تحولات منطقه خاورمیانه بویژه خلیج‌فارس در این روزها دائم در حال چرخش است؛ هنوز بحث‌ها درباره عوامل پشت پرده اقدامات و حملات علیه چند نفتکش و اهداف آنها در سازمان‌ها و محافل بین‌المللی به نتیجه نرسیده بود که اقدام راهزنانه نیروهای انگلیسی در تنگه جبل‌الطارق در توقیف یک نفتکش حامل نفت ایران و سپس سناریوسازی‌های بعدی آن، آغاز گام دیگری است که لندن پیشتازانه خود را در مسیر همراهی واشنگتن قرار داده است.
در واقع انگلیس به جای آنکه به همراه دو کشور دیگر اروپایی، به تعهدات برجامی خود توجه کند، پای در مسیری گذاشته که از نگاه ناظران بین‌المللی، چیزی جز همراهی و هماهنگی با کاخ سفید در افزایش تنش در خلیج‌فارس نبوده است.
شروع ماجرا
بامداد ۲۲ اردیبهشت‌ماه خبر انفجار در بندر الفجیره امارات منتشر شد اما مقام‌های این کشور ابتدا آن را تکذیب کردند؛ ساعاتی بعد وزارت خارجه امارات اعلام کرد که چهار کشتی در نزدیکی آب‌های منطقه‌ای این کشور مورد اقدامات خرابکارانه قرار گرفته است.
روز بعد از آن، «خالد الفالح» وزیر انرژی، صنعت و معدن عربستان نیز از هدف قرار گرفتن ۲ نفتکش این کشور در عملیات خرابکارانه بندر الفجیره در امارات خبر داد.
بندر الفجیره در ساحل دریای عمان مهمترین بندر صادرات نفت امارات است که روزانه تا یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه از آن صادر می‌شود.
همان زمان رسانه‌های اماراتی و سعودی از حضور کارشناسان آمریکایی برای بررسی این خرابکاری‌ها خبر داده و گفتند شکاف‌هایی در بدنه ۲ نفتکش سعودی، یک نفتکش نروژی و کشتی باربری با پرچم امارات پیدا کردند.
مقام‌های آمریکایی همان زمان، اتهام‌زنی علیه ایران را آغاز کرده و به دنبال کشاندن موضوع برجام به ناامن جلوه دادن امنیت دریانوردی از سوی ایران بودند.
هرچند گمانه‌زنی‌ها درباره عوامل این حملات به نیروهای یمنی درگیر جنگ نابرابر با ائتلافی به رهبری عربستان و همراهی امارات نیز کشیده شد اما کاخ سفید تلاش کرد تا این موضوع را در مسیر تنش‌زایی ایران در منطقه قرار داده و به دنبال همراهی دیگر کشورهای متحد بویژه در اتحادیه اروپا بود.
سناریوی بعدی برای دامن زدن به ناامنی در خلیج‌فارس و دریای عمان با حمله ماه گذشته به ۲ نفتکش که تحت مدیریت شرکت ژاپنی بودند، نگرانی‌ها در این زمینه را دوچندان کرد تا آمریکا بار دیگر بحث ضرورت تشکیل ائتلافی برای حفظ امنیت دریانوردی در این منطقه را با شدت بیشتر دنبال کند.
با توجه به شدت یافتن تنش‌ها میان ایران و آمریکا در منطقه، واشنگتن این بار سناریوی خود را با همراهی انگلیس دنبال کرد؛ بر این اساس تفنگداران دریایی این کشور در جبل‌الطارق هفته گذشته اقدام به توقیف نفتکش ایرانی «گریس ۱» در آب‌های بین‌المللی تنگه جبل‌الطارق کردند تا تنش‌ها نه تنها افزایش یابد بلکه دامنه آن از تهران با واشنگتن به لندن نیز کشیده شود.
انگلیس در توجیه این اقدامی که ایران آن را «راهزنی دریایی انگلیس» خواند، مقصد آن را سوریه اعلام کرد که در تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار دارد.
بازی خطرناک لندن با رهبری آمریکا
در پی این رخدادها و هشدار ایران به انگلیس درباره عواقب این اقدام نقض کننده قوانین بین‌المللی دریایی و همسویی با آمریکا در اجرای تحریم‌های نفتی به جای ایفای تعهدات برجامی، دولتمردان لندن نشین گام دیگری از سناریوی از پیش طراحی شده با آمریکا را کلید زده و بحث ناامن بودن خلیج فارس و تنگه هرمز را مطرح کردند.
