تحریم اقتصادی به عنوان جایگزین جنگ نظامی به شمار می رود، کشور تحریم کننده تلاش می کند که کشور تحریم شونده را به پذیرش خواسته های خود مجبور کند.
کاربرد این نوع ابزار در عرصه جهانی پس از پایان جنگ جهانی دوم افزایش یافت که بخش عمده آن به آمریکا تعلق داشت.
به گفته فرزانه نقدی کارشناس امور بین‌الملل، حدود دو سوم تحریم ها در عرصه جهانی را آمریکا به مورد اجرا گذارده که ۸۰ درصد آن یک جانبه است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تشدید اختلافات سیاسی تهران و واشنگتن، استفاده آمریکا از ابزار تحریم علیه کشورمان آغاز شد که به مرور زمان، دامنه آن گستردش یافت.
اوج گیری تحریم های آمریکا بر سر برنامه هسته ای ایران
آمریکا در دوره های مختلف زمانی، تحریم های متعددی را علیه کشورمان وضع کرده که پس از تحولات مربوط به برنامه هسته ای ایران از اواخر دهه ۱۳۸۰ اوج گرفت.
علاوه براین در دور قبلی تحریم های آمریکا که در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما به اجرا گذاشته شد و تا تصویب توافق برجام تداوم یافت، آمریکا با جلب نظر سایر قدرت های جهانی، پرونده ایران را به شورای امنیت سازمان ملل برده و تحریم های بین المللی علیه تهران به مورد اجرا گذارد.
تحریم های جدید واشنگتن و سازمان ملل
مهم ترین تفاوت های دور قبلی تحریم ها با شرایط کنونی، مربوط به مرجع تعیین و تصویب تحریم هاست. در دور قبلی تحریم ها، شورای امنیت سازمان ملل چندین قطعنامه علیه کشورمان وضع کرده و سایر کشورها را ناچار به تبعیت در تحریم کرده بود، اما این بار آمریکا در تعیین و اعمال تحریم ها مورد پشتیبانی قرار نمی گیرد و خود را در این عرصه تنها می یابد.
دور قبلی تحریم های آمریکا که در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما اجرایی شد، نظر سایر قدرت های جهانی نیز جلب شده بود و پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل رفت و قطعنامه های سازمان ملل به تحریم ها جنبه مشروعیت بین المللی داد و بسیاری کشورها مجبور به اجرای آن بودند.
واقعیت اینکه با تلاش دولت یازدهم و انجام مذاکرات طولانی با ۵+۱ و پس از تصویب برجام، ایران از شمول تحریم های سازمان ملل خارج شد و بدین ترتیب مشروعیت بین المللی تحریم ها را زیر سوال برد.
اکنون آمریکا اقدام به وضع تحریم های فراسرزمینی علیه کشورمان کرده که از پشتوانه سازمان ملل برخوردار نیست. در واقع در شرایط کنونی، واشنگتن از طریق اعمال فشار سیاسی و اقتصادی، سایر کشورها را ناچار به همراهی با تحریم ها کرده است.
ترامپ در عرصه ای بدون پشتوانه سازمان ملل
بررسی ها نشان می دهد که اکنون آمریکا از پشتوانه سازمان ملل در وضع تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران برخوردار نیست، اما عزم جدی تری برای اعمال تحریم ها دارد.
اکنون دونالد ترامپ که در کنار خود مشاوران جنگ طبلی دارد، تلاش دارد با اعمال شدیدترین تحریم ها تهران را ناچار به پذیرش خواسته های نامشروع خود کند.
ترامپ، اردیبهشت‌ماه سال گذشته با خروج از توافق هسته‌ای ۱+۵ با ایران، تحریم‌ها علیه تهران را بازگرداند.
رئیس جمهوری آمریکا بارها اعلام کرده است که تحریم های ایران با قدرت کامل اجرا شده است، از جمله در آذرماه پارسال در جمع یهودیان این کشور گفت:» شدید ترین تحریم ها را علیه ایران وضع کرده و تحریم هایی را علیه ایران اجرا کرده که کمتر کشوری تاکنون به این شدت تحریم شده است.»
