما اگر همین ظروف یکبار مصرف در ادارات حذف شود، منجر به اعتراض ارباب رجوع خواهد شد.
وی تاکید کرد: نگرانی مسئولان در خصوص عدم استفاده از ظروف یکبار مصرف به خاطر حفظ سلامت مصرف کنندگان است، ریزدانه‌هایی از این ظرف‌ها خارج می‌شود که فعلاً عوارض آن برای ما محسوس نیست و به همین دلیل فعلاً عدم استفاده از این ظروف برای جامعه اهمیتی ندارد.
معاونت آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری طی دو هفته گذشته با صدور بخشنامه‌ای به تمام مراکز آموزش عالی کشور از حذف کاغذی چاپ پایان نامه‌ها خبر داد.
کدام درخت‌ها به خاطر پایان نامه قطع می‌شوند؟
بر اساس یکی از گزارش‌ها، کارشناسان معتقدند با توجه به تعداد فارغ‌التحصیلان کارشناسی و دکتری در کشور با این تصمیم، سالانه حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفر در مقطع کارشناسی ارشد و ۲۰ هزار نفر در مقطع دکتری دانش آموخته می‌شوند که با حذف کاغذی پایان نامه‌ها سالانه از قطع ۲۸ هزار و ۸۴۰ اصله درخت آن هم در سطح جهانی جلوگیری می‌شود.
«مصطفی خوشنویس» عضو هیأت علمی بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور پیشتر اعلام کرده بود که بهترین درخت برای تهیه کاغذ، درختان سوزنی برگ هستند چون تارهای تشکیل دهنده بافت این چوب بسیار بلند است و حتی ۵ تا ۶ برابر طول فیبرهایی است که در درختان پهن برگ وجود دارد. در نتیجه وقتی کاغذی با سوزنی برگ‌ها تهیه می‌شود، قابلیت خمش‌پذیری آنها خیلی زیاد است. همچنین در مقابل از هم پاشیدن بافت هم بسیار مقاوم است.
به گفته این کارشناس، فیبرهایی که از درختان پهن برگ به دست می‌آید کوتاه است، بنابراین هر چه هم پرس شوند به محض اینکه یک یا دو بار تا بخورند فیبرها از هم باز شده و کاغذ ماهیت خود را از دست می‌دهد. برای همین چوب‌های درختان پهن برگ با درصد کمی از خمیر سوزنی برگ‌ها برای کاغذهای روزنامه و کاه‌ی و با درصد خیلی کمتر برای کارتن‌سازی استفاده می‌شوند.
وی اعلام کرده بود از آنجا که در کشور درختان سوزنی برگ نداریم بنابراین قانون منع چاپ کاغذی پایان‌نامه‌ها بر روی قطع نشدن درختان تأثیر دارد اما نه زیاد اما اگر جهانی نگاه کنیم قطعاً تأثیرگذار است.