شبکه المیادین به نقل از منابع امنیتی انگلیس اعلام کرده که روزانه ۱۵ تا ۳۰ کشتی با پرچم انگلیس در خلیج‌فارس تردد دارد که از این تعداد ۳ کشتی در روز از تنگه هرمز عبور می‌کند.
پیامدهای راهزنی دریایی لندن در تنگه جبل‌الطارق، سبب نگرانی کشتی و نفتکش‌های انگلیسی مستقر در خلیج‌فارس شد و حتی برخی از آنها گفتند که امکان دارد به تلافی این اقدام، با واکنش ایران در هنگام عبور از تنگه هرمز مواجه شوند. به این بهانه، یک ناوچه انگلیسی، نفتکش این کشور را هنگام خروج از خلیج فارس همراهی کرد.
همان زمان مقام‌های انگلیسی در یک فضاسازی رسانه‌ای مدعی شدند که چند قایق نظامی ایرانی در زمان خروج این نفتکش از تنگه هرمز، مزاحمت‌هایی را ایجاد کردند.
هرچند که سپاه پاسداران در اطلاعیه‌ای ضمن تکذیب این خبرسازی‌ها تصریح کرد، در صورتی که دستوری مبنی بر توقیف شناورهای بیگانه دریافت شود، منطقه پنجم نیروی دریایی سپاه در محدوده جغرافیایی مأموریت خود قادر است بدون درنگ با قاطعیت و به سرعت نسبت به انجام آن اقدام کند.
با این حال، لندن در مسیر افزایش تنش‌ها از افزایش سطح هشدار امنیتی برای کشتی‌هایی خبر داد که با پرچم انگلیس از تنگه هرمز عبور می‌کنند.
در حالی که «جرمی هانت» وزیر خارجه انگلیس اعلام کرد، ما به طور روشن به ایران گفته‌ایم قصد افزایش تنش با این کشور را نداریم؛ اما بهانه‌تراشی برای افزایش امنیت دریانوردی در خلیج‌فارس به آنجا کشید که انگلیس تصمیم به اعزام دومین ناو جنگی خود به این منطقه گرفت.
به نوشته اسکای نیوز، بهانه لندن در این زمینه «نگرانی از اقدام تلافی‌جویانه ایران در رفت‌وآمد کشتی‌های تجاری این کشور در تنگه هرمز» است.
این رسانه نوشت: ناو شکن «اچ ام اس دانکن» قرار است در روزهای آینده پس از پایان رزمایش مشترک نیروهای پیمان آتلانتیک شمالی در دریای سیاه راهی منطقه خلیج‌فارس شود.
وزیر خارجه انگلیس در این زمینه گفته، «ما امنیت دریانوردی را بسیار جدی می‌گیریم. اینها مسئولیت‌های ابتدایی ما برای حفاظت از کشتیرانی انگلیس است.»
با وجود تنش میان لندن و واشنگتن درباره افشای گزارش محرمانه سفیر مستعفی انگلیس در آمریکا، با این حال همراهی لندن با کاخ سفید در این روزها با شدت بیشتری ادامه دارد به گونه‌ای که سخنگوی وزارت خارجه آمریکا از اقدام ناو جنگی انگلیس در تنگه هرمز برای همراهی یک نفتکش در عبور از تنگه قدردانی کرد.
«مورگان اورتاگس» با تکرار ادعای «اقدام نیروی دریایی سپاه پاسداران در مداخله برای کشتی انگلیسی در نزدیکی تنگه هرمز» تلاش کرد ایران را به ناامن کردن مسیر دریانوردی کشتی‌ها در خلیج فارس متهم کند.
ائتلاف‌سازی نظامی برای تشدید مقابله با ایران
در کنار فضاسازی رسانه‌های غربی مبنی بر تلاش ایران برای ناامنی در تردد کشتی‌های عبوری در تنگه هرمز در کنار افزایش اقدامات تحریک‌آمیز لندن که دامنه آن از جبل الطارق به خلیج فارس کشیده شده است، یک سخنگوی دفتر «ترزا می» نخست وزیری انگلیس از رایزنی‌های لندن و واشنگتن درباره تحولات خلیج فارس خبر داده و گفته دو طرف افزایش حضور نظامی در منطقه و ایجاد یک ائتلاف نظامی در خلیج فارس را دنبال می‌کنند.
باتوجه به تقدیر کاخ سفید از لندن در همراهی واشنگتن برای مقابله با ایران از طریق توقیف نفتکش در آب‌های بین‌المللی تنگه جبل‌الطارق، دو طرف فضاسازی رسانه‌ای شدیدی را برای افزایش تنش در خلیج‌فارس با طرح ادعای ایجاد مزاحت نیروی دریایی سپاه پاسداران برای یک نفتکش این کشور هنگام عبور از تنگه هرمز آغاز کرده‌اند.
