گروه اطلاع رسانی ایرنا در گزارش زیر مهمترین نشست‌های پژوهشی را از بازه زمانی ۱۵ تا ۲۱ تیر ۱۳۹۸ خورشیدی بررسی کرده است.
زن متدین و همسویی با جامعه آسیب‌یافته
نشست «زن متدین و همسویی با جامعه آسیب‌یافته» در مرکز تخصصی طوبی خراسان برگزار شد.
«نعیمه اسلام‌لو» پژوهشگر و نویسنده حوزه حجاب و مطالعات زنان ضمن بررسی ۲ الگوی خانه‌نشینی و خانه‌گریزی زن گفت: در واقع ما به‌دنبال ترسیم الگوی سومی هستیم که مد نظر آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری است و درباره همین مضمون شهید مطهری بیان می‌کند که یک نوع نگاه به زن، زن بی‌تأثیر عزلت‌نشین و بی‌ارزش و دوم زن ارزشمند و عزلت‌نشین است؛ الگویی که به‌عنوان «زن مؤثر»، شهید مطهری مطرح می‌کند در واقع «زن ارزشمند مؤثر» است که همان الگوی سوم است.
اسلام لو اظهار داشت: زنان ما از چند جهت تحت فشار هستند؛ یکی اینکه زن از لحاظ جسمی توان پایین‌تری دارد و دوم اینکه زن از لحاظ جذابیت‌های جنسی در مرتبه بالاتری نسبت به مرد قرار دارد و این ۲ ویژگی باعث شده است که نگاه‌های متفاوتی در طول تاریخ درباره زن به وجود آید. رهبر معظم انقلاب وقتی الگوی سوم را با چهار ویژگی معرفی می‌کنند که عفیف، نجیب و محجبه است و در متن و مرکز جامعه است، گاه از زبان متولیان دینی شنیده می‌شود که از نظر اسلام اشکالی نیست که زن در اجتماع حضور داشته باشد، اما در نگاه رهبر این موضوع تأکید می‌شود که نه‌تنها حضور اجتماعی زن اشکالی ندارد بلکه زن باید در متن جامعه باشد.
پژوهشگر و نویسنده حوزه حجاب و مطالعات زنان ادامه داد: در شرایط فعلی با بستر جامعه آن‌گونه نیست که پاسخگوی همه نیازها باشد و در واقع شیب اجتماعی به سمت بی‌حجابی است. اگر فردی مصمم و بااراده نباشد، ترجیح می‌دهد که بی‌حجاب باشد. وقتی افراد متدین چادری جامعه به سمت بی‌حجابی می‌روند به این دلیل است که جامعه بستر بی‌حجابی را فراهم کرده و تبیین درستی درباره حجاب از سوی متولیان این امر برای افراد ارائه نشده است.
وی بیان داشت: در واقع زن دوست دارد که دیده شود و این دیده شدن اگر در توانایی‌های واقعی او قرار داده نشود از جسم خود استفاده خواهد کرد؛ با توجه به اینکه خداوند زن را به‌گونه‌ای آفریده که زیبایی را دوست دارد و می‌خواهد دیده شود. اسلام‌لو تصریح کرد: نهادها و متولیان فرهنگی ما که در حوزه زنان کار می‌کنند، ۷۰ اولویت دارند که یکی از آنها حجاب است، در حالی که حجاب نقطه ثقل است.
پژوهشگر و نویسنده حوزه حجاب و مطالعات زنان توضیح داد: قدرت زن به این است که بتواند خویشتنداری کند و با پنهان کردن جذابیت‌های ظاهری توانایی واقعی خود را نشان دهد. وقتی این فرصت در جامعه فراهم نشود، زن ترجیح می‌دهد که حجاب را کنار بگذارد. بروز زنان بی‌حجاب در جامعه بیشتر است درحالی که زنان محجبه بیشتر از آنان هستند و دلیل اینکه زنان محجبه نمود کمتری در جامعه دارند این است که وقتی تعریف و هویت زن از خود فقط به بدن و جسم ختم شود که دائماً آرایش دارد و جراحی زیبایی می‌کند و لباس می‌خرد، در واقع او فکر می‌کند که همه هویت زن جسم و تن اوست که برایش هزینه می‌کند و می‌خواهد آن را به نمایش بگذارد. به همین دلیل زنان بی‌حجاب در جامعه بسیار دیده می‌شوند.
