در پی پیشرفت سریع تکنولوژی و دگرگونی تجهیزات الکترونیکی، استفاده به روز از این تجهیزات و همگام بودن با آن، تبدیل به یک اصل مهم برای موفقیت در عرصه های مختلف زندگی شده است.
در میان مکان‌های آموزشی و یادگیری، مدارس به دلیل حجم بالای دانش آموزان و همچنین جامع بودن آنها همیشه جایگاهی ویژه داشت از این رو هوشمند سازی مدارس یا همان مدارس هوشمند تبدیل به امری مهم در راستای همگام سازی تکنولوژی و تجهیزات آموزشی و پرورشی در جهان شده است.
در سند شیوه‌نامه هوشمندسازی مدارس، مدرسه هوشمند مدرسه ای است که درآن روند اجرای همه فرآیندها اعم از مدیریت، کنترل، آموزش و یادگیری، منابع آموزشی و کمک آموزشی، امتحانات و تست‌ها، اسناد دفتری، ارتباطات و ارکان رشد، مبتنی بر فاوا ( در برگیرنده تمام فناوری‌های پیشرفته، نحوه ارتباط و انتقال داده‌ها در سامانه‌های ارتباطی ) در راستای رشد نظام آموزشی و تربیتی و پژوهش محور نوشته و طراحی و الگوسازی شده است.
در مدارس هوشمند سخت‌افزار، نرم‌افزار، ارتباطات و تجهیزات کمک آموزشی از جمله الزامات اصلی است. ساخت مدرسه هوشمند باید بر اساس نیازمندی‌ها و احتیاجات فرآیند یاددهی و یادگیری توسعه یابد. همچنین در مدارس هوشمند حداکثر استفاده از زیرساخت و تجهیزات موجود باید صورت گیرد.
وجود سخت‌افزار و نرم‌افزار به خودی خود، به معنی هوشمندشدن مدرسه نیست. در مدارس هوشمند، زیرساختی حائز اهمیت است که در ارتقای فرآیند یاددهی- یادگیری موثر باشد.
پیدایش رایانه با سابقه بیش از سه دهه باعث شده است که این وسیله در بسیاری از عرصههای اجتماعی و فردی وارد شود به گونهای که در دهه ۹۰، در بسیاری از کشورها، حتی مدارس ابتدایی هم مجهز به امکانات رایانه ای متناسب شده‌اند.
از مهم‌ترین ویژگی‌های مدارس هوشمند این است که دانش آموزان با تفکر مستقل و ابراز خلاقیت، توانمندی خود را به کار می‌گیرند و فضای حاکم موجب به کارگیری توانمندی‌های مربیان، معلمان و اولیا برای تقویت آموزش و پرورش می‌شود. محیط مدرسه زمینه یادگیری و ایجاد انگیزه و رغبت را در دانش‌آموزان فراهم می‌کند.
هوشمند کردن مدارس علاوه بر افزایش کارایی کلاس‌ها، با به‌کارگیری نماهنگ‌های آموزشی و نرم‌افزارهای گوناگون به یادگیری دانش‌آموزان کمک می‌کند؛ چراکه علاوه بر بُعد شنیداری، جنبه دیداری نیز به شکل بهتر به کمک آموزش می‌شتابد.
سال ۹۱ آغاز اتصال مدارس به شبکه ملی اطلاعات
مهدی شرفی روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا در خصوص فرایند هوشمند سازی مدارس اظهار کرد: سال ۸۲ ابتدای طرح تکفا ( آماده سازی هر چه بیشتر کشور برای حضور همه جانبه در عصر اطلاعات ) را با توجه به شروع بحث هایی در حوزه فناوری اطلاعات در مدارس می توان مبنای شروع هوشمند سازی مدارس قرار داد.
وی افزود: هدف این طرح به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدارس بود که تجهیز برخی مدارس منتخب در مناطق بر روی سایتی در آن زمان توسط شبکه رشد اتفاق افتاد.اهمیت این مسئله آنقدر زیاد شد که هیات وزیران مصوب کرد تا کلمه هوشمندسازی مدارس به این موضوع اضافه شود.
شرفی ادامه داد: مدت زمان کوتاهی در سال ۹۰ در هر یک از دستگاه های اجرایی ماده پنج قانون خدمات کشوری اختیاری به آنها داده شد تا هر کدام از دستگاه ها نسبت به تامین امکانات و تجهیزات لازم برای هوشمندسازی در یکی از شهرستان ها اقدام کنند.
سرپرست مرکز برنامه ریزی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش گفت: در سال ۹۱ این مرکز مکلف شد ۶ هزار مدرسه را با سرعت ۲ مگابایت در ثانیه به شبکه ملی اطلاعات متصل کند. به دلیل اینکه آن زمان پوشش خوبی در شبکه ملی اطلاعات نبود این برنامه توسعه پیدا نکرد و جمع آوری شد.
