فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا شب گذشته آب پاکی را روی دست عهدشکنان کاخ سفید ریخت و گفت که در حال حاضر و با توجه به اطلاعات به دست آمده از طریق آژانس بین المللی انرژی اتمی، هیچیک از طرف‌های موجود در برجام اقدام‌های اخیر ایران در کاهش تعهدات برجامی خود را «نقض فاحش» این توافق نمی‌دانند.
آمریکا که در اردیبهشت سال گذشته با هدایت دونالد ترامپ رئیس جمهوری این کشور از برجام خارج شده و برخلاف تعهدی که هنگام امضای این توافق و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت داده بود، تحریم‌های پیشین علیه ملت ایران را بازگردانده و تحریم‌های جدیدی نیز اعمال کرد، با وجود این اقدامات از اروپایی‌ها خواسته است که مکانیسم حل اختلافات در برجام را فعال کرده و تحریم‌های پیشین علیه ایران را بازگردانند.
جمهوری اسلامی ایران روز یکشنبه هفته گذشته به دنبال عدم پایبندی گروه ۱+۴ به وعده‌های برجامی خود و برآورده نشدن مطالبات تهران در این توافق، گام دوم کاهش تعهدات خود در توافق هسته‌ای را اجرا کرد که بر اساس آن، ایران دیگر محدودیت سطح غنی‌سازی تا سقف ۳.۶۷ را رعایت نخواهد کرد.
جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر ادامه کاهش تعهدات برجامی خود تصریح کرده این گام‌ها در چارچوب برجام و طبق بندهای ۲۶ و ۳۶ این توافق است و در صورتی که شرکای برجام گام‌های لازم برای ایفای تعهدات خود بردارند این اقدامات به سرعت قابل بازگشت است.
یوکیا آمانو مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی روز دوشنبه با انتشار گزارشی غنی سازی فراتر از ٣.۶٧ درصدی را در ایران تأیید و اعلام کرد که برابر اعلام اپراتور کارخانه غنی سازی سوخت، این غنا ۴.۵ درصد می‌باشد.
ایران دوماه قبل اعلام کرده بود که "به کشورهای باقی‌مانده در برجام شصت روز فرصت داده می‌شود تا تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را تأمین کنند؛ چنانچه در این مهلت کشورهای مزبور قادر نباشند مطالبات ایران را تأمین کنند درمرحله بعدی جمهوری اسلامی ایران رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد. "
ایران در گام نخست کاهش تعهدات هسته‌ای هم اعلام کرد که به محدودیت‌های برجام در زمینه میزان ذخایر اورانیوم ۳.۶۷ درصد و ۱۳۰ تن آب سنگین پایبند نخواهد بود، اما این گام واکنش‌های عملی چندان گسترده‌ای از سوی آمریکا در پی نداشت. این در حالی است که افزایش سطح غنی سازی اورانیوم مقام‌های آمریکایی را به تلاشی مزورانه برای کارشکنی در اجرای برجام از سوی اروپایی‌ها واداشته است.
به دنبال برگزاری نشست شورای وزیران خارجه اتحادیه اروپا در روز دوشنبه در بروکسل برای حفظ برجام، سفیر آمریکا در اتحادیه اروپا در اقدامی کارشکنانه از همپیمانان اروپایی واشنگتن خواست تا فشار بر ایران را افزایش دهند. «گوردون سوندلند» از کشورهای اروپایی خواست تا فشار بر تهران را افزایش دهند تا سرانجام جمهوری اسلامی دوباره مجبور بازگشت به میز مذاکره شود.
وی با تشویق اروپایی‌ها به حمایت از اقدامات آمریکا علیه ایران گفت: فکر می‌کنیم اکنون زمان مناسب اقدام اروپایی‌ها علیه تهران فرارسیده و آنان نیز مانند آمریکا باید رفتارهای ایران در منطقه و جهان را محکوم کنند. سفیر آمریکا در اتحادیه اروپا در حالی این سخنان را مطرح می‌کند که «جرمی هانت» وزیر خارجه انگلیس که برای شرکت در نشست بروکسل سفر کرده، گفت: هنوز پنجره کوچکی برای حفظ برجام باز است.
«جرمی هانت» پیش از آغاز نشست وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا در بروکسل در گفت وگو با خبرنگاران مدعی شد که این پنجره در حال بسته شدن است، اما برجام هنوز نمرده و ما به حفظ خلع سلاح هسته‌ای خاورمیانه متعهد هستیم. وی افزود: اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، آنگاه دیگر کشورها نیز به سلاح هسته‌ای دست خواهند یافت و اوضاع بسیار دشوار و خطرناکی به وجود خواهد آمد.
سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلیس روز یکشنبه یک روز پیش از برگزاری نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا در بیانیه مشترکی بار دیگر بر تعهد خود به برجام، توقف تنش‌ها در خلیج فارس و از سرگیری گفت‌وگوها تاکید کردند. در این بیانیه سه قدرت اروپایی گفتند که در مورد منافع مشترک امنیتی خصوصاً حفظ رژیم عدم اشاعه هسته‌ای هم نظر هستند و بر ادامه تعهد خود به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که چهار سال پیش در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ با ایران بر سر آن توافق شد، تاکید دارند.
