بذر طرح ملی «زراعت صنوبر» در سال ۸۴ کاشته شد تا بتوان به جای برداشت بی رویه از جنگلها راه نجاتی برای قطع آن شود و البته این طرح از آن زمان تاکنون، گاه تند و گاهی کند در همه کشور از جمله خراسان شمالی به اجرا درآمده است.
این طرح اگرچه در ابتدای کار با استقبال چندانی مواجه نشد اما با اجرای طرح تنفس جنگل ها، این روزها زمان رونق خرید چوب از آن دسته افرادی است که ۷ سال پیش نهالی کاشته و منتظر مانده اند تا صنوبرهایشان به بار بنشیند و ثمره آن را ببینند.
صنایع چوبخوار
صنوبرها در کنار مزارع قد می کشند و ردیف به ردیف مثل یک کمربند سبز رشد می کنند. اینها نشان می دهد که این طرح ملی در استان ریشه دوانده است. طرحی که مسئولان استانی و حتی کشوری سازمان جنگل ها اعتقاد دارند اگر اعتبارات وعده شده به آن به موقع می رسید اکنون پا به پای برنامه ششم حرکت کرده بود و حتی می شد در صنعت چوب حرف های زیادی هم برای گفتن داشت.
هر چند هنوز هم دیر نیست و کاشت صنوبر برای تامین تقاضای صنایع چوب می تواند حداقل بازار این استان را از واردات چوب از استان های دیگر بی نیاز کند و حتی نیاز بازارهای استان های دیگر در این زمینه را هم تأمین کند.
به گفته یک کارشناس جنگل و مرتع، نیاز سالانه چوب کشور ۱۴ میلیون مترمکعب است که اکنون تنها ۵ تا ۶ میلیون مترمکعب آن را می توانیم تأمین کنیم و همین نیاز خود از دلایل اصلی تخریب جنگل ها و قطع غیرمجاز درختان آن بود.
حمید صفاری در ادامه افزود: این نیاز باید به گونه ای تأمین می شد و بر همین اساس طرح زراعت چوب و توسعه کشت صنوبر، که گونه ای مقاوم و مطلوب بود در استان ها کلید خورد.
به گفته این کارشناس جنگل و مرتع، کاشت صنوبر و یا همان سپیدار، در استان خراسان شمالی پیشینه تاریخی دارد و از دیرباز کشاورزان این استان به کاشت صنوبر در اطراف زمینهای کشاورزی اقدام و از ثمره آن استفاده می کردند.
طرح نو
وی اظهار داشت: اکنون اما برای اقتصادی کردن این بخش، طرحی نو درانداخته اند که با آموزش هایی برای صنوبرکاران منطقه همراه بوده است.
صفاری به بند «ب» ماده ۱۴۸ قانون برنامه پنجم اشاره کرد که براساس آن باید سالانه ۳۰ هزار هکتار زراعت چوب در کشور اجرایی می شد و افزود: این در حالی بود که تنها بخشی از این برنامه عملیاتی شد و از دیگر سو آنچه که در برنامه ششم نیز به این امر اختصاص داشت، به علت کمبود اعتبار محقق نشد.
وی اظهار داشت: اما در نظر گرفتن امتیازاتی چون اعطای تسهیلات بانکی با سود ۸ درصد و بازپرداخت از سال ششم اجرای طرح، تامین نهال اصلاح شده از گونه های زودرشد، تخصیص یارانه، توسعه پوشش بیمه ای، ارائه خدمات فنی و اجرایی که از مکانیزم های حمایتی و تشویقی برای اجرای این طرح در برنامه های پنجم و ششم است، نیز تا حدی به ترغیب کشاورزان به اجرای این برنامه کمک کرد.
به گفته این کارشناس، برای تحقق طرح توسعه زراعت چوب باید اعتبارات پشتیبانی برای تقویت زیرساختهای اراضی، ایجاد برنامه های آموزشی و ترویجی، تامین به موقع اعتبارات پیش بینی شده، رفع مشکل ضوابط و دستورالعملهای دست و پاگیر بانکی نیز مدنظر قرار گیرد.
یکی از افرادی که پا در این عرصه گذاشته و به کار زراعت چوب اشتغال دارد، به مشکلات طرح اشاره کرد و گفت: خواب سرمایه در این بخش ۵ تا ۷ سال است و در کنار هزینه هایی که در این زمان طولانی باید پرداخت شود هیچ تضمینی نیست که چوب تولید شده از کشاورز خریداری شود.
