افزایش تنش‌ها از سوی آمریکا و ادعای استیون منوچین رئیس اتاق جنگ کاخ سفید مبنی بر دستور ترامپ برای تحریم محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، سفر از پیش تعیین شده معمار توافق هسته‌ای ایران را در مرکز توجه‌ها قرار داد.
این رویکرد آمریکایی‌ها باعث شد تا در صدور ویزای سفر به نیویورک تأخیر ایجاد کنند به گونه‌ای که چند روز مانده به سفر، ظریف در یک گفت وگو با خبرنگاران داخلی اعلام کرد، هنوز ویزای سفر صادر نشده است.
سرانجام وزارت خارجه آمریکا که به موجب توافقنامه مقر سازمان ملل متحد و کشور میزبان باید برای دیپلمات‌ها شرایط حضور در این سازمان برای انجام مأموریت‌های خود را فراهم آورد، ساعاتی مانده به موعد سفر، ویزای ظریف را صادر کردند اما یادداشتی هم ارائه دادند مبنی بر اینکه سفر وی و هیأت همراه محدود به سه نقطه "سازمان ملل متحد"، "نمایندگی جمهوری اسلامی ایران" و " محل اقامت سفیر ایران در سازمان ملل متحد" شده است.
مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا که ضدیت وی با جمهوری اسلامی ایران از پیش نمایان بوده است و در مدت یکسال حضور وی در این مسئولیت تنها بر طبل تشدید تنش با ایران کوبیده است، دلیل این تصمیم را اینگونه توضیح داد که چون دیپلمات‌های آمریکایی در تهران حضور ندارند، پس دیپلمات‌های ایرانی هم نباید آزادی تردد داشته باشند.
البته وی مساله دیگری را هم مطرح کرد که نشان داد علت اصلی این تصمیم ترس از افشاگری‌های ظریف است که به طور مستقیم با افکار عمومی آمریکا صحبت می‌کند.
وزیر خارجه ترامپ اظهار کرد ظریف با رسانه‌های آمریکایی تبلیغات جمهوری اسلامی را گسترش می‌دهد و او هم حاضر است به هر درخواست تلویزیون ایران برای مصاحبه پاسخ مثبت دهد.
با این حال اظهارات تکراری و یکنواخت مایک پمپئو برای مخاطبان ایرانی مد نظر وی ناشناخته نیست و چیزی نیست که در این مدت نگفته باشد. انگار یک سری جملات و کلماتی را مشاوران آنها که به قول ظریف مشاوران بد یا مریض هستند، به همه بخش‌ها ابلاغ می‌کنند و همه افراد از رئیس جمهوری آمریکا گرفته تا برایان هوک و سخنگوی وزارت خارجه از واژگانی مشخص و کلماتی تکراری استفاده می‌کنند.
موضوعاتی همچون متهم کردن ایران به دخالت در امور خاورمیانه، حمایت از آنچه که تروریسم می‌نامند و عامل تنش در منطقه بودن در همه اظهارات دو سال گذشته مقامات آمریکا دیده می‌شود و همه اینها هم محور سوالات متعدد خبرنگاران آمریکایی در گفت وگو با محمد جواد ظریف زبان گویای جمهوری اسلامی ایران در خارج از مرزها بود.
همان گونه که رئیس دستگاه دیپلماسی ایران خاطرنشان کرد، این محدودیت‌ها در برنامه او تأثیری نداشت به گونه‌ای که در مدت اقامت حدود ۶ روزه خود در نیویورک با "بی بی سی"، "ان بی سی"، "نشنال این ترست"، "بلومبرگ"، "سی ان ان"، "رادیو ملی آمریکا"، "پی بی اس" و "خبرنگاران مقیم سازمان ملل متحد"، دبیران و سردبیران روزنامه‌های آمریکایی و برخی از کارشناسان و صاحبنظران اندیشکده ها گفت وگو کرد.
