سابقه فعالیت مدارس تیزهوشان به پیش از انقلاب و سال ۱۳۴۷ باز می‌گردد، در واقع این مدارس پس از تشکیل اداره کل امور کودکان و دانش‌آموزان استثنایی در وزارت آموزش و پرورش روی کار آمدند. اولین دبستان تیزهوشان ایران به نام «هشدار» با ۱۴ دانش‌آموز دختر و ۶ پسر در سال ۱۳۴۷ کار خود را آغاز کرد.
اما سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان در سال ۱۳۵۵ شکل گرفت که دارای سه مرکز در تهران و دو مرکز در مشهد و کرمان بود و به صورت مخفف «سمپاد» (معاونت پرورش استعدادهای درخشان) خوانده می‌شد.
پس از مدت زمانی مدارس تیزهوشان تهران در هم ادغام شدند، تفکیک جنسیتی انجام شد و تقریباً از سرنوشت مدارس استعدادهای درخشان کرمان و مشهد نیز اطلاعات بسیاری در دسترس نیست.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با موافقت وزیر آموزش و پرورش وقت یعنی شهید رجایی در سال ۵۹ جریان تازه‌ای به راه افتاد که مدارس تیزهوشان دوباره دانش آموز پذیرش کنند، اولین ورودهای این مدارس پس از انقلاب در سال ۶۲ وارد شدند.
مدارس تیزهوشان همچنان زیر پوشش دفتر کودکان استثنایی کار می‌کردند که تا سال ۶۶ در مجموع ۸۰۲ دانش آموز داشت.
در آن سال‌ها روز به روز به تعداد دانش آموزان این مدارس افزوده می‌شد، در سال ۱۳۷۰ این سازمان در ۵۰ مرکز، ۹ هزار و ۶۸۲ دانش‌آموز داشت.
در واقع می‌توان گفت سال‌های ۶۶ و ۶۷ به دلیل تصویب دو مصوبه نقاط عطف سازمان ملی پرورش استعداد درخشان محسوب می‌شد، در سال ۶۷ ماده واحده‌ای در شورای عالی فرهنگی تصویب شد که مدارس سمپاد دوباره احیا شوند در سال ۷۷ نیز اساسنامه سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان به تصویب رسید که اولین اتفاق در این راستا تأسیس مدارس استعدادهای درخشان در سایر شهرها بود.
رشد روزافزون مراکز سمپاد به گونه‌ای بود که در سال ۱۳۸۴، ۹۹ مرکز راهنمایی و ۹۸ دبیرستان در ۴۴ شهر ایران، زیر پوشش این سازمان قرارگرفته و تعداد دانش‌آموزان سمپادی بالای ۳۵ هزار نفر و تعداد داوطلبان سالانه ورود به مراکز آن، بالای ۲۰۰ هزار نفر اعلام شده بود.
همچنین در مهرماه سال ۸۸ تعداد ۳۳۸ مدرسه استعدادهای درخشان در کشور فعال بودند که این تعداد در مهرماه ۸۹ به ۳۵۸، در مهرماه ۹۰ به ۴۳۹ و در مهرماه ۹۱ به ۵۳۸ مدرسه افزایش یافت.
به دنبال این رخدادها، برخی سال ۸۹ را تلخ‌ترین اتفاق برای مرکز ملی پرورش استعداد درخشان و باشگاه دانش پژوهان می‌دانند، چراکه طی مصوبه شورای عالی اداری، دو نهاد سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان و مرکز دانش‌پژوهان جوان که مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی را داشتند و در اساسنامه آن‌ها ذکر شده هرگونه تغییری در این نهادها باید به تصویب شورای عالی برسد، در هم ادغام شدند.
مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان و دانش پژوهان جوان با گسترش کمّی تعداد مدارس، کمبود بودجه، نداشتن کتاب‌های درسی مناسب و استانداردسازی امور داخلی تصمیم به تنظیم اساسنامه‌ای مخصوص این مدارس گرفت.
بر اساس گفته‌های مسئولان این مرکز، مهمترین اتفاق مثبت سال ۹۷ در این حوزه تصویب اساسنامه مدارس سمپاد در شورای عالی انقلاب فرهنگی است اما بازگشت دوباره این مرکز به ساختار سازمانی هنوز به نتیجه نرسیده است.
مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان همچنان وابسته است
رئیس مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان و باشگاه دانش‌پژوهان جوان درباره اقدامات انجام شده برای تبدیل کردن این مرکز به سازمان مستقل به خبرنگار ایرنا گفت: این درخواست از دفتر ریاست جمهوری به شورای عالی انقلاب فرهنگی رفته است و همچنان با مرکز بودن و نداشتن استقلال و ردیف بودجه مواجه هستیم.
به گفته فاطمه مهاجرانی، در زمان حاضر شورای عالی انقلاب فرهنگی در مصوبه اساسنامه چندین ایراد گرفته است که پس از رفع این نکته‌ها، بار دیگر به دفتر ریاست جمهوری ارجاع داده می‌شود.
وی با اشاره به اینکه حکم استقلال مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان و باشگاه دانش پژوهان جوان یکبار دیگر نیز به دفتر ریاست جمهوری رفته بود اما دوباره به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارجاع داده شده است.
مهاجرانی همچنین تصریح کرد: با ادامه این روند طبقاتی شدن نخبگی روز به روز بیشتر می‌شود، از این رو باید ساماندهی ویژه ای انجام شود تا مدارس استعداد درخشان متفاوت از مدارس عادی شوند، این مدارس باید دانش آموزان بسیار قوی و کادر آموزشی قدرتمندی داشته باشند.
وی با بیان اینکه هنوز اساسنامه مذکور برای تبدیل شدن مرکز پرورش استعدادهای درخشان به سازمان، توسط رئیس جمهور امضا نشده و ایراداتی به آن گرفته شده است، افزود: با دریافت ردیف بودجه مستقل این امکان فراهم می‌شود تا در راستای تأمین نیروی انسانی به عنوان شاه کلید توسعه آموزش گام‌های بلندی برداریم.
رئیس مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان و دانش پژوهان جوان یادآوشد: اگر نیروی انسانی که همانا معلمان هستند را از آموزش بگیریم چیزی باقی نخواهد ماند و آن چیزی که اکنون درباره آن احساس خطر کرده و با جدیت دنبال می‌کنیم جبران کمبود نیروی انسانی کیفی مناسب است که با تصویب اساسنامه جدید این امر تا حدود زیادی محقق خواهد شد.
وی با بیان اینکه تبدیل این مرکز به سازمان باعث می‌شود ردیف بودجه مستقل داشته باشیم و اعتبارات به طور مستقیم در اختیار ما قرار گیرد، خاطرنشان کرد: البته درباره سهم استان‌ها از اعتبارات این ایراد وجود دارد که در زمان حاضر هیچ سهمی برای استان‌ها در نظر گرفته نمی‌شود و از آنجا که مدارس سمپاد نیمی از شهریه مصوب مدارس غیردولتی را دریافت می‌کنند، مبلغی برای سرانه آموزشی مدارس تخصیص پیدا نمی‌کند.
رئیس مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان ادامه داد: در صورت سازمانی شدن این مرکز باید به دنبال راه حلی در سال‌های آینده باشیم تا این نقیصه برطرف شود و اگر قرار باشد در سال‌های آینده استان‌ها نیز سهمی از اعتبارات دریافت کنند، باید بر اساس اسناد بالادستی و قوانین و مقررات به این موضوع پرداخته شود.
مهاجرانی اظهار داشت: بودجه این مرکز اکنون ذیل بودجه ستادی وزارت آموزش و پرورش دیده می‌شود و تا زمانی که اساسنامه مرکز مبنی بر تبدیل شدن به سازمان استعدادهای درخشان که باشگاه هم زیر مجموعه آن است امضا و ابلاغ نشود، ردیف مستقل سازمانی نداریم.
«مهدی نویدادهم» دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش نیز در پاسخ به اینکه وضعیت مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان کی مشخص می‌شود، گفت: مصوبه‌ای را شورای عالی انقلاب فرهنگی داشت که مجریان در حال پیگیری هستند و برای رسیدن به نتیجه در بخش‌های اجرایی باید پیگیری شود./