ماجرای وجود رانت و فساد در سازمان غذا و دارو تبدیل به رمانی شده که آغاز فصل اول آن در یازدهم اسفند ۹۷ بود. وقتی سعید نمکی در مراسم توانمندی صنعت داروسازی در هتل المپیک تهران گفت: به دکتر پیرصالحی گفتم که باید سازمان غذا و دارو پاک شود. باید راه برای تولید داخل دارو در برابر واردات بی رویه هموار شود. وقتی به وزارت بهداشت آمدم، اولین جایی که حس کردم باید فکری به حال آن انجام داد، سازمان غذا و دارو بود.
در همان مراسم بود که نمکی گفت: نه سهامدار شرکت دارویی هستم و نه سودی می‌برم، ولی باید سال آینده (۹۸) فهرست داروهای وارداتی را کم کنیم. برای من فرقی نمی‌کند چه کسی از کدام شرکت دارویی تولید را انجام دهد. با هیچ شخصی هم از گذشته مشکلی ندارم.
هشدار دوم، پس از سیل
ادامه رمان «مبارزه با رانت و فساد در سلامت» در اولین ماه ۹۸ با سیل ویرانگری مواجه شد که وزارت بهداشت را بر خلاف برخی دستگاه‌های دیگر، خیلی غافلگیر نکرد. سیلی که نیروهای بهداشتی و اورژانس را پای کار آورد و خبرنگاران و مردم را تمام تعطیلات نوروز پای اخبار نشاند. هرچند فصل اول این رمان با سیل گره خورد و به اتمام رسید، اما نمکی در اولین روز اردیبهشت و در مراسم افتتاح یک مجموعه داروسازی، هشدار دوم را داد و گفت: هنوز در سازمان غذا و دارو رانت و امضاهای طلایی وجود دارد. باید این شبکه پوسیده و مزخرف جمع شود. اگر قرار باشد خودم آنجا بنشینم این رانت را جمع خواهم کرد و با کمال وجود و با تمام قدرتم این کار را انجام می‌دهم.
وزیر بهداشت که در تمام طول تعطیلات در مناطق سیل زده حضور داشت، فصل دوم را با هشداری صریح‌تر آغاز کرد تا قلب تپنده داستان سریع‌تر از قبل بتپد و تفاوتی در رفتار وزیر بهداشت نسبت به گذشته احساس شود. در همان مراسم بود که نمکی گفت: بنده یک روز در کنار همرزمانم از مرزهای جغرافیایی دفاع می‌کردیم، اما امروز باید از مرزهای اخلاق دفاع کنیم. در هفته گذشته در استان فارس ۱۲۰۰ کیلومتر را گشتم. در آنجا مادر شهیدی که دو شهید داده بود و تمام زندگی‌اش را فروخته بود تا بتواند درمانگاهی با نام فرزندانش دایر کند منتظر این بود که وزیر بهداشت جمهوری اسلامی برود تا این درمانگاه را افتتاح کند. حال چطور می‌شود که وزیر بهداشت جمهوری اسلامی وقتی بی اعتمادی عمومی را به دلیل فساد می‌بیند، تحمل کند؟ بنابراین پاک کردن این فساد رسالت بنده است. حتی اگر جانم را روی این کار بگذارم.
عبور از هشدار، چراغ‌های قرمز چشمک می‌زنند
دیگر ۲۹ اردیبهشت ۹۸ است و جرقه‌های داستان نمکی و مبارزه با رانت و فساد به فرازی رسیده که از مرز هشدار عبور کرده است. فصل سوم در شرایطی آغاز می‌شود که محمد عبده زاده از سمت مدیرکلی دارو در سازمان غذا و دارو استعفا داده و وزیر بهداشت در رابطه با آن به خبرنگار سلامت ایرنا گفت: دکتر عبده زاده جزو افرادی نبود که در زمینه امضای طلایی و رانت در سازمان غذا و دارو ایجاد مشکل کند و فردی بسیار بی حاشیه است. چون دکتر عبده زاده در بخش خصوصی سهام داشت و قرار بر این بوده که افراد شاغل در سازمان غذا و دارو، در بخش خصوصی سهام دار نباشند، خودش ترجیح داد که دست ما را برای تصمیم گیری باز بگذارد تا انتخاب کنیم.
