به گواه نوشته های تاریخی، نخستین چاپخانه سربی با حروف فارسی و عربی ۲۰۲ سال قبل توسط میرزا زین العابدین تبریزی در تبریز دایر شد و اولین کتاب منتشر شده توسط این چاپخانه رساله «جهادیه» میرزاعیسی خان قائم مقام بود و با توجه به اینکه در آن زمان هنوز واژه چاپ متداول نشده بود، آن را باسمه‌خانه، بصمه‌خانه، مطبعه، دارالطباعه و دارالطبع می‌نامیدند.
اصطلاحات باسمه و باسمه خانه به ترتیب به معنای چاپ و چاپخانه از طریق آذربایجان و تبریز از ۱۲۳۳ قمری با تاسیس مطبعه سربی رواج یافت و تا مرگ عباس میرزا در سال ۱۲۴۹ دایر بود تا اینکه چاپ سنگی جای آن را گرفت و نخستین کتاب چاپ سنگی در ایران نیز قرآن چاپ دارالطبعه دارالسلطنه تبریز در سال ۴۹-۱۲۴۸ هجری قمری مصادف با ۳۳-۱۸۳۲ میلادی است.
آذربایجان شرقی و تبریز به عنوان خاستگاه صنعت چاپ در ایران با برخورداری از پیشینه درخشان در صنعت چاپ کشور و داشتن نخستین چاپخانه و چاپخانه‌های تاریخی هم اکنون براساس آخرین آمار اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، دارای ۳۶۷ واحد چاپی است که این واحدها در بحبوحه کمبود و گرانی کاغذ از رونق بازمانده و مشکلات عدیده ای دامن آن ها را گرفته است.
افزایش قیمت کاغذ، زینک و سایر اقلام مورد نیاز صنعت چاپ در ۶، ۷ ماه گذشته موجب شده تا نشریات و مطبوعات کاغذی از میزان سفارشات خود به چاپخانه ها بکاهند و در صورت ضرورت نیز تعداد صفحات خود را کمتر کرده اند و این روند نیز بر فعالیت چاپخانه ها حتی میزان اشتغال و درآمد آن ها تاثیر منفی گذاشته است.
مدیر مجتمع چاپ مهدآزادی و عضو اتحادیه چاپخانه داران آذربایجان شرقی می گوید: اعمال تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران و به تبع آن گران شدن کاغذ مشکلات زیادی بر چاپخانه های استان تحمیل کرده است.
شهرزاد پیمان، با بیان اینکه افزایش قیمت کاغذ صنعت چاپ را از رونق انداخته است، می افزاید: رونق صنعت چاپ در دهه های قبل امکان انجام برنامه های توسعه ای و استفاده از فناوری های جدید را برای چاپخانه ها فراهم می کرد ولی با رکود بازار این صنعت، این امکان از چاپخانه ها گرفته شده است.
وی اعمال مالیات و ارزش افزوده بر چاپخانه ها را از دیگر مشکلات این صنعت اعلام و اظهار می کند: تصمیم های آنی و لحظه ای دولت، استفاده نکردن از تجربیات متخصصان این صنعت، راه اندازی دولت الکترونیک و سوق یافتن روزنامه ها و نشریات به سمت دیجیتالی و مجازی از دیگر عوامل رکود بازار صنعت چاپ کاغذی است.
مدیر مجتمع چاپ مهدآزادی با اشاره به اینکه حدود ۷۰ سال است که به صورت خانوادگی در این صنعت فعالیت داریم، یادآوری می کند: در زمان کنونی نسل جدید برای ورود به این صنعت علاقه ای نشان نمی دهد و برای ایجاد انگیزه در آن ها باید دولت حمایت و تشویق های لازم از این صنعت انجام دهد.
پیمان، با اشاره به سوء استفاده برخی افراد از وضعیت گرانی کاغذ ادامه می دهد: موضوع احتکار کاغذ در این صنعت درست نیست، چراکه کاغذ باید انبار و به تدریج وارد بازار شود و دستگاه های نظارتی باید در این زمینه تدابیر لازم را اتخاذ کنند.
وی با بیان اینکه واردات کاغذ با مشکل مواجه شده است، می گوید: در زمان کنونی کسی علاقه ای برای سرمایه گذاری در این صنعت ندارد و توان و رمق سرمایه گذاران این حوزه نیز از بین رفته است.
