به گزارش خبرنگار ایرنا، زندگی ۵۶ ساله‌اش در هاله‌ای از ابهام مانده به گونه‌ای که حتی نزدیکان او نتوانستند در مورد روحیات و رفتار عجیبش اظهار نظر کنند و او را «عاقل دیوانه نما» می پنداشتند.
دیوانه یا عاقل، آنچه مسلم است پنجه‌های ملکوتی ونوای دلنشین ویولنش در تکنوازی این ساز تاثیرگذار بوده و آثار گوناگونش اعم از پیش درآمد، چهارمضراب و رنگ reng، پس از نیم قرن از خاموشیش همچنان زینت بخش کتاب‌های آموزشی این ساز است.
ویولن از معدود سازهایی است که حالت بین المللی داشته و در تمام سبک‌های موسیقی که تاکنون ابداع شده، جایگاه ویژه‌ای دارد. تراکم نتها روی دسته ۲۷ سانتیمتری و مشخص نبودن پرده‌ها روی آن، این ساز را بی اغراق به سخت‌ترین ساز تبدیل کرده‌است، به طوری که بالغ بر ۹۰ درصد هنرجویان پس از مدتی از ادامه فراگیری آن سرباز زده و حتی دست از آموختن موسیقی می کشند.
روش آرشه‌کشی، ساختمان دست، فیزیک انگشتان و حتی نوع ورزش در نواختن این ساز بسیار اهمیت داشته و کوچکترین لغزش بی جای انگشت، صدای نت مربوطه را فالش می کند.
حساسیت و دشواری ویولن تا به حدی است که زنده یاد استاد پرویز یاحقی آهنگساز و ویولنیست چیره‌دست و پر آوازه لقب "وحشی رام نشدنی" بر این ساز نهاده‌است.
به رغم مشکلات فوق در یادگیری و یاددهی ویولن، نوازندگان بزرگی در کشور ظهور کردند که با پنجه های شیرین و آثار بدیع در تاریخ ۱۵۰ ساله این ساز در ایران شگفتی آفریدند که استاد رضا محجوبی یکی از بهترین آنان است.
رضا محجوبی به سال ۱۲۷۷ خورشیدی از پدر و مادری هنرمند در تهران زاده شد. پدرش میرزا عباسعلی پیشکار شاهزاده ارسلان خان ناصر همایون از مسِئولان امور موزیک در دربار مظفرالدین شاه قاجار بود و سکونت خانواده محجوبی در باغ این شاهزاده موجب تشویق آنان به فراگیری موسیقی شد.
پدر رضا نی و مادرش فخرالسادات با پیانو می نواخت و همین دلیل موجب شد تا او و برادرش مرتضی از طفولیت به موسیقی روی آورند بگونه‌ای که بعدها جزو استادان و موسیقیدانان نامدار این کشور شدند.
رضا در محضر ابراهیم خان آژنگ به نواختن ویولن پرداخت ولی روش این استاد که تکنیکی و کلاسیک بود نتوانست اورا جذب کند لذا پس از فراگیری مقدمات موسیقی نزد حسین خان اسماعیل زاده بزرگترین نوازنده کمانچه رفت و در مکتب این استاد به صورت سینه به سینه فنون ردیف نوازی را فرا گرفت.
طبع لطیف، استعداد فراوان، پشتکار بیش از حد و شیرینی فطری پنجه هایش از رضا نوازنده شهیری ساخت به طوری که سازش مورد تایید استادان فن قرار گرفت.
۱۶ سال بیش نداشت که با برادرش مرتضی به نوازندگی می پرداخت و بعدها با استادانی چون مرتضی نی داوود، علی اکبر شهنازی، طاهرزاده، درویش خان، حاجی خان ضرب گیر (عین الدوله) و حسن قصاب (خواننده) به اجرای کنسرت های مختلف پرداخت.
