«یحیی فوزی» روز شنبه در گفت وگو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش، درباره اهداف طرح «جامع اعتلای علوم انسانی» اظهار داشت: شروع این طرح در واقع پاسخی برای خلائی است که در حوزه علوم انسانی به منظور حل مشکلات و ارتباط این علم با مسائل و موضوعات مطرح در جامعه ایران وجود دارد.
وی افزود: این خلاء باعث شده رابطه علوم انسانی و مراکزی که این علم در آن تدریس، تحقیق و پژوهش می شود با مراکز سیاست گذاری و اجرایی کشور ضعیف باشد. بنابراین ضروری است ارتباط محققان علوم انسانی با مراکز اجرایی تقویت شود؛ این تقویت هم مستلزم تقویت و کاربردی سازی علوم انسانی و پژوهش های پژوهشگران این حوزه است.
طرح جامع اعتلای علوم انسانی به دنبال کاربردی سازی این علم است
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: پژوهشگاه علوم انسانی برای رفع این خلاء و تقویت علوم انسانی و توانمند کردن محققان این حوزه برای حل مشکلات کشور و ارائه راه حل، شروع به انجام اقداماتی کرد و در این زمینه کارگروهی تشکیل داد تا به بحث و بررسی بپردازند و راه های رفع این خلاء و تقویت علوم انسانی را مشخص کنند.
وی افزود: بعد از بحث و بررسی چندین ماهه در این کارگروه، در نهایت متنی نوشته شد که این متن به «طرح جامع اعتلای علوم انسانی کشور» مشهور شد. در این طرح قرار است مجموعه طرح‌ها و پژوهش هایی تعریف و اجرا شود که این طرح‌ها علوم انسانی ایران را با مسائل روز و مشکلاتی که کشور با آن درگیر است پیوند زده و علوم انسانی ایران را از فضای صرفا تئوریک خارج کرده و به سمت کاربردی سازی این علم حرکت می دهد.
استاد علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سپس به تشریح ویژگی های طرح اعتلاء پرداخت و بیان داشت: پروژه های تحقیقاتی که در طرح اعتلای علوم انسانی تعریف می شوند دارای چند ویژگی مهم هستند. اولین ویژگی این طرح ها «مسئله محور» بودن آن ها است. در واقع همه این طرح ها یک مسئله و یا معضلی از مشکلات کشور را موضوع تحقیقات خود قرار داده اند.
به گفته فوزی این طرح ها مسائل و مشکلات محوری که در حوزه تحقیقاتی خود وجود دارد را استخراج می کند. به عنوان مثال یکی از موضوعاتی که در این طرح ها به آن پرداخته شد مسئله رابطه علوم انسانی با مهارت بود. یکی دیگر از موضوعات، رابطه علوم انسانی با توسعه کشور است. همچنین رابطه علوم انسانی با مراکز اجرایی کشور هم از دیگر موضوعات مطرح شده در این طرح ها است.
وی با بیان اینکه در مورد این موضوعات در بین محققان اختلاف نظر وجود دارد بنابراین ضروری بود آن ها در طرح اعتلاء به بحث گذاشته شوند، گفت: رابطه علوم انسانی با جامعه، نسبت علوم انسانی با دین و موضوعاتی از این دست برای ارتقاء علوم انسانی ضروری است؛ یعنی باید در این موضوع در کشور به اجتماعی دست پیدا کنیم تا بعد از آن علوم انسانی ایران تقویت شود.
طرح اعتلاء موضوعات را روش‌مند بررسی می‌کند
وی با اشاره به ویژگی دوم طرح های اعتلاء علوم انسانی تصریح کرد: طرح اعتلاء تلاش می‌کند مسائل را روش‌مند جلو ببرد؛ به این معنی که سعی می کند از سه زاویه مبانی ، تاریخ مسئله و همچنین کاربست مسئله به موضوعات بپردازد. مثلاً در بحث تجاری سازی علوم و دانشگاه ما در این طرح پروژه هایی تعریف کرده ایم که مشخص می کند بنیان های نظری بحث تجاری سازی از کجا نشات گرفته و چیست.