شرفی هوشمند سازی را طرحی عنوان کرد که در آن مسیر فرآیندهای آموزشی و اداری مدارس کشور به صورت نظام یافته و با استفاده از فن آوری نوین ارائه می‌شود.
وی افزود: مدرسه هوشمند مدرسه‌ای است که در آن فرآیندهای اداری به صورت یکپارچه و مبتنی بر فن‌آوری های نوین است تا بتواند برنامه آموزشی دانش آموزان را برای رسیدن به یک هدف آموزشی به صورت هوشمند، خلاق و تعاملی بین دانش‌آموز و معلم پیاده کرده و در این راستا از فن‌آوری‌های نوین از جمله اطلاعات و ارتباطات استفاده کند.
گام دوم هوشمندسازی مدارس با همکاری وزارت ارتباطات
سرپرست مرکز برنامه ریزی و فناوری اطلاعات از امضای تفاهم نامه ای بین آموزش و پرورش و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در راستای هوشمند سازی مدارس گفت و افزود: براساس این تفاهم نامه که به تازگی و در بیست و پنجمین نمایشگاه الکامپ به امضای طرفین رسیده است، تمامی فرآیندهای آموزشی و اداری دانش‌آموزان به صورت هوشمند و با استفاده از فناوری‌های نوین صورت خواهد گرفت.
شرفی هدف مدارس هوشمند را ایجاد عدالت آموزشی عنوان کرد و اظهار داشت: در تفاهم نامه انجام شده بیشترین هدف، رسیدن به عدالت آموزشی از طریق شبکه ملی مدارس بود. زمانی که تمام مدارس به این شبکه متصل باشند محتوای الکترونیکی در تمامی مدارس ( محروم و برخوردار) در دسترس بوده و عملا محتوای آموزشی که مدارس نقاط برخورداربه آن دسترسی دارند مدارس محروم نیز به آن دسترسی خواهند داشت.
وی ادامه داد: زمانی که شبکه مدارس داریم امکان اینکه بتوانیم ارتباط و تعامل بین دانش آموزان را برقرار کنیم وجود خواهد داشت و دانش آموزان مدارس مختلف می توانند با یکدیگر تبادل نظر و تعامل داشته باشند و اطلاعات علمی خود را با یکدیگر به اشتراک گذاشته و به این طریق از بستر فرهنگ آموزشی استفاده کنند.
سرپرست مرکز برنامه ریزی و فناوری اطلاعات هدف از این اقدام را خلاقانه کردن آموزش عنوان کرد و ادامه داد: در این مدارس به دلیل اینکه محتوای الکترونیکی در اختیار قرار می‌گیرد و معلم به عنوان یک شخص واحد، کار آموزش را انجام نمی‌دهد بلکه تفاوت های فردی دانش‌آموزان کاملا دیده می‌شود.
شرفی افزود: با توجه به این شرایط یک دانش‌آموز ممکن است با یک بار شنیدن محتوا به هدف آموزشی مد نظر برسد و یک دانش‌آموز دیگر بیشتر استفاده کند. که در این مورد نیز عدالت آموزشی پیاده شده است.
فناوری مهارت‌های آموزشی را بالا می‌برد
وی افزود: زمانی که دانش‌آموز از فن‌آوری استفاده می‌کند باید بتواند مهارت آموزشی را قدم به قدم همراه و همزمان با استفاده از فن‌آوری های نوین فرا بگیرد. یادگیری عمیق و همچنین ایجاد زمینه علم آموزی برای دانش‌آموزان از موارد بسیار مهم در این خصوص است. بسیاری از کارگاه‌های آموزشی و آزمایشگاه ها ممکن است به طور فیزیکی برای دانش‌آموزان در اختیار نباشد ولی با استفاده از رسانه‌ها و فن‌آوری اطلاعات می توانیم شرایط مشابهی را برای آنها ایجاد کنیم.
سرپرست مرکز برنامه ریزی و فناوری اطلاعات از فعالیت سایت رشد با بیش از ۱۲ هزار محتوای الکترونیکی خبر داد و تصریح کرد: هر ساله جشنواره تولید محتوای الکترونیکی برای دانش‌آموزان برگزار می‌شود و محتوای برتر که ارزش آموزشی داشته باشد و بتواند مورد استفاده عموم قرار گیرد در شبکه رشد به نام دانش‌آموز به اشتراک گذاشته می‌شود.
شرفی کلاس هوشمند را مکانی عنوان کرد که با حداقل تجهیزات الکترونیکی برای استفاده از محتوای الکترونیکی مجهز شده باشد که می تواند شامل بورد هوشمند، ویدئو پروژکتور و یا کیس باشد. مدرسه هوشمند نیز به مکانی اطلاق می‌شود که استاندارد سازی و درجه بندی می‌شود.
