به گزارش گروه تحلیل تفسیر، و پژوهش‌های خبری ایرنا، نخستین گروه زائران حج تمتع امسال، ۱۷ تیرماه فرودگاه امام خمینی (ره) تهران را به مقصد عربستان جهت انجام مناسک حج ترک کردند.
هر سال قبل از برگزاری مناسک حج دست اندر کاران این فریضه الهی با مقام معظم رهبری دیدار می‌کنند. ایشان در این دیدار که ۱۲ تیرماه برگزار شد، سیاسی ندانستن حج را خطایی بزرگ خواندند و حمایت از مظلومین دنیای اسلام، نظیر فلسطین و یمن را عین تعالیم اسلامی و واجب دانستند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به وجوه مختلف حج، ابعاد سیاسی حج را یکی دیگر از ویژگی‌های این فریضه‌ی استثنایی برشمردند و تأکید کردند: اینکه برخی میگویند حج را سیاسی نکنید، سخن نادرستی است زیرا ابعاد سیاسی حج، مطابق با خواسته و دستورات اسلام است.
رهبر انقلاب اسلامی افزودند: وحدت، حمایت از مظلومین همچون ملت فلسطین و مردم یمن، و یا برائت از مشرکین، همه اموری سیاسی و مطابق تعالیم اسلام هستند؛ بنابر این ابعاد سیاسی حج، همان تکلیف دینی و عبادت است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای خاطر نشان کردند: برائت از مشرکین یک فریضه‌ی اسلامی و یک کار لازم است و به همین دلیل ما اصرار داریم که این موضوع هر سال، به بهترین وجه انجام شود.
امسال بنا بر آمار سازمان حج و زیارت، ظرفیت خالص زائران طبق تفاهم‌نامه امضا شده میان تهران و ریاض ۸۸ هزار نفر تعیین شده است و عربستان مدعی است فریضه مناسک حج زائران ایرانی را به دور از مناسبات سیاسی نگاه می‌دارد.
با توجه به اهمیت موضوع، گروه تحلیل و تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، اقدام به برگزاری میزگردی تحت عنوان «دیپلماسی حج و مناسبات ایران و عربستان» کرد. یکی از کارشناسان حاضر در این نشست «جعفر قناد باشی» کارشناس مسائل خاورمیانه بود.
وی سخنانش را اینگونه آغاز کرد که دیپلماسی حج ابعاد مختلفی دارد؛ دیپلماسی رسمی و دیپلماسی عمومی. دیپلماسی حج می‌تواند در روابط دو کشور تأثیر گذار باشد زیرا بیش از ۸۰ هزار نفر به عربستان سفر می‌کنند و بیش از یک ماه در این کشور اقامت دارند. مسائل مختلفی اتفاق می‌افتد که بیشترین اقدامات را در این ارتباط دستگاه دیپلماسی رسمی ما صورت می‌دهد؛ در نحوه ورود و خروج و مناسبات مردم ما با بقیه کشورهای مسلمان، و مجوزهای عبور و مرور زائرین و جلسات متعدد همگی از طریق دیپلماسی رسمی انجام می‌شود.
وی افزود: برای انجام کارهای مربوط به زائران، در مدتی که در عربستان جهت مناسک حج حضور دارند نیاز به یک دیپلماسی وجود دارد و کنسولگری بیشترین فعالیت را انجام می‌دهد. دیپلماسی حج بخش کاری سفر حجاج را انجام می‌دهد روابط و توافقات انجام شده در بحث زائرین حج از سوی دولت، که بخش رسمی دیپلماسی است انجام می‌شود. اقداماتی که ما در مورد زائرین حج انجام می‌دهیم شبیه اقداماتی است که در سازمان ملل جهت امور مربوط به کشورمان در خاک آمریکا و در مجمع عمومی انجام می‌دهیم یعنی این رفت و آمدها برای ارتباط با دولت آمریکا تأثیری ندارد و نمی‌تواند راهگشا باشد. وزیر اوقاف دولت عربستان با سازمان حج و زیارت کشورمان در مورد زائران ایرانی تبادل و گفت و گو می‌کند. عربستان باید حرمین شریفین را در اختیار همه مسلمانان قرار و نمی‌تواند مانعی در این زمینه برای زائران ایرانی انجام دهند و آمریکا نیز نمی‌تواند محدودیتی در مورد سفر مقامات ایرانی به آمریکا انجام دهد. این دو به هم شبیه هستند اما نمی‌توانند تأثیری در روابط فی مابین داشته باشند. روابط ما با عربستان در امور حجاج همانند روابط ما با آمریکا در سازمان ملل است که در روابط فی مابین تأثیر گذار نیست.