وی دلیل حجاب‌گریزی را عدم تبیین درست معارف الهی دانست و عنوان داشت: از طرفی دشمن قوی کار می‌کند. در عرصه تبیین حجاب ضعف‌هایی وجود دارد که تذکر لسانی تعطیل است؛ افراد متدین در این عرصه کم‌کاری دارند چراکه مهارت ندارند و این مسأله به شوخی گرفته شده است. همه می‌خواهند برای حجاب کار کنند، اما در این راستا توانمندی ارتباط با مخاطب‌های خاص را ندارند.
اسلام لو یادآور شد: در واقع نبود فعالیت‌های فرهنگی و هنری درباره حجاب مانند ساختن فیلم و نوشتن رمان برای حجاب سبب شده است که بستر بی‌حجابی فراهم شود و امروز جبهه مردمی در دفاع از حجاب جلوتر از نهادهای حکومتی و اجرایی است و آن‌هایی که بودجه و ساختمان دارند و حقوق می‌گیرند که برای حجاب کار کنند، کاری نمی‌کنند، اما مؤسسات مردمی سراسر کشور برای حجاب کار می‌کنند. باید با مهارت در کف میدان برای دفاع از حجاب حضور پیدا کرد. در واقع مشکل ما مشکل اجرا نشدن قانون است و از طرفی روی فطرت و عقلانیت درباره حجاب باید کار کرد.
فرشته تاریخ
نشست فرهنگی، پژوهشی و آموزشیِ به بهانه اجرای نمایش «فرشته تاریخ» به کارگردانی محمد رضایی‌راد در تئاتر شهر برگزار شد.
«مراد فرهادپور» فیلسوف و نویسنده سعی کرد با توجه به تاریخ و زندگی امروز در ایران تأملی گذرا بر زندگی و مرگ والتر بنیامین داشته باشد.
فرهادپور خاطرنشان کرد: مرگ والتر بنیامین در ۱۹۴۰ میلادی یک جور شکست بزرگ محسوب می‌شد، البته صرف‌نظر از شرایط این مرگ یعنی خودکشی لب مرز که خیلی دراماتیک بود. هرچند با توجه به شمار انسان‌هایی که امروزه در دریای مدیترانه یا مرز مکزیک با همین وضعیت مواجه می‌شوند، وضعیت بنیامین دیگر چندان هم برای ما دراماتیک نیست. ولی صرف‌نظر از مساله خودکشی و عبور از مرز در شرایط تاریخی اوج جنگِ دوم و اروپای در اشغال فاشیسم، با شخصیتی مواجه هستیم که عملاً در چندین حوزه اثرگذار بوده و می‌توانسته دوران‌ساز باشد.
این نویسنده گفت: در دیگر حوزه‌ها از جمله حوزه نمایش و تئاتر به عنوان دوست و همراه برتولت برشت، دقیقاً همانطور که برشت به عنوان بزرگ‌ترین نمایشنامه‌نویس قرن خودش تثبیت شده بود، بنیامین نیز در مقام ناقد ادبی عملاً در همان حد تثبیت شده بود، یا در واقع از دید خودش و احتمالاً از دید برشت، اینکه بنیامین بزرگ‌ترین ناقد ادبی زبان و فرهنگ آلمانی است تقریباً امری محرز به نظر می‌رسید.
وی عنوان داشت: بنیامین فردی بود که در حیطه‌های مختلف از نقاشی و تئاتر تا فلسفه نظری، الهیات و بعد مارکسیسم و سیاست به طرز استثنایی، تأثیرگذار و دوران‌ساز بود اما همین آدم نهایتاً وقتی لب مرز خودکشی کرد عملاً چیزی به چاپ نرسانده بود.
