آگاهی بخشی عمومی لازمه تشخیص و کنترل بیماری ام اس

بیماری MS  که کوتاه نوشت عبارت (Multiple Sclerosis) یا همان  تصلب بافت چندگانه است،  یکی از شایع‌ترین و مهم‌ترین بیماری سیستم اعصاب مرکزی به شمار می‌رود. بیماری MS زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن به طور اشتباه به بافت چربی مغز و نخاع آسیب برساند و آن را مورد حمله خود قرار دهد. 

دراین بیماری غلاف میلن که لایه محافظ سلول‌های عصبی در مغز و نخاع است بر اثر درگیری موجود میان سلول‌های عصبی و ایمنی به مرور از بین می رود و در هر حمله ای که این امر رخ دهد، بخشی از جسم فرد درگیر می شود. درمان MS تنها از پیشرفت آن جلوگیری می کند  و به طور کامل آن را درمان نخواهد کرد. 

حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد افراد مبتلا به ام اس  در جهان دارای حملات نادر و حداقل ناتوانی تا ده سال پس از تشخیص هستند. که بیماری آنها  MS خوشخیم نامیده می شود. این بیماری به طور معمول در مردان و در افراد مبتلا  با سن بیش از  ۴۰ سال سریعتر پیشرفت می کند. البته زنان دو برابر بیشتر از مردان احتمال ابتلا دارند.

حدود نیمی از افراد مبتلا به ام اس، تا ۱۵ سال پس از دریافت تشخیص ام اس از یک عصا و یا سایر روش های کمکی استفاده می کنند. در ۲۰ سال پس از تشخیص، حدود ۶۰ درصد هنوز در حال حرکت هستند و کمتر از ۱۵ درصد نیاز به مراقبت از نیازهای اولیه خود دارند.

کیفیت زندگی بیمار مبتلا بستگی به علائم  و نحوه درمان دارد. این بیماری به ندرت کشنده است، اکثر افراد مبتلا به ام اس دچار ناتوانی شدید نمی شوند و به زندگی به طور کامل ادامه می دهند. ولی این بیماری غیر قابل پیش بینی بوده و عملکرد آن بدون هیچ هشداری تغییر می کند.

 بیماری MS در همه جای دنیا شایع است و روند رو به افزایش آن، در بیشتر مناطق جهان مشاهده می‌شود. در برخی از کشورهای اروپایی، آمریکای شمالی و روسیه، میزان شیوع این بیماری بالاست و در برخی از مناطق مانند آفریقا، شرق و جنوب شرق آسیا، میزان آن کمتر اعلام شده است.

ایران در ابتلاء به بیماری ام اس جزو ۱۰ کشور اول دنیاست و در این میان، اصفهان بیشترین آمار مبتلایان به ام اس در کشور را دارد. از ۸۵ هزار بیمار شناسایی شده  مبتلا به ام اس در کشور دست کم هشت هزار نفر در استان اصفهان بسر می برند.

با توجه به شیوع این بیماری در جوامع  صنعتی ، عدم وجود سابقه ای برای این بیماری در سا ل ها ی دور، شیوع این بیماری در ۷۰ سال گذشته و گزارشات و آمار های غیر رسمی همگی دلیلی بر آن است که  آلودگی خاک و آب از عوامل خطر این بیماری محسوب می شود که هنوز به تایید مراجع علمی نرسیده است.

خبرگزاری جمهوری اسلامی استان اصفهان در همین ارتباط میزگردی با عنوان " MS و ضرورت پدافند غیرعامل" با حضور خانم دکتر فرشته اشتری عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و رییس انجمن MS اصفهان ، خانم دکتر مرضیه رحیمی دارنده بورد تخصصی مغز و اعصاب و مدرس دانشگاه، دکتر ایمان ادیبی عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و فلوشیپ MS و مظاهری کارشناس ارشد توانبخشی و کار درمانی برگزار کرد.