به گفته قنادباشی، به دلیل وجود فاصله طولانی که بین ایران و عربستان وجود دارد فریضه حج نمی‌تواند در کاهش تنش تأثیر گذار باشد در روابط دو کشور امکان دارد برگزاری یک مسابقه ورزشی به کاهش تنش میان دو کشور که مشکلاتی با هم دارند منجر شود و شاهد بهبود روابط طرفین باشیم. امادر روابط ایران و عربستان موانع بسیار زیادی وجود دارد دوعامل تأثیر گذار در روابط ما و سعودی‌ها وجود دارد که نشان دهنده عمق اختلاف طرفین است. یکی از این عوامل تأثیر گذار اندیشه وهابیت است که بنیاد این اندیشه، مخالفت با تشیع است. وهابیت افراطی ما را مهدور الدم می‌داند و عامل دیگر اینکه از نظر ساختار سیاسی بین ایران و عربستان تفاوت جدی وجود دارد. ساختار سیاسی ما مردم سالار مبتنی بر آرا می‌باشد و نظام سیاسی عربستان، پادشاهی مبتنی بر وابستگی به غرب و این دو عامل در فاصله روابط تهران – ریاض تلقی می‌شود.
عربستان عامل اصلی بی ثباتی در منطقه است
این کارشناس مسائل منطقه ای بیان داشت: بعد از روی کار آمدن «ملک سلمان» عربستانی‌ها ۱۲ اقدام بر علیه جمهوری اسلامی انجام دادند که هر اقدام می‌توانست شروع یک جنگ بین دو کشور باشد. حمله به سفارت‌های ما در لبنان و یمن، بی احترامی نسبت به حجاج ما، مساله مداخله رسمی در ایران که عملاً «بن سلمان» گفت ما می‌خواهیم آتش جنگ را به داخل ایران بکشانیم، حمایت از گروهک‌های تروریستی در شهرهای مرزی ما و پول‌های که در پاکستان هزینه می‌شود تا امنیت ما را مخدوش نمایند هر کدام عاملی است که پتانسیل برای شروع یک جنگ با عربستان را دارد.
تأمین هزینه گروهک تروریستی منافقین از سعودی‌ها و اینکه رسماً در جلسات این گروه در پاریس شرکت می‌کنند و درآلبانی نیز از جانب سعودی‌ها برای مقابله با جمهوری اسلامی حمایت می‌شوند باعث تقابل دو طرف شده است. اختلافات دیگر ما با سعودی‌ها در سوریه و عراق است که خواهان حکومت نظامی یا پادشاهی در عراق هستند و دموکراسی را نه در عراق و نه در مصر بر نمی‌تابند و دموکراسی نیم بندی که توسط اخوان در مصر بوجود آمد نیز با هزینه عربستان تبدیل به یک حکومت دیکتاتوری شد. در سودان نیز به دنبال مدل مصر هستند زیرا ضد اخوان است و این اقدامات عربستان در منطقه برای جهان اسلام خطرناک است.
در دیدگاه فرا منطقه‌ای ایران و عربستان فاصله طولانی وجود دارد و برای اثباتش نشانه‌های وجود دارد. از شروع انقلاب ایران تاکنون عربستان در جهان و منطقه علیه ایران مقابله می‌کند. چهار ماه بعد از انقلاب شورای همکاری خلیج فارس به رهبری عربستان تشکیل شد و گرچه مدعی اند که یک شورای دفاعی می‌باشد اما به دنبال این هستند که اگر جنگی انجام شود بر علیه ما ائتلاف انجام دهند در هر جای جهان عربستان دفتری داشته بر علیه ما تبلیغات داشته است. وظیفه کنسولگری‌های عربستان در تمام کشورها این بود که بر علیه ایران و عقاید ما وارد عمل شوند و ما ضد عرب نشان دهند.