علی وحدانی بر این باور است که در واقع صنایع چوب در خراسان شمالی تا آن حد رشد نکرده که متضمن خرید تولیدات افرادی شود که ۷ سال فقط برای نگهداری و پرورش درختان هزینه کرده اند.
وی با بیان اینکه در خراسان شمالی نهال رایگان به کشاورزان داده می شود، خاطرنشان کرد: با این حال و اگر چه این رویکرد می تواند به تشویق کشاورز به تولید منجر شود اما باید صنایع به دنبال خرید مستقیم از کشاورز باشند اما متأسفانه در اینجا هم پای دلالان وسط است و دولت هم مستقیم چوب های کشاورزان را نمی خرد.
صبر باید کرد
یکی کشاورز در بخش حصارگرمخان بجنورد که بخشی از کشتزارهای خود را به کشت صنوبر اختصاص داده، گفت: صنوبرکاری درآمد خوبی دارد.
شاهرضا ابراهیمی با بیان اینکه هزینه های کارگری در این کشت پایین و نیاز به رسیدگی کم است، ادامه داد: همین مساله کافی است تا کشاورز از کشت یک محصول پرزحمت به سمت صنوبر برود.
وی افزود: یک هکتار زراعت صنوبر بعد از ۷ سال حدود یک میلیارد ریال درآمد خواهد داشت که سالانه نزدیک به ۱۲۰ میلیون ریال می شود.
وی با بیان اینکه در کنار کشت صنوبر، به کشت محصولات زودبازده نیز می پردازد، خاطرنشان کرد: ۸ سال انتظار برای به ثمر نشستن درخت، آن هم در حالی که ممکن است بازار فروش با مخاطراتی مواجه شده و یا صنوبرها روی دست کشاورز بماند خطرپذیری بالایی می طلبد اما صنوبرکارها تن به این خطر می دهند.
وی ادامه داد: کشت صنوبر در استان ما به شکل سنتی انجام می شود اما روش های علمی و اصولی هم به متقاضیان آموزش داده می شود.
ابراهیمی یکی از مشکلات تولید چوب در خراسان شمالی را، نبود صنایع سلولزی دانست و اظهار داشت: هزینه حمل چوب از این استان به خراسان رضوی و گلستان گران است در حالی که یکی از مسائلی که موجب حفظ ارزش افزوده چوب می شود وجود صنایع فراوری است و اگر چه تسهیلاتی برای هر هکتار از اراضی زیر کشت در نظر گرفته شده، اما مساله مهم بازار خرید است که باید از همان ابتدا به فکر آن بود.
وی گفت: گاهی با توجه به خواب سرمایه، افزایش هزینه های معیشتی کشاورزان و قیمت تمام شده تولید کشاورزان با تنگنا مواجه می شود و برخی با کفبر کردن درختان صنوبر، به کشت درختان سیب و هلو مبادرت می کنند.
رویای سبز احیای جنگل
با آغاز اجرای طرح تنفس جنگلهای شمال که بهره‌برداری از درختان را تا ۱۰ سال آینده ممنوع کرده، یک نگرانی بزرگ هم ایجاد شده و آن افزایش قاچاق چوب است.
از سوی دیگر، آغاز طرح تنفس، فرصت ارزشمندی برای رونق‌گرفتن زراعت چوب ایجاد می‌کند؛ زراعتی که سابقه طولانی در کشور دارد و زارعان در زمینهای شخصی خود صنوبرها را برای بهره‌برداری صنعتی کاشته و برداشت می‌کنند. با رونق‌یافتن زراعت صنوبرها، هم بهره اقتصادی نصیب زارعان می‌شود و هم طرح تنفس جنگل، دوره ۱۰ ساله خود را بهتر طی می‌کند.
گفته شده است بعد از اتمام زمان ممنوعیت برداشت، اتکای به زراعت چوب در بهره‌برداری‌های صنعتی، مستحکم‌تر می‌شود و درختان جنگلی پابرجا خواهند ماند. دولت تدابیری برای افزایش رونق زراعت چوب درنظر گرفته اما کارشناسان معتقدند زیرساخت و بستر قدرتمندی برای رسیدن به این اهداف لازم است.