تنها یک هفته بعد، محمد حسین قربانی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس گفت: مجلس و کارشناسان اقتصادی از شفاف نبودن تخصیص ارز دولتی به واردات کالاهای اساسی گلایه‌مند هستند و واردات تجهیزات پزشکی نیز از ایجاد رانت و هدر دادن منابع در بهره‌مندی از ارز دولتی مستثنی نبوده است.
قربانی ادامه داد: آن‌چه مجلس و کارشناسان اقتصادی در کلیات نسبت به آن گلایه‌مند هستند، این است که تخصیص این میزان ارز برای تهیه کالاهای ضروری به درستی مدیریت نشده است. در نتیجه نوسانات قیمت‌ها در بازار یا اینکه بعد از تخصیص ارز دولتی صددرصد کالاها وارد نشده‌اند یا اگر هم وارد شده‌اند، در چرخه توزیع درست قرار نگرفته‌اند و به صورت قاچاق در بازار توزیع شده‌اند.
فصل سوم با چشمک زدن چراغ‌های قرمز به اوج رسیده است، آن هم جایی که سعید نمکی به دومین نشست خبری خود با خبرنگاران آمده و در پاسخ به سوالی درباره تحقیق و تفحص از سازمان غذا و دارو می‌گوید: با تحقیق و تفحص حتی از کوچک‌ترین جز وزارت بهداشت موافقم و هر دستگاهی که پاکیزه کار می‌کند باید از این موضوع استقبال کند. بحث تحقیق و تفحص از سازمان غذا و دارو از سال گذشته وجود دارد و در بررسی‌های مختلف در کمیسیون بهداشت رأی نیاورده است. وزارت بهداشت هیچ مانعی برای تحقیق و تفحص از سازمان غذا و دارو نمی‌بیند. سازمان غذا و دارو در اوج امضاهای طلایی هم از بسیاری جاهای دیگر در کشور پاکیزه‌تر بود، اما طبع من با هرگونه عدم شفافیت ناسازگار است و می‌خواهم همه بخش‌های تحت مدیریت من مثل آینه شفاف باشد.
آغاز فصل چهارم با تعلیق و نقطه جوش
وزیر بهداشت در انتهای فصل سوم تعلیقی ایجاد می‌کند که تقریباً همه مات می‌شوند. تعلیقی که حتی می‌توان از آن به عنوان بازی بدون توپ هم یاد کرد. بسیاری از مخاطبان داستان می‌گویند اگر رانت و فساد وجود دارد، چرا وزیر از موضع خود عقب نشینی کرده و حتی می‌گوید: «سازمان غذا و دارو در اوج امضاهای طلایی هم از بسیاری جاهای دیگر پاکیزه‌تر بوده است.» جمله‌ها یکی یکی پیش چشم مخاطب رد می‌شوند و فصل چهارم به کیش و مات نمکی می‌رسد؛ برکناری پیرصالحی و انتصاب شانه ساز.
کمتر از ۴ روز از نشست خبری وزیر با خبرنگاران می‌گذشت که حوالی بعد از ظهر ۱۴ خرداد، خبر انتصاب محمد رضا شانه ساز به عنوان سرپرست سازمان غذا و دارو روی خط خبرگزاری ایرنا رفت. خبری که یک خبر تکمیلی دیگر را هم به همراه داشت و آن ایجاد هیأت اجرایی قرارگاه سازمان غذا و دارو و شورای مشورتی دارو و تجهیزات پزشکی بود.
