به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، جمعیت کشور به سمت پیری و سالمندی در حرکت است. آنچنان که محمد اسماعیل اکبری، مشاور عالی وزیر بهداشت چندی پیش در نشستی گفت طی ۳۰ سال آینده ۳۰ درصد از جمعیت ایران پیر خواهد شد. وی افزود: در کشور ما سرعت رشد پیری نگران کننده است، بطوری که در ۲۰ سال آینده ۲۰ درصد جمعیت پیر خواهد بود و در ۳۰ سال آینده ۳۰ درصد جمیت ایران پیر می شوند. یعنی از هر سه فرد یک نفر پیر خواهد بود و این در حالی است که فرد پیر قدرت تولید ندارد و فرد دیگری باید خرجش را بدهد. افرادی که اکنون ۴۰ ساله اند ۲۰ سال دیگر ۶۰ ساله شده و به گروه پیرها می پیوندند و در ایران به طور متوسط ۳۸ درصد افراد پیر شغل و ۶۰ درصد شان سواد دارند. بنابراین در گروه سالمندان ۴۰ درصد بی سواد و ۶۰ درصد شغل ندارند و این افراد روی دست جوانان کشور می مانند.
وی همچنین گفت: از آنجایی که میزان باروری کلی کاهش یافته است دیگر جوانی هم نداریم که به این افراد خدمت کند. بچه هایی که در حال حاضر به دنیا می آیند در آینده بارهای سنگینی بر دوش خواهند داشت. اگر چه این اتفاق در کشورهای غربی هم روی داده اما آنها مدام به دنبال مانیتور کردن و کنترل هستند امری که ما آن را در کشور رها کرده ایم.
از این رو با توجه به اهمیت بحث سالمندی و مسائل و مشکلاتی که به دنبال بحث سالمندی حاصل می شود با محمود مشفق استاد جمعیت شناسی دانشگاه علامه طباطبایی به گفت و گو نشستیم.
جمعیت سالمندی در دنیا
مشفق در خصوص بحث سالمندی در دنیا گفت: پیش بینی های جمعیتی سازمان ملل در سال ۲۰۱۷ بر اساس سناریوی حد متوسط نشان می دهد که تعداد سالمندان جهان از سال ۲۰۱۷ تا سال ۲۰۵۰ دو برابر می شود. یعنی در سال ۲۰۱۷ اگر۱ میلیارد نفر جمعیت سالمند در دنیا باشد این جمعیت در سال ۲۰۵۰ به بیش از ۲ میلیارد سالمند در سراسر جهان خواهد رسید.
وی افزود: در سال ۲۰۱۷ بر اساس برآورد سناریوی حد متوسط سازمان ملل از هر ۸ نفر یک نفر ۶۰ سال به بالاتر داشتم که در سال ۲۰۵۰ به ۱ نفر به ازای هر ۵ نفر می رسد. این امر نشان می دهد که جمعیت جهان به سمت ساختار جمعیتی سالمند است و البته با توجه به اینکه هر کشوری در چه مرحله ای از گذر جمعیتی و انتقال جمعیتی است تعداد، درصد و جمعیت سالمندان متفاوت خواهد بود. بطوریکه الان کشورهایی که در مراحل نهایی گذار جمعیتی هستند مثل ژاپن و کشورهای اروپایی، بیشترین تعداد سالمند را دارند و کشورهایی که دیرتر مراحل سالمندی را طی کرده اند در مراحل میانی هستند و کشورهایی که هنوز گذار جمعیتی را شروع نکردند در مراحل جوانی جمعیت هستند.