عضو اتحادیه چاپخانه داران آذربایجان شرقی اضافه می کند: چاپخانه مهدآزادی اختصاص به چاپ روزنامه و نشریات زیرمجموعه مهدآزادی دارد و هم اکنون حدود ۲۰ نفر در آن اشتغال دارند در حالی که در سال های گذشته تعداد شاغلان در آن حداقل ۲ برابر بود.
پیمان، ادامه می دهد: پیش از افزایش قیمت کاغذ، روزنامه مهدآزادی در ۱۲ صفحه و به صورت رنگی چاپ می شد که پس از گرانی کاغذ تعداد صفحات روزنامه به ۸ صفحه کاهش یافته است.
مدیر چاپخانه جام جم در تبریز نیز می گوید: گرانی کاغذ فعالیت چاپخانه ها را تحت تاثیر قرار داده و موجب تعطیلی یا نیمه تعطیلی برخی از آن ها شده و برخی از مدیران چاپخانه ها را وادار به کاستن از نیروهای خود کرده است.
بهمن راهری، با بیان اینکه این چاپخانه مختص چاپ رول روزنامه است، می افزاید: این چاپخانه قابلیت چاپ همزمان و پشت رو ۸ صفحه روزنامه به صورت رنگی را دارد که در ماه های اخیر با کاهش تیراژ روزنامه ها، فعالیت این چاپخانه نیز کمتر شده است.
وی اظهار می دارد: قبل از گرانی کاغذ این چاپخانه به صورت ۲ نوبته با ۲۴ پرسنل فعالیت می کرد که پس از افزایش قیمت کاغذ و کاهش میزان تیراژ روزنامه ها و نشریات هم اکنون تعطیل شده و پرسنل آن بیکار شده اند.
مدیر چاپخانه جام جم با اشاره به اینکه این چاپخانه تنها چاپخانه رول روزنامه در شمالغرب کشور است، یادآوری می کند: تا سال گذشته در این چاپخانه سهمیه روزنامه های جام جم، ایران، همشهری استان های آذربایجان شرقی و غربی، زنجان و اردبیل و ۵۰ درصد از نشریات محلی چاپ می شد که با افزایش قیمت کاغذ، کاهش شدید تیراژ این روزنامه ها و چاپ آن ها در تهران فعالیت این چاپخانه به تعطیلی کشیده شد.
راهری، ادامه می دهد: افزایش شدید قیمت سایر اقلام صنعت چاپ مانند لیتوگرافی، مرکب و زینک و قطع سهمیه روزنامه های چاپی استان تاثیر زیادی بر فعالیت چاپخانه ها گذاشته است و خیلی از آن ها به صورت نیمه تعطیل کار می کنند.
وی با بیان اینکه چاپخانه جام جم فعالیت خود را به صورت مجتمع از فروردین ۸۲ آغاز کرده و پس از ۱۶ سال در فروردین ۹۸ به تعطیلی کشیده شد، می گوید: مسئولان ذیربط در حوزه چاپ و نشر باید با اتخاذ تدابیر لازم مشکل تامین کاغذ نشریات و چاپخانه ها را حل کنند تا چاپخانه های تعطیل شده یا نیمه تعطیل فعالیت خود را از سربگیرند.
معاون فرهنگی و رسانه ای مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی نیز می گوید: افزایش قیمت کاغذ بر بخش انتشارات و مطبوعات و میزان تولید آن ها تاثیر منفی گذاشته است و نشریات و روزنامه ها از تیراژ و صفحات خود کاسته اند.
وحید حسین زاده، می افزاید: افزایش قیمت کاغذ، زینک و سایر اقلام مورد نیاز صنعت چاپ میزان تقاضای مشتریان این صنعت را کاهش داده است و در نتیجه بر میزان اشتغال و نیروهای فعال چاپخانه ها تاثیر گذار شده است.
وی یادآوری می کند: دولت با تزریق یارانه، توزیع کاغذ یارانه ای با ارز دولتی و ارایه آگهی های دولتی به نشریات و مطبوعات تلاش می کند رونق را به حوزه صنعت چاپ برگرداند.
حسین زاده، با اشاره به اینکه فعالان این حوزه به صورت زنجیر وار به هم مرتبط هستند، ادامه می دهد: در صورت کاهش قیمت کاغذ حوزه های مرتبط با این صنعت نیز فعال می شود.
وی می گوید: آذربایجان شرقی و تبریز دارای پیشینه غنی تاریخی در صنعت چاپ و نشر بوده و هم اکنون براساس آخرین آمار ۳۶۷ واحد چاپی در استان وجود دارد.
گزارش از: پرویز بابائی
۸۰۲۳/۵۱۸