فوزی خاطر نشان کرد: بعد از آن در بخش دوم پروژه هایی تعریف شده تا تاریخ روند تجاری سازی علم و دانشگاه را مشخص کند و همچنین پروژه هایی هم برای زاویه سوم یعنی کاربست موضوع تعریف شده اند. در این بخش به مسائل عینی تر مانند اینکه آیا می توان علوم انسانی را تجاری کرد یا نه پرداخته شده است. این سه زاویه باعث شده اند تا تحقیقات طرح اعتلاء روش‌مند باشند.
فوزی ویژگی سوم طرح های اعتلاء را ذی‌نفع محور بودن آن دانست و با اشاره به این مسئله که سعی شده طرح‌ها به نحوی تعریف شوند که هر کدام یک ذی‌نفع داشته باشند، اضافه کرد: ذی‌نفع به این معنا است که طرح باید مشخص کند می خواهد مشکل کدام سازمان، نهاد و یا ارگان را حل کند. و بعد از مشخص کردن این موضوع باید بتواند با آن ارگان و نهاد مخصوص به خود ارتباط برقرار کند.
۱۵۰ پروژه برای طرح اعتلاء تعریف شده است
دبیر طرح جامع اعتلاء علوم انسانی کشور در پاسخ به این پرسش که در زمان حاضر در ذیل این طرح چند پروژه تحقیقاتی تعریف شده است، بیان داشت: در مجموع ۱۵۰ پروژه تعریف و فراخوان عام به همه مراکز دانشگاهی و علمی ارسال شد و درخواست کردیم که در اجرای این طرح ها مشارکت کنند. در واقع طرح اعتلاء مختص پژوهشگاه علوم انسانی نیست بلکه پژوهشگاه صرفا مدیریت طرح را بر عهده دارد و سعی کرده از همه ظرفیت کشور در این طرح استفاده کند.
وی افزود: بعد از مشخص کردن برنامه ها، طرح نامه های بسیاری به دبیرخانه طرح اعتلاء رسید و در نهایت از بین آن ها حدود ۵۰ طرح عملیاتی شده؛ به این معنا که یا به اتمام رسیده یا در حال اتمام است و یا قراردادهای آن ها بسته شده است.
فوزی با اشاره به اینکه بسیاری از مسئولان این طرح ها از اندیشمندان صاحب نظر علوم انسانی ایران هستند، تصریح کرد: پژوهشگاه از این اندیشمندان دعوت به کار کرده و آن ها طرح ها را اجرا می کنند چرا که کیفیت اجرای کار در این طرح ها مهم و حساس است.
وی با بیان اینکه سایر طرح ها در کارگروه ها در حال ارزیابی و داوری هستند، گفت: در مجموع دو سوم طرح های اعتلاء در روند خود قرار گرفته اند و انتظار می‌رود در آینده نزدیک از نتایج نهایی آن ها رونمایی شود.
ارائه گزارش های توصیه ای به مسئولان
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پاسخ به این سوال که نتایج این طرح ها در چه قالب هایی عرضه می شوند هم تصریح کرد: هر طرح نامه علاوه بر چاپ در قالب کتاب به صورت گزارش های توصیه ای هم آماده شده و برای مسئولان و مراکز سیاست گذاری و تصمیم گیری کشور ارسال می شود. همچنین نشست‌های خبرگانی و نخبگانی در مورد این طرح‌ها برگزار می‌شود و نتایج آن ها برای نخبگان تبیین می شود.
وی با بیان اینکه نتایج این طرح ها در قالب مقاله هم ارائه می شود، ادامه داد: سعی پژوهشگاه علوم انسانی بر این است که با به کارگیری تمام ظرفیت ها بتواند نتایج این طرح ها را به منظور ادبیات سازی و مفهوم سازی اشاعه دهد تا به آن هدف کلی که کاربردی سازی علوم انسانی است دست پیدا کنیم. و همچنین تحقیقات این حوزه مورد توجه مسئولان قرار گیرد.