اصفهان به لحاظ کمیت نخستین استان پر شمار بیماران ام اس در کشور است

شیوع ام اس در اصفهان ، تهران ، اراک و فارس از دیگر استانهای کشور بیشتر و علت آن نامعلوم  است 

وی خاطرنشان کرد: هنوز علت اصلی این بیماری مشخص نشده است، و  فرضیه هایی مانند آلودگی برنج لنجان و آلودگی آب استان که پیش از این از علل شیوع زیاد این بیماری در اصفهان اعلام شده بود، مبنا و اثبات علمی ندارد.

اشتری  اضافه کرد: علت MS همچنان ناشناخته مانده است، این بیماری مسری نبوده و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود ولی می‌توان ادعا کرد این بیماری یک بیماری چند وجهی است، به این معنا که هم عوامل محیطی و هم نقش ژنتیکی در به وجود آمدن آن تأثیر گذارند.

این استاد تمام دانشگاه تاکید کرد: به دلیل عدم شناسایی علت اصلی این بیماری ، درمان قطعی برای آن یافت نشده است  ولی  MS  بیماری مزمن بوده که در صورت آگاهی فرد بیمار از بیماری خود در مراحل اولیه، به طور معمول امکان کاهش سرعت گسترش بیماری برای مدت ۱۵ تا ۲۰ سال با درمان دارویی وجود دارد. 

این متخصص مغز و اعصاب ادامه داد: امروز به کمک داروهای کنترل‌ کننده ای که در داخل و خارج از کشور تولید می شود، مبتلایان می توانند بدون نگرانی از وجود حمله ای جدید به زندگی طبیعی خود ادامه دهند و امروزه تمام هزینه‌های درمان دارویی را انجمن حمایت از بیماران MS پرداخت می کند.

وی ادامه داد:  بیماری MS ترسناک نیست، نبود آگاهی کافی و لازم در مردم آن را به موضوعی نگران کننده تبدیل کرده است. متاسفانه در جامعه شاهد هستم افرادی که به سبب نداشتن اطلاعات کافی، با افراد مبتلا به این بیماری رفتار ناشایست، ترحم آمیز و ناپسندی دارند.

وی تاکید کرد: بیماری MS شاید در زمره بیماری‌های خاص قرار گیرد و تا پایان عمر فرد را با خود درگیر کند، اما در زمره وقایعی همچون تصادف یا دیابت قرار نمی گیرد که بر اثر وقوع آن بخش اعظمی از زندگی فرد فلج شود. 

این پزشک از وجود داروهای داخلی برای این بیماری خبر داد و اضافه کرد انجمن ام اس واقع در خیابان باهنر اصفهان با عقد قرارداد با علوم پزشکی اصفهان امکانات خوب و همچنین درمان با هزینه پایین را به مبتلایان ارایه می دهد.

اشتری با اعلام اینکه انجمن MS اصفهان ، امکاناتی از قبیل کلاس های ورزشی، هنری و روانشناختی برای بهبود کیفیت زندگی این بیماران برگزار می کند اعلام کرد بیماران MS می توانند همچون سایر مردم ازدواج کنند، بچه دار شوند و به فعالیت معمول خود ادامه دهند. 

وی یاد آور شد: با توجه به هزینه سنگین این بیماری برای جامعه، دولت و خود فرد بیمار، نیاز است  که باید برای شناسایی و رفع این بیماری تدابیری اصولی اندیشید و لازم است آگاهی بخشی و یاد آوری اهمیت و توجه به این موضوع ، از سوی رسانه‌ها و متولیان امر صورت گیرد.

علائم بیماری چند وجهی ام اس

این مدرس دانشگاه ادامه داد علایم بیماری ام.اس می تواند با بسیاری از بیماری ها مشترک باشد از همین رو است که تشخیص بیماری ام اس به آزمایش های دقیقی نیاز دارد؛ به طور مثال ممکن است علایم این بیماری در یک بیمار با یک بیماری چشمی  اشتباه گرفته شود.