اروپا و برجام
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در گفت وگو با بی بی سی ورلد به سوالات متعدد و چالشی این خبرگزاری انگلیسی که اخیراً به واسطه پیروی لندن از سیاست‌های منطقه‌ای واشنگتن و توقیف نفتکش حامل نفت ایران در جبل الطارق به طور مستقیم درگیر تنش با ایران شده است، مورد توجه بود به موضوعاتی مساله نفتکش توقیف شده در جبل الطارق، برجام، تصمیم ایران برای کاهش تعهدات برجامی، اروپایی‌ها و لزوم عمل به تعهداتشان، تنش‌های منطقه‌ای و احتمال جنگ، سرنگونی پهپاد آمریکایی، تحریم و فروش نفت ایران پاسخ داد و گفت: ما بالاخره نفت مان را خواهیم فروخت، اما شرافت مان را هرگز نمی‌فروشیم.
ظریف همچنین درباره اراده اروپایی‌ها برای حفظ برجام اظهار کرد: اظهارات و بیانیه‌های زیبا درباره برجام نمی‌تواند منافع ایران را تأمین کند.
وی در گفت و گوی دیگری درباره ارزیابی عملکرد اروپا اینگونه پاسخ داد که اگر اروپا بخواهد منافع خود را دنبال کند، باید مسیر دیگری را بپیماید. فکر نمی‌کنم آنها اراده سیاسی لازم را برای پرداخت هزینه استقلال خود گرد آورده باشند. این رایگان به دست نمی‌آید.
رئیس دستگاه سیاست خارجی به این سوال که آیا آلمان را بازیگر کلیدی در این باره می‌بینید، جواب داد به نظر من هر سه کشور اروپایی به اضافه اتحادیه اروپا بازیگران مهمی هستند که هر یک مشکلات خودشان را هم دارند.
ظریف افزود: انگلیس در حال خروج از اتحادیه اروپا است، فرانسه دارای برخی مشکلات داخلی و آلمان هم در حال طی کردن فرایند جانشینی است. بنابراین در هر یک از این کشورها مشکلات وجود دارد، اما به نظر من آنها طرف صحبت ما هستند و ما همچنان با هر سه کشور تعامل خواهیم کرد.
ترامپ روز چهارشنبه در شرایطی که از یک برداشت نادرست از اظهارات ظریف به وجد آمده بود و تصور می‌کرد که ایران حاضر شده است درباره برنامه موشکی خود مذاکره کند، بار دیگر برجام امضا شده باراک اوباما را فاجعه بار دانست و مدعی شد که محدودیت این توافق در مدت کوتاهی برداشته می‌شود و ما باید توافقی داشته باشیم که طولانی مدت و ۱۰۰ ساله باشد و ایران در هیچ سطحی غنی سازی نداشته باشد.
ظریف به این گفته‌های عالی‌ترین مقام یک قدرت جهانی که مشخص نیست مبتنی بر چه اطلاعات ارزیابی شده‌ای بیان می‌شود، اینگونه واکنش نشان داد که "این اظهارات نشان دهنده آن است که برجام یک توافق معقولی بوده است و زیاده خواهی آمریکا به جایی نمی‌رسد".
وی یادآور شد: کسانی که این حرف‌های بی مورد را به ترامپ می‌زنند باید بگویند که پیش از این در اوایل دهه ۸۰ که مباحث سیاست غنی سازی صفر را مطرح کردند و مانع از توافق ایران و اتحادیه اروپا شدند، باعث شدند که سطح و میزان غنی سازی ایران بیش از ۱۰۰ برابر شود.
رئیس دستگاه دیپلماسی ایران با کنایه گفت: اگر آقای ترامپ مایل است که شانس خودش را با این حرکت غلط دوباره امتحان کند، می‌تواند مهمان ما باشد.