بر این اساس، دولتمردان کاخ سفید از تریبون‌های مختلف رسانه‌ای به طور دائم اعلام می‌کنند که با هدف مقابله با چنین وضعیتی، به دنبال تشکیل ائتلاف بین‌المللی متشکل از کشورهای متحد برای حفاظت از امنیت کشتیرانی در خلیج فارس هستند.
خبرگزاری فرانسه به نقل از یک مقام وزارت دفاع آمریکا اعلام کرد که این کشور و متحدانش قصد دارند نفتکش هایی که از خلیج‌فارس عبور می‌کنند را همراهی کنند.
«واشنگتن و متحدانش برای حمایت آزادی عبور و مرور نفتکش‌ها از آب‌های خلیج‌فارس برنامه‌ریزی می‌کنند.»
با این حال، با توجه به برنامه اعزام دومین ناو جنگی انگلیس به خلیج فارس، وزارت دفاع این کشور اعلام کرده این ناو قرار نیست جزئی از ائتلاف پیشنهادی واشنگتن در منطقه باشد.
دیگر مقام‌های آمریکایی همچون «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه نیز اتهام‌های ضد ایرانی را بار دیگر تکرار کرده و گفته‌اند: برای اطمینان یافتن از آزادی دریانوردری در آبراه تنگه هرمز در پی ایجاد ائتلاف جهانی هستند.
پمپئو در گفت‌وگو با رادیو «آمریکا اول» بدون اشاره به تعداد یا نام کشورهای موافق این به اصطلاح ائتلاف، مدعی شد که در این زمینه پذیرش‌های زیادی داشتیم؛ مطمئنم که نه تنها برای آمریکا بلکه برای بسیاری از کشورهای نیازمند حمل‌و نقل در تنگه هرمز اهمیت دارد تا بتوانند حمل‌ونقل آزادی از طریق آبراه‌ها داشته باشند.
«جوزف دانفورد» رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا هفته پیش به خبرنگاران گفته بود، «با شمار زیادی از کشورها تماس گرفتیم تا ببینیم آیا می‌توانیم با یکدیگر ائتلافی تشکیل دهیم که آزادی دریانوردی در تنگه هرمز و آب‌های اطراف را تضمین کند.»
با وجود اظهارات این مقام آمریکایی، روزنامه «آساهی» ژاپن به نوعی این نوع ائتلاف را رد کرد و نوشت: هر کشوری می‌تواند کشتی خود را در خلیج فارس همراهی کند.
این رسانه به نقل از «کوتارو نوگامی» معاون دبیر ارشد کابینه ژاپن، ضمن پرهیز از اظهارنظر در این زمینه اظهار داشت: هرچند امنیت انرژی برای ما اهمیت حیاتی دارد اما افزایش تنش در منطقه خاورمیانه بسیار نگران کننده است… ما ضمن همکاری با کشورهای ذینفع، تلاش دیپلماتیک برای ثبات اوضاع و کاهش تنش در منطقه را پیگیری می‌کنیم.»
برداشت تحلیلگران بین‌الملل بر این است که انگلستان با توجه به اولتیماتوم‌های برجامی ایران درنتیجه بی‌توجهی طرف‌های اروپایی به تعهدات توافق هسته‌ای، همسویی خود با سیاست‌های واشنگتن در تحریم نفتی ایران را بیشتر کرده و به بهانه‌های واهی، تنش‌زایی در منطقه را دوچندان کرده است.
واکنش‌ها به ماجراجویی خطرناک انگلیس و آمریکا
اقدامات تنش‌زای انگلیس به رهبری آمریکا در منطقه خاورمیانه بویژه خلیج فارس صدای انتقاد کشورهای مختلف را درآورده است به گونه‌ای که «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر خارجه روسیه، ماجراجویی‌های انگلیس در تنگه هرمز را «انزجارآور» دانسته که ممکن است وضعیت کشتیرانی در منطقه را پیچیده کند.
وی با تاکید بر اینکه این اقدامات لندن، عامل افزایش تنش و در نتیجه خطر رویارویی مستقیم با تهران را بیشتر می‌کند، تصریح کرد: همه می‌دانند که سیاست هدفمند واشنگتن برای متشنج کردن اوضاع پیرامون ایران است.