وی تصریح کرد: متأسفانه بیشتر بیماران مبتلا به ام اس در ابتدا با یکی از علائمی که در خود مشاهده می‌کنند به سراغ پزشکی غیر از متخصص مغز و اعصاب رفته و در نهایت با پاسخی غیر مرتبط مواجه می‌شوند و استمرار و تداوم علائم بیماری است که فرد را متوجه جدّی بودن موضوع کرده و در نهایت وی را راهی مطب متخصصان مغز و اعصاب می‌کند.

وی یادآور شد، در مواردی شاهد آن بودیم که تشخیص دیر هنگام و اطلاع ندادن به موقع بیمار برای درمان باعث شده بخشی از توان حرکتی اندام های  بیمار از دست برود. 

رحیمی افزود:  درمان دارویی اساس و پایه درمان ام اس است و مصرف نامنظم و یا قطع دارو به تشدید بیماری و گسترش پلاک ها و بروز خملات ناشی از این بیماری منجر می شود. ادامه زندگی بیماران مبتلا به ام اس از طریق مصرف داروهایی است که روند درمان آن را بهبود می بخشد.

وی با تاکید بر اینکه مصرف به موقع داروهای بیماران مبتلا به ام اس جلوی پیشرفت این بیماری را گرفته و موجب خواهد شد که این بیماران از حملات ناشی از التهابات در امان باشند.

وی با بیان اینکه نباید هیچ گونه وقفه ای در مصرف دارو به این بیمارن صورت گیرد. وقوع وقفه در مصرف دارو منجر به بروز استرس در بیمار مبتلا شده و استرس بلای جان بیماران ام اس است  روند درمان آنان را با چالش های جدی  مواجه خواهد کرد. 

رحیمی نشانه های عضلانی ام.اس، را از دست دادن تعادل، اسپاسم (گرفتگی) های عضلانی معمولا دردناک، مور مور شدن، گزگز کردن یا احساس سوزش در بازوها و پاها، بی حسی یا احساس غیر طبیعی در هربخشی از بدن، مشکلات حرکت دست یا پا، مشکلات راه رفتن و مشکلات در هماهنگی حرکت های کوچک برشمرد  و ادامه داد  لرزش در یک یا دو دست و پا و همچنین داشتن ضعف در یک یا دو دست و پا از دیگر نشانه های عضلانی ام . اس است.

وی با بیان اینکه این بیماری می تواند نشانه ای در روده و و مثانه نیز بوجود آورد.نشانه هایی مانند یبوست و سختی در ادرار، نیاز مکرر به ادرار کردن، میل قوی به ادرار کردن و بی اختیاری ادرار و مدفوع را از دیگر نشانه های این بیماری دانست.

وی افزود حدود ۳۰ درصد بیماران مبتلا به ام اس دچار اختلالات بینایی می‌شوند. دوبینی ، حرکت های غیر ارادی چشم و حرکات سریع کره چشم بطور غیر قابل کنترل از علایم چشمی این بیماری است.

رحیمی تاکید کرد تاری دید یک چشم است که گاهی تا از دست دادن کامل بینایی در آن چشم پیش می‌رود یکی از علایم شایع ام اس، است، و افزود معمولا تاری دید همراه با درد کره‌ چشم است. وی ادامه داد  این تاری طی چند ساعت تا چند روز ایجاد می‌شود و معمولا پس از چند ماه به تدریج بهبود می‌یابد.

این دارنده بورد تخصصی مغز و اعصاب اظهارداشت: مبتلایان به ام اس ممکن است حتی در مقطعی از زمان بینایی خود را از دست بدهند که البته موقتی بوده و بیناییشان دوباره بازخواهد گشت و  به ندرت بیماری تا نابینایی مطلق پیش می رود.