ظریف درباره سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا موسوم به اینستکس برای انجام تراکنش مالی محدود هم اظهار کرد: بارها گفته‌ایم که اینستکس مقدمه‌ای برای اجرای تعهدات اتحادیه اروپا است. اگر اروپایی‌ها مایل هستند اقدامات لازمی که باید برای حفظ برجام انجام دهند را انجام دهند، ضرورت دارد اینستکس را عملیاتی کنند.
ظریف تصریح کرد: اروپایی‌ها ۱۱ تعهد را چند بار پس از خروج آمریکا مطرح کردند به اضافه تعهدات خودشان در ضمیمه ۲ برجام، که اجرای این تعهدات نیازمند اینستکس باشد اما خود اینستکس از آن تعهدات نیست و ما منتظریم اروپایی تعهدات خود را که شامل تضمین فروش نفت، تضمین کشتیرانی، تضمین هوایی، تضمین بانکی و سرمایه گذاری و تضمین همکاری‌های علمی است.
وی تاکید کرد: ممکن است آنها بگویند اینستکس برای همه این همکاری‌ها ضروری بوده است در این صورت شروع به کار اینستکس اقدامات مفید اما ناکافی است.
محدودیت
ظریف در گفت وگو با سی ان ان به موضوع محدودیت‌های اعمال شده برای دیپلمات‌های ایرانی در سازمان ملل متحد هم اشاره کرد و آن را یک اقدام غیر انسانی نامید.
وی همچنین در اظهار نظر دیگری در جمع خبرنگاران سازمان ملل متحد، این تصمیم آمریکا را نوعی حمله به سازمان ملل متحد خواند.
به موجب یادداشت ارسالی آمریکا به نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد، دیپلمات‌های ایران باید در یک محدوده خاص و در ابعاد حدود ۴ مایلی تردد داشته باشند در حالی که این محدودیت پیش از این، شعاع ۲۵ مایلی را شامل می‌شد.
احتمال جنگ
ظریف درباره احتمال وقوع جنگ یا درگیری تصادفی در منطقه، حضور نیروهای خارجی در خلیج فارس را برهم زننده ثبات و امنیت منطقه دانست و در هشدار به هرگونه جنگ احتمالی گفت: ما آغازگر جنگ نبوده و نخواهیم بود اما اگر کسی جنگ با ایران را آغاز کند، پایان دهنده آن نخواهد بود.
وی درباره سرنگونی پهپاد آمریکایی هم اظهار کرد: ما از قلمرو خود دفاع می‌کنیم، پهپاد آمریکایی به قلمرو و حریم هوایی ایران وارد شد و مورد هدف قرار گرفت چرا که حتی بدون ورود به حریم هوایی ایران هم می‌توانست از تمام قلمرو ما جاسوسی کند.
رئیس دستگاه دیپلماسی ایران ادامه داد: ورود این پهپاد به حریم هوایی ایران، نه تنها تمامیت ارضی بلکه امنیت ملی ما مورد تهدید قرار گرفت. ما تحمل نخواهیم کرد خارجی‌ها از ۶ هزار مایل آن سوتر به این منطقه بیایند و حاکمیت و ثبات ملی ما را تهدید کنند.
ظریف با بیان اینکه ترامپ به دنبال جنگ نیست، افزود: او در تلاش است تا از طریق فشار به توافق بهتری دست یابد. اگر به او توصیه شده است که اینگونه توافق بهتری به دست می‌آورد، فکر می‌کنم مشاوره بد یا مشاوره بیمارگونه به او شده است.
در سفر پیشین ظریف به نیویورک که برای شرکت در نشست چندجانبه گرایی به سازمان ملل متحد آمده بود، به افشاگری اقدامات خصمانه "تیم ب" متشکل از بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی، محمد بن سلمان ولیعهد سعودی، محمد بن زائد ولیعهد امارات متحده عربی و جان بولتون مشاور امنیت ملی ترامپ علیه مردم ایران پرداخت.