وی در آشنایی با ردیف ها، پروراندن گوشه‌ها و ساخت پیش درآمد و چهار مضراب تسلط فراوانی داشت. اجرای کنسرت‌های گوناگون با استادان به نام موسیقی در "لاله زار" و "گراندهتل" و شیرینی پنجه هایش موجب شد تا در ۲۵ سالگی از هنرمندان محبوب و مشهور کشور شود.
عاقل دیوانه نما
روح حساس و افراط در شب‌نشینی، رضا را در اوج شهرت دچار تحولات روحی کرد و پزشکان از درمان او عاجز ماندند اما با وجودی که سخنان نامفهوم می‌گفت، بسیار نجیب و از حافظه فوق‌العاده ای برخوردار بود وهرگز باعث رنجش کسی نمی شد. هنرمندی که پنجه‌های ملکوتی‌اش مسکن روح و روان بود، به "رضا دیوونه" شهرت یافت اما تناقض در رفتارش موجب شده بود تا نزدیکان او را "عاقل دیوانه نما" یا "بهلول" موسیقی بنامند.
رضا محجوبی در نهایت فقر می زیست و اکثر درآمد خود را وقف مستمندان می کرد وتنها در مواقع خاص ویولن می نواخت. در مجالس خصوصی ابتدا شخص دیگری ویولن می نواخت و سپس وی در صورت تمایل ساز را از دست نوازنده می گرفت و خود به نواختن می پرداخت.
به باور صاحب نظران، ویولن رضا محجوبی چه از جنبه تکنیک و چه از لحاظ شیوه نوازندگی قابل بررسی است، به طوری که گذشته از رعایت اصول و شیوه قدما، لطافت و تازگی خاصی در نوازندگیش داشت.
کارشناسان فن برجسته ترین خصیصه رضا را "بداهه نوازی" و خلاقیت جوشان او در نوازندگی می دانند، به طوری که قطعات تکراری در سازش شنیده نمی شد.
یکی دیگر از ویژگی های این هنرمند ابداع کوک های مخصوص و استفاده از کوک های غیر متعارف بود به طوری که نوازنده دیگری با ویولن وی قادر به نواختن همان قطعه نبود.
استفاده از کوک های مخصوص موجب شده بود که درحین نوازندگی به راحتی "مدولاسیون" (تغییر گام) انجام دهد که این خصیصه حتی در نوازندگان پس از او نیز به ندرت دیده می شود.
در میان نوازندگان ویولن ابوالحسن صبا، حسین یاحقی، شاپور نیاکان، رضامحجوبی و پرویز یاحقی تنها هنرمندانی بودند که بجز استفاده از کوک های متعارف، کوک های گوناگونی از خویش ابداع کردند.
تولد شیرین نوازان
روح الله خالقی در کتاب "سرگذشت موسیقی ایران"می نویسد: ممکن نبود به اصرار رضا محجوبی را به نواختن ساز مجبور کنند، چون در این صورت می رنجید و بدون خداحافظی مجلس را ترک می کرد.
به گفته خالقی، او در حین بی نوایی بسیار مستغنی بود، مکرر با لباس ژنده و موهای ژولیده از خیابان ها می گذشت، دوستان به اصرار لباس نو برتن وی می کردند ولی فردای آن روز لباس ها را به مستمندان می بخشید و مجدداً با همان وضعیت ظاهر می شد.
داریوش صفوت موسیقیدان و نویسنده در کتاب "پژوهش کوتاه درباره استادان موسیقی ایران" می نویسد: رضا و مرتضی محجوبی دو برادر هنرمند و با استعداد در تاریخ موسیقی ایرانی بودند که به ترتیب در ویولن و پیانو سبک خاصی برای نوازندگان پس از خود برجای گذاشتند.
زنده یاد صفوت می افزاید: رضا بسیار شیرین می نواخت وسازش نمونه بارزی از استادش حسین خان اسماعیل زاده بود.
امین الله رشیدی خواننده پیشکسوت می گوید: نخستین باری که صدای ویولن رضا محجوبی را شنیدم مسحور آن شدم، تاجایی که هر آنچه از دیگر ویولنیست ها شنیده بودم فراموش کردم.