رحیمی کاهش دامنه توجه ،از دست دادن حافظه (دمانس)، از بیم رفتن قوه  قضاوت و اختلال در استدلال و حل مشکلات را از جمله علایم عصبی بیماری ام.اس برشمرد.و گفت افسردگی یا احساس غم و اندوه، سرگیجه و مشکلات تعادلی و از دست دادن شنوایی از دیگر نشانه های ام.اس هستند.بیماری ام.اس همچنین با مشکلات جنسی، دشواری درک سخنرانی، اشکال در بلع و جویدن و خستگی همراه است که این علایم در اواخر بعد از ظهر بدتر م شود.

متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات تاکید کرد: امروز تعداد افراد مبتلای به این بیماری که وضعیت نگران کننده‌ای داشته باشند و بیماری آنان را از پای درآورده باشد، بسیار اندک و انگشت شمار است. پزشک متخصص مغز و اعصاب اضافه کرد: هرچند ام اس یک بیماری وراثتی نیست، اما ژنتیک در آن تأثیرگذار است و احتمال ابتلاء به این بیماری در بستگان فرد مبتلا بیش از سایر افراد است و این احتمال به ویژه در خواهر، برادر، والدین و کودکان بیمار وجود دارد.

تشخیص ، کنتزل و درمان MS

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: بیماری ام. اس.  یکی از شایع‌ترین و مهم‌ترین بیماری سیستم اعصاب مرکزی است  و از جمله بیماری های جدید است که تا ۷۰ سال پیش از این، به این اندازه شیوع نداشته است 

ایمان ادیبی افزود:  سیستم عصبی مرکزی کنترل کننده کل بدن است بنابراین میتوان انتظار داشت، اختلال در آن بر روی بخش های زیادی از بدن تاثیر گذار باشد. این اثرات گسترده به دلیل آسیب به میلین سیستم عصبی مرکزی است. 

این فلوشیپ MS در ادامه گفت: قطع ارتباط بین مغز و اندام ها، ماهیچه ها، بافت ها و سلول های خونی ناشی از اعصاب آسیب دیده باعث ایجاد علایمی مانند سرگیجه،گیجی،مشکلات حافظه،اختلال در حس، حرکت یا خلق در فرد می شود. که این می تواند نتیجه  مستقیم بیماری ام اس، یا نتیجه غیر مستقیم از ناتوانی بدن در مقابله با این بیماری باشد.

وی اظهارداشت: متاسفانه این بیماری همیشه تابلوی ثابتی ندارد و تشخیص بیماری در ابتدا ممکن است واضح نباشد. ام اس به طور معمول بر اساس علائم و یافته ها و معاینات بالینی و بررسی ها شامل ام آر آی (MRI) مغزی و نوار چشم  تشخیص داده می شود.

وی افزود: متاسفانه به علت تشابه علایم این بیماری با بیماری دیگر شاهد آن هستیم، که این بیماری با بیماری التهابی دیگر و یا با سکته مغزی و حتی برخی از بیماری عفونی دیگر اشتباه گرفته می شود. از این رو در پروتکل های تشخیصی برای این بیماری از مجوموع معیار های مختلف و نظرات پزشکان متخصص و با تجربه استفاده می شود. 

وی اضافه کرد: طبق آمارهای موجود از هر پنج بیمار مبتلا ممکن است یک مورد دیر یا به اشتباه تشخیص داده شود واین به علت تشابه نشانه های این بیماری با بیماریهای دیگر است.

وی ادامه داد: میزان آسیب‌های این بیماری، بستگی به زمینه و علت‌های بروز آن طوری است که ممکن است فرد مبتلا در مدت چند ماه دچار ناتوانی شود و یا ممکن است سالها مبتلا به این بیماری باشد، ولی هیچ‌گونه مشکل حرکتی واضح نداشته باشد.