این واژه به سرعت در همه رسانه‌ها جریان یافت و نشان داد که چه کسانی ترامپ را به باتلاق جنگ دیگر در خاورمیانه می‌کشانند. طرح این موضوع در رسانه مورد علاقه دونالد ترامپ یعنی "فاکس نیوز" بازتاب بسیار وسیعی داشت.
رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در این سفر هم به این مساله اشاره کرد و گفت: من فکر می‌کنم ترامپ خواستار جنگ نیست اما برخی از اطرافیانش اینگونه نیستند.
ظریف افزود: اما من فکر نمی‌کنم آنها موفق شوند؛ زیرا سرانجام احتیاط حاکم است. مردم می‌دانند که ایران کشور بزرگ و با افتخار است و به راحتی مورد حمله نظامی قرار نمی‌گیرد.
تروریسم اقتصادی
از موضوعات مهمی که ظریف در این به خوبی به آن پرداخت و مورد تاکید قرار داد، تروریسم و جنگ اقتصادی آمریکا علیه مردم و شهروندان عادی ایران بود به گونه‌ای که اظهار کرد: در حال حاضر یک جنگ جریان دارد و آن هم جنگ اقتصادی است.
وی تاکید کرد: جنگ اقتصادی علیه ایران شهروندان عادی را هدف گرفته است. ترامپ گفته است که او خواستار جنگ نظامی با ایران نیست اما در یک جنگ اقتصادی قرار دارد. جنگ اقتصادی چیزی نیست که به آن افتخار کنند چرا که در جنگ نظامی، غیرنظامیان آسیب جانبی خواهند دید اما در یک جنگ اقتصادی، شهروندان هدف اولیه هستند.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ادامه داد: این جنگ، نظامیان یا مقامات را هدف قرار نداده بلکه شهروندان معمولی را هدف قرار داده است. این یک اقدام تروریستی است چرا که تروریسم مردم را هدف قرار می‌دهد تا طرح سیاسی خود را به پیش ببرد. این اقدام باید متوقف شود.
ظریف اضافه کرد: ترجمه تروریسم از نظر حقوقی این است که با اقدامات قلدرمآبانه تلاش کنید که سیاست‌های یک کشور را عوض کنید یا مردم را وادار کنید که سیاست‌هایشان را عوض کنند.
ظریف خاطرنشان کرد: این دقیقاً کاری است که آمریکا انجام می‌دهد و (مایک) پمپئو (وزیر خارجه آمریکا) رسماً گفته است؛ این یک سیاست تروریستی است و ما با تروریست‌ها مذاکره نمی‌کنیم.
رئیس دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در نشست شورای اقتصادی-اجتماعی سازمان ملل متحد هم گفت: مردم ما در برابر وحشیانه ترین تروریسم اقتصادی قرار گرفته‌اند که به منظور دستیابی به اغراض نامشروع سیاسی، به صورت عامدانه، غیرنظامیان را هدف قرار می‌دهد. تحریم‌های غیرقانونی با تأثیرات فرامرزی که توسط آمریکا و در نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت بر ایران تحمیل شده، بزرگترین تهدید در دستیابی ایران و بسیاری از همسایگان آن به اهداف توسعه پایدار است.
مذاکره
از دیگر موضوعاتی که در پرسش‌های خبرنگاران از وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران وجود داشت، مساله مذاکره با آمریکا بود. سوالات مطرح شده اینگونه بود که القا می‌کرد ایران از مذاکره دوری می‌کند اما ظریف با دقت نظر و مستند به فرایند روی داده در یکسال گذشته گفت: ما میز مذاکره را ترک نکردیم آنها ترک کردند و می‌توانند برگردند و می‌دانند چگونه باید برگردند.
دونالد ترامپ هجدهم اردیبهشت ماه سال گذشته به طور یکجانبه و پس برکناری رکس تیلرسون وزیر خارجه وی که حامی برجام بود، از این توافق بین المللی و مورد تأیید قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد خارج شد و تحریم‌های شدیدی را علیه مردم ایران اعمال کرد.