فرهادپور اظهار داشت: بنیامین در واقع توانسته ماتریالیسم شکست را رو بیاورد. او گرچه در گمنامی و تنهایی مرد ولی در دهه ۹۰ هفته‌ای یک کتاب درباره‌اش منتشر کردند و به عنوان نظریه‌پرداز فرهنگ معرفی شد. به نوعی از او سیاست‌زدایی صورت گرفت درحالی‌که اصلاً مرگش نتیجه اعتقادات سیاسی‌اش بود.
این فیلسوف بیان داشت: وقتی می‌گویم بنیامین معنای شکست و پیروزی را عوض کرد، اشاره‌ام به پیروزی دوران بعدی‌اش در قالب کسب شهرت در جهان نمادینِ سرمایه‌داری پسینِ امروزی نبود، در این بود که دقیقاً نشان داد تاریخ در معنای ماتریالیستی‌اش چیزی نیست جز تلاش برای تحقق آرزوها و نبردهای شکست‌خورده قبلی. به اعتقاد من همین است که بنیامین را به عنوان یک چهره اساسی نه فقط فلسفه، بلکه سیاست مدرن مهم می‌کند.
«رضا سرور» پژوهشگر، مترجم و منتقد تئاتر تصریح کرد: کوتاه‌ترین و کاراترین روش برای اینکه نشان دهیم سنت تئاتری برشتی و تفاسیر بنیامینی از آن چگونه بر نمایش «فرشته تاریخ» اثر می‌گذارد، این است که مفهوم ژست را در مرکز بحث آورده و نشان دهیم ژست علاوه بر اینکه یکی از مهمترین درونمایه‌های این نمایشنامه است، چگونه ساختار و زیبایی‌شناسی نمایش را نیز متأثر می‌کند.
سرور گفت: در ژست نوعی ناهمزمانی وجود دارد و این در ماهیت سازنده ژست وجود دارد. اگر همین خصلت سرشت‌نما را درنظر بگیریم و به نمایش «فرشته تاریخ» بازگردیم، این ناهمزمانی از همان صفحه ابتدایی وجود دارد و تا هفت صفحه بعد ادامه می‌یابد.
این پژوهشگر اظهار داشت: دومین نکته که می‌توانم اشاره کنم رضایی‌راد چگونه از سنت برشت برای نگارش «فرشته تاریخ» استفاده می‌کند، شیوه آفرینش قهرمان غیرتراژیک است؛ مسأله‌ای که برشت خیلی بر آن اصرار داشت و در ورژن دوم «تئاتر اپیک چیست؟» با عنوان‌ها قهرمان غیرتراژیک مطرح می‌شود. راهکار اصلی برشت برای خلق قهرمان غیرتراژیک این است که در داستان‌ها، پلات‌های معلق را به فعلیت درمی‌آورد و فرجام نمایش، یگانه راه‌حلی نیست که قهرمان بنا به تقدیر یا شرایط تاریخی‌اش ناگزیر به تبعیت از آن باشد.
وی در پایان یادآور شد: این کار با ۲ پاره‌سازی در نمایشنامه «آنکه گفت آری، آنکه گفت نه» آغاز می‌شود و در بهترین حالت به متکامل‌ترین نمایشنامه‌اش «زندگی گالیله» می‌رسد که آنجا در برابر گالیله، آندره‌آ سرتی (شاگردش) را قرار می‌دهد تا راه نرفته استاد توسط شاگرد محقق شود. در نمایش محمد رضایی‌راد ما مداوما با سرنوشت‌های معلق مواجه هستیم. این سنت برشتیِ قطعی نبودن سرنوشت قهرمان داستان، نه تنها در وضعیت‌های متفاوت بنیامین که در آسیه لاسیس و حنّا مایر، کلنل اوتو و دکتر اوتو نیز محقق می‌شود.
