اداره شورایی شهرهای کشور با وجود آنکه از تاکیدات مهم قانون اساسی در هنگام تدوین بود اما این اصل مهم تا سال ۱۳۷۷ و دولت نخست اصلاحات مورد توجه قرار نگرفت. همزمان با تشکیل نخستین دوره شورای شهر تهران، حضور نهادی یاری رسان به ویژه در کلانشهری مانند تهران بیش از گذشته احساس شد و اعضای شورای شهر اول در سال ۱۳۷۸ طرحی را تصویب کردند که بر اساس آن شورایاران با رای مستقیم مردم برای یک دوره ۴ ساله به منظورکمک به مدیریت شهری جهت اداره هرچه بهتر امور مربوط به محله انتخاب می شوند.
پیشینه ای از شورایاری
شورایاری انجمنی غیردولتی، غیرمتمرکز، غیرسیاسی، داوطلبانه، مشارکتی و خودگردان است که اعضای آن به صورت افتخاری فعالیت می کنند. این جمله ای است که در معرفی شورایاری در اساسنامه این نهاد آمده است و به نظر می رسد هم ماهیت و هم هدف از تشکیل آن را مورد توجه قرار می دهد. اساس تشکیل شورای شهر ایجاد پل ارتباطی بهتر میان شورای شهر با محله های تهران بود. شورای شهر نخست در حقیقت به دنبال حلقه رابطی بودند از جنس افراد معتمد هر محل. شورایاری ها این امکان را در اختیار شوراها قرار دادند تا معتمدان هر محل در شورایاری ها در مسیر اداره بهتر شهر تلاش کنند. بر اساس اساسنامه شورایاری، اهالی هر کدام از محلات شهر تهران، می توانند ۱۰ نفر را به عنوان نمایندگان خود از میان افراد واجد شرایط انتخاب کنند که ۷ نفر عضو اصلی و ۳ نفر عضو علی البدل هستند. در چهار دوره پیشین انتخابات شورایاری ها، شهرداری تهران در مقام هیات اجرایی و اعضای شورای شهر در مقام نظارت در این انتخابات ایفای نقش می کنند و نهادهای دیگری مانند وزارت کشور، نیروی انتظامی، آموزش و پرورش، مرکز رسیدگی به امور مساجد و سازمان ثبت احوال در این زمینه با شهردار و شورای شهر همکاری های لازم را به عمل می آورند.
پنجمین دوره انتخابات شورایاری ها قرار است روز جمعه ۴ مردادماه در تهران برگزار شود. ثبت نام این انتخابات از سوم تیرماه سال جاری آغاز شده و حدود ۱۲ هزار نفر تاکنون به عنوان نامزد در این رقابت ها ثبت نام کرده اند. قرار است از میان این افراد ۳۱۸۶ نفر از ۳۵۲ محله تهران انتخاب شده و در کار اداره شهر به شوراها کمک کنند. بر اساس اعلام «آرش میلانی» عضو شورای شهر تهران حدود ۲۰ درصد ثبت نام کنندگان در این انتخابات بانوان هستند که در نوع خود آمار جالب توجهی به نظر می رسد.
اما و اگرهای برگزاری انتخابات شورایاری ها
انتخابات پنجمین دوره شورایاری ها در حالی جمعه برگزار می شود که اختلاف نظرها درباره ماهیت این نهاد و جایگاه آن در قانون اساسی مورد اختلاف برخی سازمان ها و مسئولان است. در همین زمینه رئیس سازمان بازرسی کل کشور هفته گذشته در نامه‌ای به روسای قوا، با بیان اینکه قانون اختیار برگزاری چنین انتخاباتی را به شورای شهر تهران نداده است، تاکید کرد: انتخابات عمومی، یک امر سیاسی است و باید از سوی قانون پیش‌بینی شده و شروط انتخاب‌کنندگان، انتخاب‌شوندگان و شیوه برگزاری انتخابات را نیز باید قانون تعیین کند اما در قانون انتخابات شوراها مصوب سال ۱۳۷۵ و اصلاحیه سال‌های بعد آن، انتخاباتی به نام «شورایاری» پیش‌بینی و در قانون تصریح نشده است. این اعلام سازمان بازرسی کل کشور در حالی است که پنجشنبه هفته گذشته رئیس شورای عالی استان ها در واکنش به ابهامات مطرح شده درباره انتخابات شورایاری ها گفت: این انتخابات پنجمین بار است که برگزار می شود و قانون تغییر نکرده است.