این در حالی است که در زمان حضور آمریکا در برجام، تیلرسون در نشست کمیسیون مشترک اعضای برجام که در سطح وزیران و در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد برگزار شد، حضور داشت و با همتای ایرانی خود گفت وگو کرد اما تصمیم ترامپ که در اثر فشار مثلث تندروهای داخلی، رژیم صهیونیستی و سعودی گرفته شد، هرگونه مذاکره با ایران را متوقف کرد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا فکر می‌کنید ترامپ دوست دارد رفتاری همچون کره شمالی را درباره ایران تکرار کند و نشست مستقیمی با تهران داشته باشد؟ گفت: من فکر می‌کنم او این را گفت، اما از نظر من رویکرد فشار حداکثری، او را به این جایزه نمی‌رساند.
رئیس دستگاه دیپلماسی در جواب اینکه چرا با آمریکا به طور مستقیم وارد مذاکره نمی‌شوید هم اظهار کرد: به خاطر اینکه ما پیش از این یک توافق با دولت آمریکا داریم. دولت‌ها با هم توافق می‌کنند نه اشخاص؛ اگر توافق با دولت قبلی تنها تا زمان آمدن ترامپ پایدار باشد به طور طبیعی این نگرانی وجود دارد که با رفتن ترامپ، رئیس جمهوری بعدی هم چنین رفتاری انجام دهد.
ظریف تاکید کرد: اگر تحریم‌ها برداشته شود اتاق مذاکره بسیار باز خواهد بود. این آمریکا و نه ایران بود که با خروج از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میان ایران و قدرت‌های جهانی، دیپلماسی را تضعیف کرد.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد آمریکا میز مذاکره را ترک کرد و بازگشتشان به این میز همیشه مورد استقبال است.
رئیس دستگاه دیپلماسی که به خوبی به ظرفیت‌ها و ابزارهای دیپلماتیک آگاه است، گفت وگو و تنویر افکار رکن مهم تصمیم سازی آمریکا را مد نظر قرار داده و به درخواست‌های آنها از سناتورها و اعضای مجلس نمایندگان از هر دو حزب دموکرات و جمهوریخواه پاسخ مثبت می‌دهد.
اگرچه ظریف آنها را طرف مذاکراتی نمی‌داند چرا که مذاکره باید از سوی دولت‌ها انجام شود، درباره دیدار با سناتور راند پال که در رسانه‌ها به آن پرداخته شده بود، اظهار کرد: من با اعضای کنگره ملاقات می‌کنم اما در مورد جلسات خاص با اعضای خاص کنگره اظهار نظر نمی‌کنم.
وی خاطرنشان کرد: آنها نمایندگان مردم آمریکا هستند که ما برای آنها احترام قایلیم و فقط برای تنویر و نه برای مذاکره با آنها تعامل می‌کنیم.
ظریف همچنین درباره پذیرش دعوت احتمالی برای سفر به واشنگتن و مذاکره با مقامات ترامپ هم گفت: هر مذاکره‌ای به این نیاز دارد که راهی برای برد-برد بیابید در غیر این صورت با یک شرایط باخت- باخت، آن را به پایان خواهید رساند.
گفت وگوی منطقه‌ای
موضوع مجمع گفت وگوی منطقه‌ای و پیمان عدم تعرض بین کشورهای منطقه پیشنهادی است که رئیس دستگاه سیاست خارجی بارها مطرح کرده است که در شرایط فعلی ضرورت آن بیش از پیش احساس می‌شود.