باز هم مشکل اعتبار
رئیس اداره جنگلداری و جنگلهای اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی هم با بیان اینکه سالانه بسته به اعتبار موجود، نهال رایگان بین متقاضیان توزیع می شود، گفت: پارسال ۳۵ و امسال ۷۰ هزار اصله نهال رایگان صنوبر بین بهره برداران توزیع شد و این روند در سال های قبل هم بوده است.
ابراهیم محمودی افزود: این نهال ها بر اساس قرارداد منعقد شده با بهره برداران در اراضی مستثنیات و اراضی مستعد کشت توزیع می شود.
وی با بیان اینکه امسال ۷۵ هزار اصله نهال صنوبر بین متقاضیان توزیع شده، اظهار کرد: این نهال ها در ۸۸ هکتار از اراضی استان کاشته می شود.
وی خاطرنشان کرد: با اجرای طرح تنفس جنگل، زراعت چوب اهمیت ویژه ای پیدا کرده است اما مشکلی که در سال های قبل بود و امسال تا حدودی برطرف شده، تأمین آب است و به همین دلیل کاشت صنوبر بیشتر در حاشیه رودخانه ها و مناطقی که آب به اندازه کافی وجود دارد، عملیاتی می شود.
وی با بیان اینکه ظرفیت زیادی برای توسعه زراعت چوب در خراسان شمالی وجود دارد، افزود: در این بخش اگر اعتبارات کافی وجود داشت می توانستیم هم گام با برنامه های پنجم و ششم قدم برداریم.
وی فاروج و مانه سملقان را از جمله شهرستان هایی دانست که زراعت چوب در آنها رونق بیشتری دارد و افزود: با اجرای طرح تنفس جنگل ها، بهره برداران ما از نظر بازار مشکلی ندارند.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به کیفیت خوب چوب خراسان شمالی، حتی برخی از کارخانه ها خود مستقیم وارد خرید چوب از بهره برداران شده و یا با توزیع نهال رایگان به طور مستقیم با این افراد قرارداد تولید و خرید چوب منعقد می کنند.
هنوز از هدف دوریم
رئیس اداره جنگلداری و جنگلهای اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی به اهداف برنامه ششم توسعه در این خصوص اشاره کرد و گفت: هدف گذاری زراعت چوب در خراسان شمالی تولید چوب در مساحت ۲ هزار و ۲۲۰ هکتار از اراضی این استان بود اما در سال های قبل به علت نبود اعتبار کمتر از ۲۰۰ هکتار این رقم محقق شده است.
محمودی افزود: امسال با توجه به اینکه ممکن است اعتبارات این بخش افزایش یابد برای اجرای ۴۵ درصد از آنچه که در برنامه ششم هدفگذاری شده است، اقدام خواهیم کرد.
وی در مورد اثرات مثبت توسعه زراعت چوب بر جنگل های خراسان شمالی نیز گفت: اگر چه احیای جنگل ها با توسعه زراعت چوب ممکن می شود اما در خراسان شمالی و پس از تأسیس استان، روند کاهش جنگل به علت قطع درختان بسیار کم شده است و همه جنگل های ما طرح حفاظتی دارند.
محمودی گستره جنگل های خراسان شمالی را ۴۳۴ هزار هکتار عنوان و بیان کرد: تمام این محدوده حفاظت می شود و حتی برخی مناطق قرق و مناطقی مانند خمبی و سرانی نیز قرق دائم است.
وی خاطرنشان کرد: زراعت چوب در مجموع اثر منطقه ای و ملی دارد و تولید چوب با توجه به اینکه نیاز ما به چوب بیش از آن چیزی است که در داخل تولید می شود، می تواند در احیای جنگل ها و کاهش برداشت از درختان جنگل های کشور تأثیر زیادی داشته باشد.
جنگل ها ریه های زمین هستند و اگر می خواهیم ریه های زمین سالم مانده و ما خوب نفس کشیده و هوای سالم داشته باشیم، جاری شدن سیلاب ها آسیب زا نباشد، به سوی انقراض حیات وحش قدم برنداریم و از همه مهمتر اینکه این منابع طبیعی را برای آینده حفظ کنیم باید هر قدمی که برای توسعه جنگل ها برمی داریم حساب شده و علمی باشد و زراعت چوب از جمله طرح هایی است که علاوه بر تامین نیاز صنایع چوب استان و کشور، می تواند به احیای جنگل ها کمک کند.
ب/۵۱۳۲