مرتضی الویری در ادامه افزود: مصوبه ای دو ماه قبل در شورای عالی استان ها تصویب شد که به موجب بند هفت ماده ۸۰ قانون شوراها، شوراها می توانند انجمن ها یا شورایاری هایی داشته باشند که ارتباط با مردم را بیشتر و نظارت بر شهرداری را تقویت کنند؛ این مصوبه اکنون در هیات وزیران است و مراحل تصویب را می گذراند. الویری ادامه داد: شورای شهر تهران مصر به برگزاری انتخابات شورایاری هاست، اگر بازرسی کل کشور اصرار بر نظر خود داشته باشد باید موضوع در دیوان عدالت اداری مطرح شود یا اینکه می توانند به کمیسیون اصل ۹۰ شکایت کند، زیرا نظر دولت همان نظر شورای عالی استان ها و نظر شوراهاست که انتخابات شورایاری ها انجام شود. در همین ارتباط «اصغرسلیمی» سخنگوی کمیسیون شوراها و سیاست داخلی مجلس درباره شبهات قانونی بودن انتخابات شورایاری هاگفت: قانونی درخصوص شورایاری ها و حتی برگزاری انتخابات آن وجود ندارد. باید طرح یا لایحه ای برای تدوین قوانین شورایاری ها ارائه شود.»
آرش میلانی نایب رئیس ستاد هماهنگی شورایاری‌های شهر تهران هم درباره غیرقانونی بودن این انتخابات گفت: از طرف دولت تضمین‌های لازم در خصوص این انتخابات داده شده است. وی روز گذشته در جمع خبرنگاران همچنین بر هماهنگی میان سه قوه برای انتخابات شورایاری ها تاکید کرد و گفت: رئیس شورای شهر تهران نیز موافقت‌های لازم را اخذ کرده است و فردا در جلسه شورای اسلامی شهر تهران، به طور رسمی این موضوع را اعلام می‌کنند. میلانی تاکید کرد: هماهنگی کامل در سطح سه قوا وجود دارد و امیدواریم شاهد انتخاباتی پرشور باشیم.
انتخابات شورایاری ها و رقابت های جناحی
رقابت های انتخاباتی میان جریان های سیاسی کشور این بار در قامت شورایاری ها جلوه گر شده است. شواهد نشان می دهد در چهاردوره پیشین شورایاری ها اصولگرایان دست پیش را این انتخابات داشته اند. در دوره جدید اما این انتخابات مورد توجه جریان اصلاح طلب هم قرار گرفته است. حزب مردم سالاری از احزاب پیشرو در پرداختن به این نهاد روز جمعه در همایشی به بررسی ضرورت های تشکیل نهاد شورایاری ها پرداخت. در این همایش «محسن هاشمی» رییس شورای شهر تهران با اشاره به اینکه صلاحیت حدود ۹۹ درصد شورایاری‌ها احراز شده است؛ تصریح کرد: مهم‌ترین عنصر مربوط به تصمیم‌گیری در کشور همین نهاد شورایاری‌ها است که در محلات شکل می‌گیرد و مشکلات را از جامعه به بالادست منتقل می‌کند و به شهرداری‌ها و شوراهای شهر مشورت می‌دهند. «مصطفی کواکبیان» دبیرکل حزب مردم‌سالاری هم در این همایش تاکید کرد: شورایاری‌ها حلقه مفقوده دموکراسی هستند. وی در ادامه افزود: خوشبختانه دولت از برگزاری انتخابات شورایاری‌ها حمایت کرد و انتخابات این دوره هم باید برگزار شود. «محمدعلی وکیلی» دیگر سخنران این همایش بود؛ این نماینده مجلس گفت: شورای شهر برآیند دموکراسی کامل و شبکه‌ای است چون برآیند کلی مدیریت شهری است. مشروعیت تصمیمات شورای شهر به واسطه شورایارها است و تصمیمات شورای شهر باید برآیند تصمیمات شورایاری‌ها باشد.