عراقی‌ها هم این پیشنهاد را تکرار کرده‌اند و سفیر سعودی هم از آمادگی برای مذاکره با ایران خبر داده است. جمهوری اسلامی ایران هم در اقدامی عملی طی نامه‌ای به آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد بر اساس قطعنامه ۵۹۸ که در سال ۱۳۶۸ مورد پذیرش ایران قرار گرفت، خواستار اجرای مأموریت محوله به دبیرکل درباره ایجاد فرایند گفت وگوی منطقه‌ای برای تأمین امنیت منطقه شد.
ظریف در این باره گفت: به نظر ما تنها راه برای منطقه ما، امنیت جمعی و گفت وگو است. ما چند پیشنهاد داشتیم که در قطعنامه ۵۹۸ یعنی بند هشت این قطعنامه درباره امنیت منطقه صحبت می‌کند. از این رو در وظایف سازمان ملل، شورای امنیت و دبیرکل این سازمان است که این کار را انجام دهند. ما گفت وگوی منطقه‌ای و پیمان عدم تعرض در منطقه را پیشنهاد کرده‌ایم.
وی تاکید کرد: تنها راه رسیدن به امنیت منطقه از این طریق است، کشورهای منطقه کم کم در حال رسیدن به این منطقه هستند که نمی‌توانند امنیت خود را از خارج از منطقه خریداری کنند.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، خاطرنشان کرد: رژیم صهیونیستی که گنبد آهنین آن نمی‌تواند در برابر موشک‌های مقاومت از خود محافظت کند، حتماً نمی‌تواند برای کشورهای منطقه ایجاد امنیت کند.
ظریف تصریح کرد: کشورهای منطقه، دیر یا زود به این نتیجه خواهند رسید و ما نشانه‌های مطلوبی را مشاهده می‌کنیم و امیدواریم که به عمل و واقعیت تبدیل شود. پیشنهادی که دوستان عراقی ما مطرح کرده‌اند، مثبت است و آن را در مسیر بازگشت منطقه به واقع گرایی و عقلانیت ارزیابی می‌کنیم.
وی افزود: به طور مسلم، امنیت منطقه ما نمی‌تواند از خارج خریداری شود. معتقدیم که کشورهای منطقه باید امنیت خودشان را از طریق همکاری و مجمع منطقه‌ای و نه از طریق تلاش برای خرید آن از خارج تأمین کنند.
ختم کلام وزیر امور خارجه و عضو شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران درباره سیاست خارجی تهران این جمله کلیدی است که تاکید کرد: ما سیاست خارجی خود را بر کمک‌های فرضی هیچ کسی بنا نمی‌کنیم. ما آموخته‌ایم که به منابع خودمان تکیه کنیم.
حضور ظریف در نیویورک با یک مساله دیگری هم همراه شد که وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران را در کانون توجهات رسانه‌های جهانی قرار داد و آن ادعای ترامپ مبنی بر هدف قرار دادن یک پهپاد ایرانی در تنگه هرمز بود.
عضو شورای عالی امنیت ملی ایران در نخستین واکنش که در جمع خبرنگاران ایرانی مطرح شد، تاکید کرد اطلاعی مبنی بر از دست دادن پهپاد نداریم.
از آنجا که خبرنگاران سازمان ملل متحد از زمان دیدار ظریف با دبیرکل سازمان ملل متحد مطلع بودند، پیش از حضور وزیر خارجه ایران، در ورودی ساختمان دبیرخانه و محل استقرار خبرنگاران جمع شده بودند.
به محض ورود ظریف، پرسش‌ها مطرح شد؛ نخستین سوال درباره پهپاد ایرانی بود که ظریف همان پاسخ را به فارسی و انگلیسی تکرار کرد.
این حجم از خبرنگاران برای ثبت تصاویر حضور وزیر امور خارجه ایران و تلاش برای گرفتن یک پاسخ از او، به خوبی نشان داد که سه نقطه محدودیت‌های آمریکا، هیچ تأثیری جز بی اعتباری تصمیم‌های خودشان ندارد و نمی‌توانند این خبره دیپلماسی را از مأموریت‌های خود بازدارند.