تفریحات ایرانیان
نشست نقد و بررسی «تفریحات ایرانیان» تألیف رودی مته در سرای اهل قلم برگزار شد.
«ابراهیم موسی‌پور بشلی» استاد دانشگاه سخنانش را با اشاره به لغزش‌هایی آغاز کرد که در کتاب روی داده و گفت: در مواردی اعلام فرانسه با تلفظ انگلیسی ضبط شده است مثل رافائل دومان که دومانس ضبط شده یا برخی اعلام فارسی و عربی و ترکی در ترجمه به درستی ضبط نشده مثلاً نعیمه به جای نعیما که مورخ مشهور عثمانی است.
موسی‌پور بشلی اظهار داشت: سپس به برشمردن اهمیت و امتیازات این کتاب پرداخت و اشاره کرد: اثر رودی مته در حوزه مورد بحث یک شاهکار به شمار می‌آید از این رو که در حد امکان و با توجه به دشواری گردآوری انبوهی از شواهد پراکنده توانسته است تصویر نسبتاً منسجمی از مقوله‌های مورد نظرش را در کتاب ارائه کند.
وی بیان داشت: بخشی از این کتاب که به بررسی داده‌های آماری راجع به تجارت و صادرات قهوه پرداخته کم نظیر و بسیار جذاب است. در حالی که اطلاعات و آمار و داده‌های کمی درباره دوران صفوی یا قاجاری بسیار محدود بوده یا دسترسی ما به آنها به سادگی میسر نیست و از همین روست که کار کردن در زمینه تاریخ اجتماعی اقتصادی ایران اصولاً بسیار دشوار می‌شود.
موسی‌پور بشلی همچنین در نقدی روش شناختی به کار مته توضیح داد: مته با اینکه پژوهشگر ممتازی در تاریخ اجتماعی است در این کتاب به منابع کافی مراجعه نکرده است. شاید اگر اسم کتاب این قدر جامع نبود می‌شد این مورد را نادیده گرفت ولی اگر قرار باشد به تاریخ مفرحات و مکیفات در ایران بپردازیم توجه به منابع غیر رسمی و غیر تاریخی مثل منابع ادبی و فولکلوریک و جز اینها هم لازم است.
«سید سعید میرمحمد صادق» معاون فرهنگی و پژوهشی مؤسسه خانه کتاب تصریح کرد: ما در ایران فقر پژوهشی در حوزه تاریخ اجتماعی داریم اما غربی‌ها نیز با اینکه کارهای ارزشمندی در این زمینه انجام داده‌اند ضعف ساختاری در پژوهش‌هایشان وجود دارد و آن ضعف ساختاری به عمق متون تاریخی و ادبی برمی‌گردد که از چشم پژوهشگران غربی مغفول مانده است.
میرمحمد صادق خاطرنشان کرد: مته کتابش را از مواد مخدر آغاز می‌کند و به توتون و تنباکو می‌رسد. مته در این کتاب به چند هدف اشاره می‌کند. نگاه به نمود مادی مواد کیفی‌آور و خاصیت داروشناسی آن. ابزار و ادواتی که برای مصرف این مواد استفاده می‌شود و دیگری بررسی مسائل اقتصادی و اجتماعی و سیاسی از نگاه مؤلف است. همچنین ارائه تاریخ اجتماعی از شیوه‌ها و رویکرد ایرانیان به مواد مخدر.
وی ادامه داد: مته در توصیف‌هایی که ارائه می‌دهد یک جاهایی دچار ابهام می‌شود. در بعضی جاها می‌گوید صوفیان باده‌نوشی می‌کنند که نگاهش تناقض‌گونه در کلام و محتواست که در این اثر این دیدگاه وجود دارد. همچنین نویسنده از توبه شاه تهماسب می‌گوید و در جای دیگر می‌نویسد که به شاه تهماسب در خواب الهام شده است. در برخی جاها از شاه عباس اول سخن می‌گوید و سپس به شاه عباس دوم می‌پردازد که با این نوع نگارش خواننده را دچار سردرگمی می‌کند. ارجاع به منابع نیز این است که معمولاً از قدیمی‌ترین منبع شروع می‌شود و این ظرافت‌های پژوهش را نشان می‌دهد.