۱۵ طرح در خصوص مهارت و اشتغال دانش آموختگان در حال اجرا است
فوزی با بیان اینکه علوم انسانی ایران ظرفیت مناسب و گسترده ای برای اثر گذاری دارد، افزود: ما محققان برجسته ای در حوزه علوم انسانی داریم و اقدامات مورد توجهی هم در علوم انسانی کشور صورت گرفته است ولی نتوانسته ایم این افراد را به مراکز اجرایی و جامعه پیوند بزنیم تا مورد استفاده واقع شود. به عنوان مثال اکنون کشور با مشکلاتی در حوزه های مختلف به ویژه بخش اقتصادی دست و پنجه نرم می کند از این رو محققان علوم انسانی باید بتوانند به این پرسش که چگونه باید از این بحران ها عبور کرد، پاسخ دهند.
وی ادامه داد: یکی دیگر از معضلات کشور بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی است. در این زمینه در پژوهشگاه علوم انسانی ۱۵ طرح را در دست اجرا است تا به این سوال پاسخ دهیم که چگونه می توان از این مشکل عبور کرد. وقتی به این موضوعات در تحقیقات علوم انسانی توجه شود مراکز اجرایی و مسئولان هم دست نیاز خود را به سوی علوم انسانی کشور دراز خواهند کرد.
جامعه مخاطب طرح اعتلاء همه نخبگان کشور است
استاد علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی طرح اعتلاء را فراگیر دانست که مختص پژوهشگاه نیست و گفت: از تمام محققان کشور دعوت شده که در این طرح ها مشارکت داشته باشند. در نتیجه این دعوت از ۵۰ طرحی که اجرایی شده ۳۰ طرح را اساتید و محققان خارج از پژوهشگاه علوم انسانی انجام داده اند.
فوزی با تاکید بر اینکه ما از ظرفیت همه محققان و به ویژه پژوهشگاه های شهرستانی بهره برده ایم، اضافه کرد: هدف ما علاوه بر استفاده از ظرفیت نخبگان سطح کشور، تلاش برای گفتمان سازی ملی در حوزه علوم انسانی بود. با توجه به این موارد ضروری بود که همه نخبگان این حوزه در سطح کشور را درگیر کنیم.
دبیر طرح جامع اعتلاء علوم انسانی ایران در مورد این گزاره که برخی ها مطرح می کنند علوم انسانی موجود غربی است و نسبتی با جامعه ایران ندارد و باید به سمت تولید علوم انسانی بومی رفت نیز توضیح داد: علوم انسانی ما دچار خلاءهای جدی در ارتباط با مسائل جامعه است و بحث هایی که در مورد ماهیت علوم انسانی مطرح می شود در طرح اعتلاء مورد توجه ما قرار گرفته است. بخش مبانی که مطرح کردم همین مسائل را دنبال می کند.
فوزی ادامه داد: در مفهوم علوم انسانی بومی اختلاف نظر وجود دارد. برخی اندیشمندان معتقد هستند علوم انسانی ما بر بنیان های غیر دینی استوار است و امانیستی است. طرفداران این نگاه علوم انسانی فعلی را به کلی رد کرده و معتقدند علوم انسانی باید تغییر ماهیت دهد و در این زمینه از علوم انسانی اسلامی صحبت می کنند.
وی افزود: اما برخی هم معتقد هستد که علوم انسانی اسلامی، علوم انسانی است که در خدمت جامعه ایران باشد و می توان از این علم موجود هم استفاده و مشکلات جامعه ایران را حل کرد.با توجه به این اختلاف نظر ها ما در طرح اعتلاء همه رویکردها را به بحث و بررسی گذاشتیم. تا به یک گفتمان اجماعی برسیم.
وی با بیان اینکه نزدیک شدن برداشت ها از مفاهیم علمی می تواند منجر به تقویت علوم انسانی ایران شود، یادآورشد: علوم انسانی کارویژه های برجسته دارد و در جامعه هم با همه نقص ها اثر گذار است و نباید علوم انسانی را تخطئه کرد بلکه باید آن را تقویت کرد.
وی افزود: برخی به نحوی با این علم برخورد می کنند که گویا جامعه نیازی به آن ندارد و باید تعطیل شود. نباید به بهانه بومی سازی و یا اسلامی سازی علوم انسانی را تضعیف کرد./