عوارض ام اس در هر شخصی به شکل خاصی بروز می کند. هر فرد یک مجموعه منحصر به فرد از علائم را تجربه می کند و پاسخ به درمان نیز در افراد مختلف متفاوت است. بنابراین، پزشکان باید برنامه درمان هر بیمار مبتلا به ام اس را به صورت سفارشی طرح ریزی کنند تا روند درمان شکل مطلوبی داشته باشد. یک برنامه درمان با دقت طراحی شده می تواند به مدیریت MS کمک کند.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: ضایعات عصبی ناشی از بیماری ام.‌اس ممکن است در دریافت یا ارسال پیام‌ها بین سیستم اعصاب مرکزی ، مشکلاتی را ایجاد کند. سیستم عصبی، سیستم بینایی، صحبت کردن و گفتار، بلعیدن، تنفس، گوارش، گردش خون، سیستم تناسلی، سیستم ایمنی، اسکلتی، ضعف عضلانی و تعادل، سیستم هایی هستند که تحت تاثیر ام اس قرار می گیرند.

 ادیبی گفت: در مواردی نیز شاهد هستیم  آسیب عصبی می تواند باعث لرزش، تشنج و مشکلات شناختی یا زوال عقل شود.

وی یادآورشد: وضعیت روحی و روانی فرد، یکی از پیش زمینه‌های پیشرفت بیشتر این بیماری به شمار می‌رود. هر فرد مبتلا به این بیماری بهتر است خود را از فضای پر تشنج و استرس زا دور کند تا از شر حملات نیز در امان باشد.وی ادامه داد: نتایج تحقیقات جدید حاکی از آن است که چاقی، امکان بروز این بیماری را در افراد مستعد بخصوص دختران افزایش می‌دهد.

وی کمبود ویتامین B۱۲ و D را از دیگر عوامل موثر بر سیر بیماری ام اس برشمرد و گفت: از همین رو است که به اعتقاد برخی متخصصان و کارشناسان این بیمار، قرار گرفتن در معرض نور آفتاب ممکن است احتمال بروز این بیماری را کاهش دهد.

وی افزود: بررسی آمار مبتلایان در کشورهای مختلف نشان می دهد هر چقدر از خط استوا دور تر می شویم، میزان ابتلا به این بیماری بیشتر می شود ضمن آن که  شواهد زیادی نشان می دهد که کمبود ویتامین  D 

ممکن است نقش مهمی در پیشرفت MS داشته باشد. اگر چه اثر دقیق آن بر روی افراد مبتلا به MS هنوز تعیین نشده است، اما ویتامین D برای سلامت اسکلتی و سلامت سیستم ایمنی حیاتی است.

این متخصص مغز و اعصاب گفت: بیماری ام اس می‌تواند با دوره‌های حمله، بهبودی و بازگشت حمله‌ها همراه باشد، امروز به کمک داروهای کنترل کننده‌ای که در داخل و خارج از کشور تولید می‌شود، مبتلایان می‌توانند بدون نگرانی از وجود حمله‌ای جدید به زندگی طبیعی خود ادامه دهند ولی این بیماران از مصرف خودسرانه داروها و یا قطع درمان جدا خودداری کرده و طبق تجویز پزشک داروها را مصرف کنند.

وی تاکید کرد در حالی که هیچ درمان قطعی برای مالتیپل اسکلروزیس وجود ندارد، انواع مختلفی از داروها،  می توانند بصورت موثر است به کاهش علائم و جلوگیری از ناتوانی کمک کنند. درمان دارویی همچنین می تواند روند بیماری را با جلوگیری از پیشرفت آن  تغییر دهد.

وی افزود:  درمان ام اس نیاز به رویکردی همه جانبه دارد. این همه جانبه بودن شامل درمان دارویی، توانبخشی، تغذیه و مشاوره می شود. ادیبی بیان کرد: نکته مهم در خصوص بیماران ام اس این است که درمان‌های به موقع و موثر در کنار درمانهای حمایتی مانند توانبخشی و حمایت‌های اجتماعی، خانوادگی در کنترل بیماری بسیار مؤثر هستند. درمانهای دارویی بیماری که ما در آلمان و سایر کشورهایی اروپایی در دسترس داشتیم با آنچه من در این مدت حضورم در ایران می بینم تفاوت چندانی ندارد.  متأسفانه افسردگی در ۵۰ تا ۶۰ درصد بیماران مبتلا به ام اس ایجاد می‌شود و ممکن است واکنش‌هایی مانند خودکشی را به همراه داشته باشد.