آمریکا پیش از این موش دوانی در اروپا، هفته گذشته نیز با وجود آنکه ترامپ برجام را فاجعه بارترین توافق تاریخ می‌داند، خواستار برگزاری نشست شورای حکام در همان آژانسی شد که در ۱۵ گزارش پیامی خود پایبندی کامل ایران به برجام را تأیید کرده بود. شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی روز چهارشنبه هفته گذشته به درخواست واشنگتن نشست فوق العاده ای را برابر اقدام ایران در کاهش برخی تعهدات برجامی خود برگزار کرد اما دشمن توافق‌های بین المللی باز نتوانست طرفی از آن ببندد.
اتحادیه اروپا روز چهارشنبه در نشست اضطراری شورای حکام ضمن ابراز تأسف عمیق از خروج آمریکا از برجام، این توافق را ابزار کلیدی معماری عدم اشاعه سلاح هسته‌ای جهانی و دستاورد دیپلماسی چند جانبه گرایی توصیف کرد که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت به تصویب رسیده است. این اتحادیه همچنین با کنایه به خروج آمریکا از برجام یادآور شد که مسائل مربوط به پایبندی طرف‌ها به این توافق در چارچوب برجام، از جمله برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام قابل پیگیری است.
تلاش آمریکا برای ایجاد اجماع بین المللی علیه ایران پس از اجرای گام دوم کاهش تعهدات برجامی در حالی است که هوشمندی و عقلانیت پشت این اقدامات همه نقشه‌های واشنگتن را از پیش نقش بر آب کرده است. آمریکا پس از مشاهده مقاومت ایران تحت فشار سنگین‌ترین تحریم‌ها و خودداری از رفتن زیر بار ذلت مذاکره در شرایط فشار، قصد تحریک اروپا برای استفاده از مکانیسم ماشه را دارد.
«مکانیسم ماشه» در واقع همان «ساز و کار حل اختلافات» است که در بندهای ۳۶ و ۳۷ در توافق هسته‌ای برجام گنجانده شده است در این دو بند چگونگی حل و فصل اختلافات میان طرف‌های بر جام آمده است. این دو بند از آنجا که به کار گیری آنها می‌تواند به بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران منجر شود به مکانیسم ماشه معروف شده است.
آمریکایی‌ها همزمان با تحریک و تشویق اروپایی‌ها، خود نیز از فعال کردن مکانیسم ماشه سخن می‌گویند اما توان انجام آن را ندارند. بهره مندی از امتیازات مندرج در هر توافقی منوط به عمل به تعهداتی است که در آن توافق قید شده است. دولتی که بیش از یک سال پیش از برجام خارج شده و به تعهداتش عمل نمی‌کند، نمی‌تواند از مکانیسم‌های تعبیه شده در آن از جمله مکانیسم ماشه استفاده کند. آمریکا تنها در صورتی می‌تواند از این مکانیسم استفاده کند که به برجام بازگردد.
همانطور که مارک فیتزپاتریک مدیر برنامه خلع سلاح و منع‌اشاعه مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS) و معاون سابق وزارت امور خارجه آمریکا می‌گوید، بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ تنها کشورهای عضو برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) می‌توانند این کار را انجام دهند، اما ایالات متحده دیگر عضو برجام نیست.
اتحادیه اروپا و ۳ کشورها اروپایی عضو برجام نیز شب گذشته به همه گمانه زنی‌ها در این باره پایان داده و روشن کردند که این اتحادیه قصد استفاده از این مکانیسم را ندارد. موگرینی در بیانیه خود پس از نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا در بروکسل تاکید کرد که مکانیسم حل و فصل اختلافات در ماده ششم برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) برای موارد «نقض فاحش» این توافق پیش بینی شده و براساس اطلاعاتی که به ویژه از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی منتشر شده، هیچیک از طرف‌های کنونی برجام اقدامات اخیر ایران در کاهش سطح تعهد خود به توافق هسته‌ای را «نقض اساسی» آن نمی‌دانند.
اتحادیه اروپا و کشورهای آلمان، انگلیس و فرانسه به عنوان طرف‌های اروپایی برجام تاکنون از تسلیم شدن به فشارهای واشگتن در ارتباط با برجام خودداری کرده اند، اما در واقع بی عملی توأمان آنها بود که ایران را مجبور به کاهش تعهدات برجامی خود کرد. اروپایی‌ها با گذشت بیش از ۱۴ ماه از خروج آمریکا از برجام، هیچ اقدام عملی در راستای حفظ بهره مندی های اقتصادی ایران از این توافق انجام نداده اند.
در حالی که زمزمه‌های ایجاد سازوکاری مالی برای دور زدن نظام مالی آمریکا از همان ماه‌های اولیه خروج واشنگتن از برجام شروع شد، شرکت موسوم به «اینستکس» که برای همین منظور توسط اروپایی‌ها طراحی شده، با وجود وعده‌های چندباره آنها هنوز به طور کامل عملیاتی نشده است. اما موگرینی شب گذشته گفت که اولین تراکنش‌ها در این سازوکار مالی در حال اجرا شدن است.
حال با توجه به اینکه ایران اعلام کرده است تا زمانی که طرف‌های باقی مانده در برجام اقدام قانع کننده‌ای برای حفظ بهره مندی های اقتصای تهران نکنند، هر دو ماه یک گام برای کاهش تعهدات برجامی خود برمی دارد، باید صبور بود و دید که اروپایی‌ها و چین و روسیه چگونه می‌توانند نفسی تازه به این توافق هسته‌ای بدمند.