هرم سنی جمعیت ایران
مشفق در خصوص هرم سنی جمعیت ایران گفت: جمعیت ایران در سال ۱۳۹۵ حدود ۷۹ میلیون نفر توسط مرکز آمار ایران گزارش شده و بر اساس برآوردهای صورت گرفته تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۸۹ میلیون نفر می رسد و از سویی جمعیت کشورمان به ۹۰ میلیون نفر تا سال ۲۰۳۰ خواهد رسید. در سال ۲۰۱۷ حدود ۶ درصد از جمعیت ما ۶۵ سال و بالاتر بود که در سال ۲۰۳۰ به حدود ۱۰ درصد و تا سال ۲۰۵۰ به ۲۳ درصد می رسد. یعنی می توانیم بگوییم که تا سال ۲۰۵۰ یک چهارم از جمعیت ایران در سنین سالمندی قرار خواهد گرفت و اگر سن سالمندی را ۶۰ سالگی و یا ۶۵ سالگی در نظر بگیریم می توانیم انتظار داشته باشیم که در سال های آینده ۳ الی ۴ درصد رشد جمعیت سالمند را داشته باشیم که می شود گفت ۳ برابر رشد کل جمعیت کشور است.
مشفق افزود: در واقع اگر مثلاً رشد جمعیت ۱.۲ درصد است، جمعیت سالمندمان حدود ۴ درصد رشد پیدا می کند. یعنی انباشتگی جمعیت در سنین سالمندی افزایش پیدا می کند
دلایل سالمندی جمعیت
مشفق در خصوص دلایل سالمندی جمعیت ایران گفت: تعریفی که از سالمندی شد، همان انباشتگی و افزایش مستمر و مداوم جمعیت در سنین ۶۰ و ۶۵ سال به بالا است و این اتفاق چرا می افتد؟ به سه دلیل. دلیل اول بحث افزایش امید به زندگی است. هر چه امید به زندگی و طول عمر افراد بیشتر افزایش پیدا کند ماندگاریشان در سن سالمندی هم افزایش پیدا می کند و وقتی ماندگاری بیشتر می شود، تعداد افزایش پیدا می کند و درصد افزایش پیدا می کند. عامل دوم این است که در واقع باروری کاهش مستمر در رسیدن به زیر حد جانشینی است. یعنی هر چه باروری در کشوری با سرعتی بیشتر کاهش پیدا کند و به سنین پایین تر برسد سرعت ورود آن کشور به دوره سالمندی بیشتر می شود. عامل سومی که در سالمندی جمعیت تاثیر دارد در واقع انباشتگی سنی هست که در کشور ما رخ داد. یک افزایش ناگهانی در جمعیت داشتیم که الان انباشتگی آنها در سنین جوانی است و یک دهه و دو دهه دیگر در سنین میانسالی است و بعد این انباشتگی جمعیتی به دوره سالمندی ورود پیدا می کند. بنابراین کشورهایی که یک انفجار موالید در برهه ای از گذار جمعیتی شان داشتند سالمندی جمعیت را با شدت و حدت بیشتری تجربه خواهند کرد از جمله کشورمان.
مشفق افزود: یعنی همین انفجار جمعیتی که در دهه ۵۵، ۶۵ و ۷۰ داشتیم الان در سنین میانی بین ۳۰ تا ۴۵ سال هستند و وقتی این افراد سنشان افزایش پیدا می کند و بالاتر می رود حجم ورودی به سن سالمندی افزایش پیدا می کند و این حجم ورودی وقتی افزایش پیدا می کند، نیازهای سالمندی را شدت و حدت می بخشد.
مشکلاتی که به دنبال سالمندی می آید
مشفق در خصوص مسائل و مشکلاتی که همراه با سالمندی می آید، گفت: سالمندی در هر کشوری اتفاق می افتد و روندی اجتناب ناپذیر است. مشکلاتی که سالمندی می تواند ایجاد کند یکسری مشکلات جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی است. یکی از دستاوردهای سالمندی، کاهش جمعیت در سنین کار و افزایش بار وابستگی سالمندان است و این بار وابستگی افزایش پیدا می کند و جمعیت در سنین پایین کاهش پیدا می کند. به دنبال این امر عدم هماهنگی بین جمعیت در واقع تولید کننده و مصرف کننده ایجاد می شود و این امر بر ساختار های اقتصادی کشور از جمله صندوق های بازنشستگی و تامین اجتماعی فشار وارد می کند. بنابراین باید موازنه ای بین جمعیت تولید کننده و جمعیت مصرف کننده وجود داشته باشد و این موازنه از این طریق ایجاد می شود که بتوانیم باروری را در یک سطح مناسب حفظ کنیم.