«مانی صالحی علامه» مترجم کتاب توضیح داد: در این جلسه نقد به جنبه‌هایی اشاره شد که بسیار مفید بود. من با ابزار نوین ترجمه نمی‌کنم. مطالب این کتاب فتح بابی است برای پژوهشگران جوانی که می‌خواهند در این زمینه کار کنند. یک نکته که می‌خواهم به آن اشاره کنم هنجارسازی بازارهای بین‌النهرین برای بازارهای شرقی است. آنها هنجارهای اجتماعی را براساس منافع خود به ما تحمیل می‌کنند.
مناسبت اخلاق و سیاست در حکمت متعالیه
نشست «مناسبت اخلاق و سیاست در حکمت متعالیه» در دانشگاه باقرالعلوم (ع) برگزار شد.
«نجمه کیخا» عضو هیأت‌علمی دانشگاه شهیدبهشتی گفت: بحث اخلاق و سیاست یکی از بحث‌های جدید و کاربردی اخلاق است. ما دراین‌زمینه فقدان مبنای نظری داریم. در بحث اخلاق هنجاری مشکل عمده ما نبود مبنای نظری است.
کیخا در ادامه ربط مسأله‌اش به حکمت متعالیه ملاصدرا را توضیح داد و عنوان داشت: یکی از ویژگی‌های فلسفه متعالیه این است که برهان و عرفان را در خدمت قرآن گرفته و تلفیقی بین علوم عقلی و علوم وحیانی ایجاد کرده است. جایگاه عالم خیال برای تبیین ارتباط میان اخلاق و سیاست استفاده می‌کنیم.
عضو هیأت‌علمی دانشگاه شهیدبهشتی بیان داشت: عالم مثال، عالم میانی است. این عالم در انسان هم وجود دارد؛ یعنی انسان قوه خیال دارد و این قوه نقش واسطه بین حس و عقل را ایفا می‌کند اما با ۲ عالم دیگر متفاوت است و معقولات را به محسوس‌ها تبدیل می‌کند. در حکمت متعالیه ابتدا بُعد حسی و بعد از آن بُعد خیالی و بعد از آن بُعد عقلی انسان مطرح می‌شود. این مطلب سلسله‌وار است؛ یعنی اگر مرحله حس نباشد، نوبت به بقیه مراحل نمی‌رسد.
وی ادامه داد: ما درجه‌های مختلف اخلاق و سیاست داریم و عالم خیال ظرف اخلاق و سیاست است. دوگانگی میان اخلاق و سیاست، دین و سیاست و نیز سیاست و عرفان وجود ندارد.
کیخا با نقد انگاره جدایی اخلاق و سیاست توضیح داد: مناسبات اخلاق و سیاست در حکمت متعالیه، دست‌کم با تلقی ارسطویی در این نکته مشترک است که ماهیت دوگانه‌ای برای اخلاق و سیاست قائل نیست. دوگانگی اخلاق و سیاست محصول جهان مدرن است؛ حال‌آنکه وحدت این ۲ بیشتر در فلسفه سیاسی کلاسیک (اعم از فلاسفه یونان و حکمای مسلمان) تعقیب می‌شده است.
عضو هیأت‌علمی دانشگاه شهیدبهشتی یادآور شد: درباره ایده مناسبات اخلاق و سیاست در حکمت متعالیه هم باید گفت مناسبات اخلاق و سیاست در حکمت متعالیه، دست‌کم با تلقی ارسطویی در این نکته مشترک است که ماهیت دوگانه‌ای برای اخلاق و سیاست قائل نیست و حتی بر یکی‌شدن آن ۲ با استعانت از ایده خیال صدرایی تأکید می‌کند.