ادیبی اعلام کرد: تغییر سبک زندگی بصورت تحرّک بدنی کافی، مصرف به موقع و منظم دارو، رژیم غذایی حاوی غذاهای دریای و سبزیجات، احتمالا در بیماران مبتلا به ام اس کمک کننده است

وی تصریح کرد: از عواملی که می‌تواند باعث تشدید علائم این بیماری شود، می‌توان به استرس‌های روحی، مصرف سیگار و یا حتی در معرض دود آن بودن، محیط‌های گرم و یا افزایش درجه حرارت بدن به هر دلیل، و عفونت‌های ویروسی اشاره کرد.

وی یادآور شد: تحقیقات جدید نشان داده که استرس شدید ممکن است از عوامل خطر بروز این بیماری باشد، هر چند شواهد موجود برای اثبات این موضوع ضعیف است.

توانبخشی ام اس

مظاهری توانبخشی ام اس را یکی از مهمترین و موثرترین روش های درمان غیر دارویی ام اس برشمرد که در کنار درمان دارویی به درمان آن کمک می کند.

کارشناس ارشد توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان توانبخشی شامل گفتاردرمانی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و  ارتز و پروتز است. که همه این بخش ها می توانند در بهبود زندگی فرد مبتلا به ام اس نقش آفرین باشند.

گفتاردرمانی به مشکلات بلع، تلفظ، صحبت کردن، مشکلات خستگی، پایین بودن صدا، گرفتگی صدا را درمان می کند و در مواردی که توانایی ارتباط برقرار کردن فرد به شدت آسیب دیده است گفتاردرمانگر می تواند تجویز ارتباط و مکمل جایگزین را پیشنهاد دهد.

وی ضمن بیان اینکه فیزیوتراپی به درمان مشکلات حرکتی، کاهش آتروفی عضلات، تعدیل تون عضلانی و… می پردازد. گفت: کاردرمانی به مسائل شناختی نظیر حافظه و توجه و مسائل حرکتی با استفاده از حداقل توانایی های فرد می پردازد.ارتز و پروتز نیز با تجویز وسایل کمکی به اصلاح وضعیت و… می پردازد.

مظاهری گفت: افراد مبتلا به ام اس در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان نیز هستند و چون درمان های معمول این بیماری  شامل استفاده از استروئیدها و عدم فعالیت است. استخوان های افراد مبتلا  ضعیف شده و  در معرض شکستگی قرار می گیرند.

وی افزود اگر چه از طریق فعالیت بدنی، رژیم غذایی یا مکمل ها می توان مانع پوکی استخوان شد یا روند آن را کند کرد ولی همواره استخوان های ضعیف باعث عدم  تعادل و نا هماهنگی می شوند

وی با  توجه به بیماری خاص بود این بیماری خواهان پوشش بیمه ای کامل برای استفاده از خدمات توانبخشی بالاخص کار درمانی برای مبتلایان به ام اس شد.

بسیاری از افراد مبتلا به MS تاثیرات ناشی از بیماری را در اندام ها (دست و پا) تجربه می کنند. آسیب به غلاف میلین اغلب باعث درد، سوزن سوزن شدن و بی حسی دست و پا می شود. مشکلات هماهنگی دست و چشم، ضعف عضلانی، تعادل و راه رفتن ممکن است زمانی رخ دهد که مغز در ارسال سیگنال ها به اعصاب و عضلات مشکل داشته باشد.

۳۰۸۰/۶۰۲۶