وی افزود: یکی دیگر از مسائل پیری جمعیت که همراه و متقارن با تغییرات دیگر است این است که چون خانواده ها به سمت هسته ای شدن در حرکت هستند و توان و ظرفیت خانواده برای نگهداری سالمندان کاهش می یابد و به عبارتی بهتر است بگوییم چترحمایتی خانواده ها از سالمندان کمتر می شود بسیاری از سالمندان ممکن است با مشکلاتی از جمله تنهایی، بیماری و فقر مواجه شوند. از این رو دولت باید زمینه ای را برای ان جی او ها، سازمان های غیر دولتی و بخش های خصوصی تا خانواده هایی که نمی توانند سالمندان را حمایت کنند، فراهم کند.
مشفق افزود: هر چه ما خانواده ها را اقناع کنیم و به این سمت هدایت کنیم که از سالمندانشان مراقبت کنند، مسائل و مشکلات آنها نیز کمتر می شود. بنابراین خانواده، دولت، سازمان های خصوصی، ان جی او ها و کنشکران می توانند در بحث سالمندی تاثیر گذار باشند. اینها در سه جهت باید عمل کنند جهت اول این است که هر چه آنها بتوانند مشارکت اجتماعی و در جمع بودن سالمندان را افزایش دهند، آنها کمتر دچار استهلاک می شوند. دوم بحث مراقبت های بهداشت و سلامت این افراد است. یعنی در واقع دولت باید یک سبک زندگی از نظر تغذیه، کنترل تغذیه و مقابله با مصرف مواد مخدر و دخانیات را در بین مردم رواج دهد تا این افراد سالم پیر شوند و سالم پیر شدن سبب می شود مسائل و مشکلات سالمندی کاهش یابد.
این استاد جمعیت شناسی افزود: زمانی سالمندی به یک مساله تبدیل می شود که افراد سالمند بیمار و یا معلول شوند. این معلولیت ها می تواند آزار دهنده باشد. این معلولایت ها به دلیل سبک زندگی است و سبک زندگی هم به سبک تغذیه و فعالیت های فیزیکی و فعالیت های اقتصادی اجتماعی و کاری بستگی دارد. یعنی شما باید کاری کنید که افراد سالم پیر شوند و سالمند پیر شدن سبب می شود مسائل و مشکلات آنها کمتر شود.
مشفق افزود: مساله بعدی، امنیت سالمندی است. ما فکر می کنیم سالمندان در خانواده و در محیط خانواده احساس امنیت می کنند هر چه احساس امنیت بیشتر باشد مسائل و مشکلات سالمندی کمتر می شود و این امنیت از طریق اینکه ما تبعیض سنی را در زمینه کار، خانواده و در فرهنگمان علیه سالمندان کاهش دهیم سبب می شود جایگاه و منزلت سالمندان حفظ شود. این فرهنگ باید در کشور رواج پیدا کند که فردی که بازنشسته شد نباید به کسی تبدیل شود که چیزی نمی داند و اعتبار و جایگاه دیگر ندارد چون کار وی هویت وی است و در دوره سالمندی باید برای بازنشستگان حامیان خوبی باشند و آنها را با حقوق اندک رها نکنند. بنابراین دولت با نادیده گرفتن بحث سالمندان سبب می شود مسائل و مشکلات سالمندی افزایش پیدا کند. دولت باید مساله سالمندی را درک کند و اگر ما چشمان خود را بر این مسائل ببندیم باید تاوان بسیاری از مسائل را در آینده پرداخت کنیم.