ادعای پمپئو درباره تحریم ۸۰ درصد اقتصاد ایران
آمریکا در نظر دارد، با تحریم کامل اقتصادی، اهداف سیاسی خود را دنبال کند، مایکل پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا چندی پیش در زمان عزیمت به عربستان و امارات برای راه‌اندازی یک ائتلاف ضدایرانی گفت: «۸۰ درصد اقتصاد ایران تحریم شده است. دور جدید تحریم‌ها اطمینان می‌دهد که ایران نه‌تنها نمی‌تواند اقتصادش را رشد دهد، بلکه دوری از تحریم‌ها برای آن سخت‌تر و سخت‌تر می‌شود».
آمریکا علاوه بر اشخاص، تقریباً هزار نهاد ایرانی از جمله بخش انرژی، بانکها، کشتی‌ها و هواپیمایی ایران را تحریم کرده و فصل بهار امسال هم دولت ترامپ خرید آهن، فولاد، آلومینیوم و مس ایران را ممنوع کرد.
اندیشه ترامپ در تحریم های نفتی
مهمترین جلوه تحریم های سختگیرانه آمریکا علیه کشورمان را در تحریم نفتی و تلاش برای به صفر رساندن صادرات نفت کشورمان مشاهده می شود.
اوباما در دوره قبلی تحریم ها صادرات نفت ایران را به روزانه یک میلیون بشکه محدود کرد و برای صادرات میعانات نفتی که حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار بشکه در روز بود نیز سخت گیری نمی کرد، اما ترامپ همه سعی خود را کرده تا صادرات نفت ایران به صفر برسد.
آمریکا در دور قبلی تحریم ها پنج کشور چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه را از خرید نفت ایران معاف کرده بود، اما دولت ترامپ اعلام کرده است که با معافیت هیچکدام از مشتریان نفت ایران موافقت نکرده است.
البته آمریکا در گام نخست، هشت کشور چین، هند، ژاپن، کره جنوبی، تایوان، ترکیه، یونان و ایتالیا را به مدت ۶ ماه از تحریم نفتی ایران معاف کرد، اما با پایان مهلت تعیین شده از تمدید این مهلت خودداری کرد.
دولت ترامپ به تحریم صادرات نفت ایران اکتفا نکرده، بلکه با تحریم صادرات پتروشیمی تلاش دارد یکی از منابع تامین درآمد غیر نفتی ایران را نیز قطع کند. بر این اساس، وزارت خزانه‌داری آمریکا در خرداد امسال تحریم‌های جدیدی علیه بخش پتروشیمی ایران اعلام کرد.
اگرچه آمریکا در تحقق اهداف خود در توقف کامل صادرات نفت ایران و صادرات پتروشیمی ناکام مانده است، اما همچنان به فشارهای خود به مشتریان ایران ادامه می دهد.
مسدودسازی مبادلات مالی
ترامپ پس از خروج از برجام تلاش کرد که دسترسی ایران به نظام مالی بین المللی و به ویژه نظام مالی آمریکا را مسدود کند و ایران را از چرخه مبادلات دلار کنار بگذارد.
ترامپ پس از تشدید تحریم ها علیه ایران در توئیتی اعلام کرد: هر کشوری که با ایران، معامله کند با آمریکا دیگر تعامل خارجی نخواهد داشت.
رئیس جمهوری آمریکا با این تهدید تلاش کرد که راه های مربوط به تجارت خارجی و مبادلات مالی و بانکی ایران را مسدود کند.
عزم ترامپ برای بستن راه های مربوط به مبادلات بانکی و تجاری ایران به حدی است که حتی اعلام شده واشنگتن قصد دارد سازوکار مالی ایران و اروپا موسوم به «اینستکس» را نیز تحریم کند.