نقطه جوش نمکی در ۱۴ خرداد ۹۸ و در اواخر فصل چهارم رمان به مخاطب نشان داده می‌شود. نمکی از اصل «نگو، نشان بده» در نوشتن رمان خود استفاده کرده و هشدارهای اولیه خود را عملیاتی می‌کند. وزیر بهداشت ۵ روز بعد به افتتاحیه نمایشگاه ایران هلث می‌رود و آنجا نهیبی به تجهیزات پزشکی می‌زند و می‌گوید: هدف ما این است که درها را به روی تولیدکنندگان و واردکنندگان که می‌خواهند گام‌های مثبتی بردارند باز کنیم. اداره کل تجهیزات پزشکی نباید مردم را در نظام بروکراسی خسته کند و نباید یک کارشناس جایی باشد که پرونده‌ای را عقب و جلو کند. باید شفافیت کامل در سازمان غذا و دارو ایجاد شود.
فصل پنجم، آرامش قبل از طوفان
دو سوم از تیر ماه ۹۸ با آرامش می‌گذرد، اما مخاطب حرفه‌ای می‌داند که باید منتظر ضربه‌ای باشد. ضربه نمکی ساعت ۸ صبح ۲۳ تیر وارد می‌شود. جایی که در جمع نمایندگان عضو فراکسیون ولایی در مجلس شورای اسلامی می‌گوید: از قرار موثق شبکه فساد اقتصادی بین برخی افراد و شبکه‌های مجازی هزینه میلیاردی می‌کنند که مثلاً بنده و وزارت بهداشت را تخریب کنند. جو سنگینی را تحمل کردم و می‌کنم، حتی زن و بچه من به تخریب و مرگ تهدید می‌شوند. شبکه‌های فساد و انحصار به هزار و یک رنگ از جیب ملت ارتزاق و داروی مورد نیاز مردم را در بازار سیاه عرضه می‌کنند.
دو روز بعد وزیر بهداشت در سومین جلسه هیأت امنای مؤسسه بهداری رزمی دفاع مقدس و کنار سرلشکر صفوی نشسته است. جایی که نمکی طوفان را کلید می‌زند و می‌گوید: چطور می‌توان به پدر و مادر شهید گفت که برخی رفتند استنت قلب به مبلغ ۲ میلیون یورو وارد کنند و بعد کابل برق آوردند. بعد طوری هماهنگ شده‌اند که تا خبردار می‌شویم، از مرز رد شدند. این افراد چه کسانی هستند و از کجا آمدند. مبارزه با فساد را شروع کردم و این کار را ادامه می‌دهم. دیروز و روز قبل از آن، هفت پالت داروی بدن سازی تاریخ گذشته در گمرک گرفتیم که قرار بود به جوانان این کشور تزریق شود. چرا نباید برای از بین بردن این شبکه‌های مافیایی به هم کمک کنیم.
وزیر بهداشت برای اولین بار می‌گوید: فساد سازمان یافته به جاهایی نفوذ کرده و سرمایه‌های اجتماعی به دلیل وجود برخی افراد فزون خواه تحت تأثیر قرار گرفته است. امروز به جای مالک اشتر و حمزه و مسلم ابن عقیل، به ابوذر نیاز داریم تا از مرز اخلاق و معنویت پاسداری کنیم. به عنوان وزیر خواب از چشمانم رفته است تا بتوانم برای مردم محروم و بیمار، داروهایی تهیه کنم که نیاز دارند.
افشاگری در آغاز فصل ششم
تنها چند دقیقه بعد از این صحبت‌ها، خبرنگاران سعید نمکی را دوره می‌کنند و از ماجرای فساد در دارو و تجهیزات پزشکی می‌پرسند. نمکی می‌گوید: برخی افراد که در سازمان غذا و دارو با شرکت‌های متخلف همراهی کردند، بازداشت شده و در حال بازجویی هستند و اعترافاتی نیز کردند. مصمم هستیم که سازمان غذا و دارو را در نهایت پاکیزگی برای خدمت به مردم آماده کنیم. حدود ۴ ماه است که گروه‌هایی به صورت چراغ خاموش در زمینه ارزهایی که توسط شرکت‌های واردکننده تجهیزات پزشکی گرفته شده است، کار می‌کنند. در زمینه اینکه این ارزها کجا مصرف شده و چه کسانی دریافت کرده‌اند، عده‌ای تخلفاتی داشتند که در حال رسیدگی هستیم و با این موارد برخورد قانونی می‌کنیم.