هنرمند ۹۴ ساله می افزاید: یکی از شگردهای رضا تکنیک او در انگشت گذاری در پوزیسیون های بالا بود که با دقت و مهارت عجیبی بدون کوچکترین لغزش و فالشی نواخته می شد.
(حرکت دست روی دسته ویولن پوزیسیون نامیده می شود.)
استاد رشیدی خاطر نشان کرد: او گوشه عشاق آواز دشتی را از نت بالای حامل آغاز می کرد و با سرعت و شیرینی قابل تحسینی دو اکتاو پایین آمده و با ظرافت خاصی به می روی خط اول حامل می رسید.
به اعتقاد این هنرمند تنها داوری عادلانه و عالمانه در باره رضا این است که او در ابعادی محدود پنجه شیرین و با حالی داشت اما با ظهور و پیدایش شیرین نوازی که توسط او پای گرفت هنرمندان شیرین نوازی همچون پرویز یاحقی، حبیب الله بدیعی، شاپور نیاکان، اسدالله ملک و دیگران در این عرصه پای نهادند.
سرهنگ حسین شمس آبادی خواننده و پیشکسوت حوزه موسیقی می گوید شاید رضا محجوبی تنها ویولنیستی بود که بنا به نیازهای روحی خویش و مقتضی زمان تا جایی که اصالت و تکنیک موسیقی ایرانی اجازه می داد، از روش پیشینیان عدول کرد.
روانشاد شمس آبادی با اشاره به اینکه شیوه نوازندگی رضا با متأخرین و حتی با هم دوره ای هایش به طور کامل متفاوت بود، می گوید: صدای سازش، اجرای جملات درست، استفاده بجا از تکنیک ها، اجرای چهارمضراب ها با ضرب های مختلف و بالاخره کوک های منحصر به فردش از او نوازنده ای اعجاب انگیز ساخته بود.
به اعتقاد وی ابتکارات رضا محجوبی منافاتی با موسیقی اصیل و رایج ایران نداشته، بلکه شیرین نوازی و تجلی احساسش باعث تمایز وی نسبت به دیگران شده بود.
محجوبی هرگز در رادیو ساز نزد و صفحه ای از وی پر نشد و تنها برخی از پیش درآمدها و رنگ ها و چهارمضراب هایش به همت لطف الله مفخم پایان به نت در آمده و در کتاب های آموزشی تدریس می شود. تصنیف های "چوپانی" و "بهارنورسیده" از جمله آثار این هنرمند است که با شعر رضا کمال {شهرزاد} و صدای قمر الملوک وزیری و ملوک ضرابی به اجرا درآمد.
ترانه های فکاهی
از جمله فعالیت های هنری این هنرمند فقید می توان به ساخت تصانیف فکاهی دانست که "اون اینگلیسیا تهرونو خوردن" و "می خوام برم بالا پشتبون" از معروفترین آنها است و توسط هنرمند شهیر و باسابقه استاد مرتضی احمدی به اجرا در آمد.زنده یاد مرتضی احمدی می گوید: آهنگها و ترانه های فکاهی می رفت که به یکی از تقسیمات با ارزش موسیقی ایرانی تبدیل شود که صد افسوس با بیماری و در گذشت رضا محجوبی دچار ایستا شد.
درگذشت
زندگی رضا محجوبی آمیخته از رنج، شوریدگی و هنر بود و با وجود برانگیختن جنجال و توجه بسیاری از هنردوستان و صاحب نظران، شخصیت، ارزش و جایگاه او در موسیقی ایرانی به درستی شناخته نشد. سر انجام دربیست و نهم تیر ماه ۱۳۳۳ خورشیدی در پنجاه و شش سالگی در نهایت فقر و انزوا در گذشت و پس از مراسم مختصری در آرامگاه ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.
/ ۱۸۹۹/۹۹۱۹