شبکه خبری بلومبرگ گزارش داد: این تصمیم آمریکا با هدف عقیم گذاشتن تلاش کشورهای انگلستان، آلمان و فرانسه در راه اندازی این کانال مراوده اقتصادی انجام می شود.
وزیران امور خارجه سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلیس یازدهم بهمن‌ماه گذشته اعلام کردند کانال ویژه پرداخت اروپا و ایران تحت عنوان «ساز وکار حمایت از مبادلات تجاری ایران و اروپا' موسوم به اینستکس - INSTEX به ثبت رسمی رسیده است.
تاکنون اینستکس توسط آمریکا تحریم نشده، اما تهدیدات و فشارهای آمریکا باعث شده تا طرف های اروپایی از انجام اقدام جدی برای کاربردی کردن این سامانه خودداری کنند.
آمریکا با هدف تاثیرگزاری بر مبادلات مالی خارجی ایران تلاش کرده است که علاوه بر تحریم های بانکی، صرافی های مستقر در کشورهای همسایه را نیز تحت فشار بگذارد تا از همکاری با ایران خودداری کنند.
مردم، هدف اصلی تحریم های آمریکا
برخلاف ادعاهای آمریکا مبنی بر اینکه تحریم ها مردم ایران را تحت تاثیر قرار نمی دهد و هدف آن، متوقف کردن برنامه های هسته ای و سیاسی دولت ایران است، نگاهی کوتاه به وضعیت تحریم ها نشان می دهد که واقعیت، چیز دیگری است.
ترامپ در نظر دارد که با اعمال فشار به عرصه های مختلف اقتصادی، در داخل کشور و بین مردم، نارضایتی اجتماعی و در نهایت بی ثباتی سیاسی ایجاد کند که تاکنون در تحقق آن ناکام مانده است.
پس از اعلام خروج آمریکا از برجام برای مدتی در بازار ارز تلاطم ایجاد شده، ارزش ریال افت زیادی یافت و تورم شدت گرفت، اما به تدریج اوضاع مالی و ارزی توسط دولت و بانک مرکزی کنترل شد به طوری اکنون بازار ارز ثبات یافته است.
در ماه های گذشته، ریال (پول ملی ایران) که با نوسان روبرو شده بود، به سبب تاثیر اقدامات دولت برای رویارویی با تحریم‌های اعمال شده آمریکا به سمت بازیابی ارزش خود پیش می رود.
بر اساس گزارشی که بلومبرگ منتشر ساخته است: بررسی آمارهای منتشر شده توسط فعالان بازار ارز و همچنین نرخ های ثبت شده در بانک اطلاعاتی بلومبرگ حاکی است در یک ماه گذشته حدود هشت درصد به ارزش ریال در بازار آزاد افزوده شده است.
عبور از نقطه اوج تحریم ها
ترامپ که در تحریم ایران بسیار شتابان بوده از همه ابزارهای خود برای اجرای این امر استفاده کرده به طوری که دیگر چیز زیادی برای تحریم باقی نمانده است.
بلومبرگ نیز در گزارشی بدین موضوع پرداخته و اعلام کرد، سیاست تحریم آمریکا علیه ایران به آخر خط رسیده و چیز زیادی نمانده که آمریکا هدف قرار دهد چون بیشتر اقتصاد ایران زیر بار تحریم های مالی قرار گرفته است.
تشدید تحریم های آمریکا، موجب شده که اکنون برخی کارشناسان معتقدند: امروز به اوج تحریم های آمریکا رسیده ایم و از این پس، روند نزولی و شکست گام به گام تحریم ها آغاز خواهد شد.
ناکامی آمریکا در اعمال فشار به ایران از دید کارشناسان خارجی نیز مغفول نمانده به طوری که ریچارد دالتون سفیر پیشین انگلیس به نشریه گاردین می گوید: باوجود تقاضا برای نفت ایران و فقدان حمایت‌های بین‌المللی برای تحریم‌های آمریکا، رویکرد خشن واشنگتن علیه تهران محکوم به شکست است.