در جنگ تحمیلی صدام از سوی عربستان حمایت می‌شد. صدام همان داعش رسمی بود و داعش غیر رسمی هم بعد از صدام بوجود آمد و در جنگ ایران و عراق ۴۰ میلیارد دلار به صدام کمک کردند که با ما وارد جنگ شود. اکنون نیز ائتلاف ناتو عربی بر علیه ما شکل گرفته است و امکان ندارد صحنه‌ای در جهان باشد که عربستان بر علیه ما اقدام نکند البته به تبعیت از آمریکا و انگلیس خصومت ورزی می‌کند و اینکه ما به یمن کمک می‌کنیم عربستان عصبانی است و ادعای که نسبت به جزایر ما دارند اینها عواملی است که می‌تواند بروز و شروع یک جنگ در منطقه باشد. خویشتنداری ما در رابطه و برخورد با عربستان قابل تحسین است. در زمان حادثه منا افکار عمومی کشورمان خواهان جنگ بر علیه عربستان بود و مقاومت دولت در برابر مطالبات مردمی کشورمان در این زمینه بخش بزرگی از دیپلماسی موفق ما در مورد عربستان بود.
تنش بین ایران و عربستان چگونه کاهش می یابد
از دید این کارشناس مسائل منطقه ای، برای همگرایی باید اسبابی فراهم شود و عوامل واگرایی حذف شود مثلاً روابط ما با آمریکا می‌تواند یک رابطه واگرا باشد و تفکر وهابیت به عنوان دومین عامل واگرا بین دو کشور می‌تواند مانعی باشد و در مقطعی ضعیف باشد و در مقطعی نیز تأثیر کلی بگذارد. اگر سیاست خارجی در عربستان مستقل باشد و بر اساس منافع ملی شکل بگیرد شیوه تصمیم گیری متأثر از سفارت خانه‌های آمریکا و انگلیس نباشد و کمپانی‌ها نفتی در تعیین سیاست عربستان نقشی نداشتند قاعدتاً ابزار برای همگرایی فراهم می‌شد بزرگترین معاملات تسلیحاتی جهان در عربستان صورت می‌گیرد بزرگترین خریدار طلای زینتی در جهان هستند و طرح‌های بزرگ عمرانی که می‌تواند برای کشورهای بزرگ جذاب باشند.
وی در ادامه بیان داشت: دیپلماسی بر پایه عقلانیت در عربستان وجود ندارد فرض ما بر عقلانیت است منافع ملی در ایران تحت تأثیر شرکت‌های بزرگ نیست و تصمیم گیری به منافع ملی نزدیک است و در سیاست خارجی تضاد بین ایران و عربستان وجود دارد. اگر ایران و عربستان با هم تفاهم داشته باشند می‌تواند به تفاهم برسند در پشت صحنه روابط ایران و عربستان گرداب‌های بزرگی وجود دارد که نمی‌توان کشتی سیاست در روابط بین دو کشور را به خوبی هدایت کرد.
دیپلماسی عمومی حج، نمایش قدرت نرم عربستان است و طرز برخورد با حجاج و نمایشی که در حج پیاده می‌کند تا به اهداف و سیاست‌های منطقه‌ای خود نزدیک شود. به هیچ وجه عربستان، خواهان این نیست که ما با نظم خاص و متحد الشکل در حج شرکت کنیم. مردم عربستان نیز از مطیع بودن این کشور در مقابل آمریکا راضی نیستند و دیپلماسی حج و حضور زائرین ایرانی در این زمینه به نفع ما است و کار فرهنگی ما در این زمینه می‌تواند دیپلماسی قوی محسوب شود. دیپلماسی حج در عرصه عمومی بسیار به نفع ما می‌باشد و عربستان خواهان حضور ما در مناسک حج نیست. با توجه به فاصله طولانی و عمق اختلافات ایران و عربستان دیپلماسی حج این ظرفیت را ندارد که به بهبود روابط تهران – ریاض منجر شود ولی می‌تواند رقابت فرهنگی بین دو کشور را به وجود آورد.