کیانوش جهانپور، رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت درباره ماجرای رانت و فساد به خبرنگار سلامت ایرنا می‌گوید: زنجیره‌ای از فساد در افراد متخلف وجود دارد که ممکن است درون شرکت‌های متقاضی ارز باشند و البته روابطی با برخی افراد در تک تک حلقه‌های دریافت ارز دارند. بخشی از این افراد ممکن است در سازمان غذا و دارو، بخشی در گمرک و حتی بخشی در خارج از کشور باشند که پروفورم ها را صادر می‌کنند. در نتیجه با یک مجموعه طرف هستیم که یکدیگر را تقویت می‌کنند.
جهانپور در اواخر فصل ششم رمان قرار دارد. جایی که همه به دنبال ریشه این فساد هستند. وی در پاسخ به این سوال که وضعیت فعلی از چه زمانی وجود داشته و چرا قبلاً با آن برخورد نشده، می‌گوید: برخی از این موارد در زمان ارتکاب از چشم ناظران دور مانده است، اما نمی‌توان زمان دقیقی برای آن اعلام کرد. هرچند شکل این تخلفات متفاوت است و به طور مثال می‌توان گفت مواردی که درباره ارز بوده، در زمان تفاوت قیمت ارز دولتی و آزاد اتفاق افتاده است. انحصار و رانت‌های دیگر ممکن است در زمان‌های دیگری اتفاق افتاده باشد. البته همه این موارد را دستگاه‌های امنیتی بررسی می‌کنند و حلقه‌های مختلف را مشخص خواهند کرد.
رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت ادامه می‌دهد: هدف تشکیل قرارگاه در سازمان غذا و دارو علاوه بر تأمین دارو و تجهیزات پزشکی، ایجاد شفافیت است. این موضوع گام مهمی محسوب می‌شود که می‌تواند موارد تخلف و فساد را کاهش بدهد. زیرا هرچه شفاف‌تر باشیم، بروز تخلف کمتر خواهد بود و می‌توان با افراد متخلف مقابله کرد.
جهانپور بیان می‌کند: واخواهی از مسئولان گذشته نیز بستگی به رسیدگی‌ها دارد و وزارت بهداشت نمی‌تواند در این زمینه اظهار نظر کند. با این حال در جهان امروز بیش از آنکه به دنبال اخلاق فردی برای مقابله با تخلف باشیم، باید به سمت نهادسازی برویم. زیرا نهادسازی‌ها می‌تواند موارد بروز تخلف را کاهش بدهد و این موضوع یک تجربه جهانی است.
پایان باز یا ریشه کنی رانت و فساد
به هر حال به نظر می‌رسد وزیر بهداشت در نقطه‌ای از رمان «مبارزه با رانت و فساد در سلامت» قرار گرفته که همه چیز از مرز هشدار گذشته و به فراز اقدام و عمل رسیده است. جایی که وزیر بهداشت با جدیت ایستاده و از گفته‌های خود کوتاه نمی‌آید تا به گفته خودش، دو نقطه وزارت بهداشت، یعنی سازمان غذا و دارو و شرکت‌های وابسته به هیأت امنای ارزی را پاکیزه کند. نمکی حالا باید منتظر بررسی نهادهای امنیتی و رسیدگی‌های قضائی باشد تا فصل آخر رمان را با تاریخ و امضا به پایان برساند. فصلی که ممکن است فصل هفتم از هفت خان مبارزه با رانت و فساد در سلامت باشد.
گزارش از امیر پروسنان