رئیس مرکز فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه تحقق مدرسه هوشمند در رأس سیاست‌های دولت قرار دارد، گفت: بر اساس این برنامه، تمامی دستگاه‌ها ملزم هستند به حوزه هوشمندسازی مدارس وارد شده و بخشی از تکالیف را بر عهده بگیرند. در راستای اجرای این طرح، تمامی فرآیند آموزشی و اداری دانش‌آموزان باید با استفاده از فناوری‌های نوین انجام شود تا شاهد کاهش اختلاف تحصیلی دانش‌آموزان در کل کشور باشیم.
شرفی با اشاره به راه‌اندازی شبکه ملی مدارس اظهار کرد: در حوزه هوشمندسازی، موضوع محتوای آموزشی الکترونیک نیز یکی از محورهای اصلی است و هم‌اکنون بیش از ۱۲ هزار محتوای الکترونیکی، از این طریق ایجاد شده است.
وی افزود: همچنین قصد داریم برای حمایت از تولید محتوای الکترونیکی توسط دانش‌آموزان، برنامه‌های مدونی داشته و جشنواره تولید محتوای الکترونیک دانش‌آموزان را در این راستا برگزار کنیم.
رئیس مرکز فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه طبق برنامه ششم توسعه، و در راستای سند تحول، هوشمندسازی مدارس به آموزش و پرورش ماموریت داده شده است ، گفت: اتصال مدارس به یک شبکه خاص، ایجاد خدمات نرم‌افزار مناسب آموزشی در مدارس و نیز ایجاد محتوای آموزش الکترونیکی در داخل و خارج محیط مدرسه، از جمله این مأموریت‌ها است.
توانمندسازی معلمان و دانش‌آموزان در گرو هوشمندسازی
شرفی با تاکید بر نقش فناوری اطلاعات در هوشمندسازی مدارس در راستای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و برنامه دروس ملی اظهار کرد: هوشمندسازی و توانمندسازی معلمان و استفاده از محتوای الکترونیک در مدارس، از جمله برنامه‌هایی است که در وزارت آموزش و پرورش در حال انجام است.
وی ارائه خدمات الکترونیکی به شهروندان را از اهداف آموزش و پرورش عنوان کرد و گفت: براساس سند تحول، خدمت رسانی و ارائه سرویس های الکترونیکی به مخاطبان از ماموریت های این وزارتخانه است.
رئیس مرکز فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش در خصوص سواد رسانه ای دانش آموزان گفت: در این زمینه جنبه های مراقبتی و محافظتی مطرح است. باید توانایی مهارتی را به دانش آموزان منتقل کنیم تا بتوانند در برابر رسانه ها قدرت تشخیص خود را ارتقاء داده و در صورت نیاز محتوای رسانه ای استانداردی را تولید کنند؛ لذا به سواد رسانه ای به عنوان یک مهارت نگاه می شود.
وی ادامه داد: مدارس هوشمند نیازمند سیستم اتصال به شبکه ملی اینترنت و همچنین سخت افزار و نرم افزارهایی برای ایجاد زیرساخت های لازم است، بدین صورت که مدارس سطح یک از امکانات بیشتری نسبت به مدارس سطح پایین بر خوردارند، لذا در همین راستا و طبق قانون برنامه پنج ساله و با استفاده از ظرفیت سایر دستگاه ها از جمله وزارت فناوری و اطلاعات، در این زمینه فعالیت می کنیم.
سرپرست مرکز برنامه ریزی و فناوری اطلاعات افزود: این سطح بندی به عنوان بخشی ازویژگی های مدرسه تعریف می‌شود.
شرفی گفت: ۲۲ درصد کلاس ها در کل کشور هوشمند است. سعی ما بر این بوده تا در مناطق محروم هر مدرسه حداقل یک کلاس هوشمند را داشته باشد. البته معدود مدارسی در مناطق محروم وجود دارد که فاقد کلاس و امکانات هوشمند سازی هستند.
هوشمندسازی مدارس یک اقدام مدبّرانه در راستای سند چشم انداز نظام، تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند توسعه فاوا آموزش و پرورش و ضرورتی انکار ناپذیر با هدف اجرای پیشرفته‌ترین روش‌های مدیریتی و آموزشی و نگاه علمی و فناورانه به وضعیت کنونی نظام آموزشی و پرورشی کشور است که اعمال تغییر ساختار و معماری اجرایی در آنها باعث افزایش بهره وری و مدیریت زمان برای مدیران، کارکنان، معلمان، دانش‌آموزان و همچنین اولیای دانش‌آموزان خواهد بود./