«بروس بنت» (Bruce Bennet) پژوهشگر ارشد اندیشکده امنیتی- دفاعی آمریکایی «رند» (RAND)، اقدام احتمالی برخی کشورها برای اعزام ناو جنگی به خلیج‌فارس با هدف حفاظت از نفتکش‌ها را چالش برانگیز دانسته است.
وی به شبکه سی‌ان‌ان گفت: اگر قرار باشد ایران دست به اقداماتی علیه نفتکش‌ها در خلیج فارس بزند می‌تواند به سراغ کشتی کشورهای برود که آسیب‌پذیری بیشتری دارند.
«ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه نیز تاکید کرد که دولت انگلیس باید اقدامات تنش‌آفرین در خلیج‌فارس و آب‌های بین‌المللی پایان دهد.
وی این رویکرد لندن در تقابل با تهران را «بخشی از استراتژی برای واداشتن ایران برای تغییر مواضع خود در برخی مسائل» دانست و گفت: معتقدیم نباید تنش‌ها را در منطقه افزایش داد و به گونه‌ای باید رفتار کرد که وضعیت به مسیر مذاکره برای حل مسائل موجود بازگردد.
معاون سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد نیز گفت: «آنتونیو گوترش» از همه طرف‌ها در خلیج‌فارس می‌خواهد تا حداکثر خویشتنداری را به خرج دهند و از افزایش تنش در این منطقه خودداری کنند.
«فرحان حق» به نقل از دبیرکل سازمان ملل متحد تصریح کرد: هرگونه رویارویی جدید در منطقه، فاجعه بار خواهد بود.
«شیرین هانتر» استاد روابط بین‌الملل دانشگاه جورج تاون واشنگتن نیز در گفت‌وگو با ایرنا درباره پیام توقیف نفتکش ایرانی و همگرایی فزاینده انگلیس و آمریکا اظهار داشت: به طور سنتی، انگلیس همیشه نزدیک ترین متحد و هم پیمان آمریکا بوده است..
منافع دو کشور در منطقه بسیار نزدیک است؛ اگر سیاست آمریکا در خلیج فارس را مطالعه کنید؛ دنباله سیاست انگلیس است که از قرن ۱۹ وجود داشت؛ یعنی دوستی با شیوخ عرب و همیشه ضعیف نگهداشتن ایران.
فرجام سخن
نگاه کلی ناظران از رویکردهای لندن و واشنگتن در تنش‌زایی در خلیج‌فارس بر این اصل مبتنی است که کاخ سفید به دنبال احیای اجماع‌سازی شکست خورده در مسیر برجام علیه ایران بوده و در این مسیر به دنبال همراه کردن لندن است.
همان طوری که ژنرال «مارک مایلی» نامزد تصدی ریاست ستاد مشترک ارتش آمریکا در جلسه بررسی صلاحیت خود در سنا گفته است: خروج آمریکا از برجام روابط این کشور با اروپا را دچار مشکل کرده و به سیاست واشنگتن در قبال ایران آسیب وارد کرده است.
بر این اساس، کاخ سفید در تلاش برای همراهی دیگر کشورهای اروپایی برجام به مشکل برخورده و تلاش دارد از متحدانش به شیوه‌های مختلف برای تقابل با ایران استفاده کند.
از میان کشورهای حوزه خلیج‌فارس، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین که با هر ساز کاخ سفید همراهی کرده‌اند نیز از هر طرحی همانند تشکیل ائتلاف نظامی با هدف تقابل با ایران استقبال می‌کنند.
از آثار اقدامات انگلیس و آمریکا در منطقه، افزایش ۱۰ برابری نرخ بیمه برای نفتکش‌هایی شده که از تنگه هرمز عبور می‌کنند. این مساله هزینه فروشندگان و خریداران نفتی را بیش از پیش افزایش داده است؛ این همان چیزی است که کاخ سفید دنبال می‌کند تا بتواند اجماع‌سازی از طریق ائتلاف مورد نظر خود علیه ایران را محقق ساخته و تهران را عامل چنین هزینه‌تراشی‌هایی معرفی کند.
با این حال ایران واکنش شدیدی نسبت به رویکردهای انگلیس در همراهی با کاخ سفید داشته به طوری که مسئولان ذیربط در کشور اعلام کرده‌اند پاسخ لندن در برابر راهزنی دریایی و التهاب‌آفرینی در خلیج فارس بیانگر آن است آنها تحت تأثیر آمریکایی‌ها وارد بازی خطرناکی شده‌اند که سرآغاز شروع شاید با آنها باشد اما پایان خوبی برایشان نخواهد داشت.