به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، عصر امروز یکشنبه ششم مردادماه، هتل کوبورگ وین میزبان معاونان و مدیران کل سیاسی ایران و ۱+۴ (آلمان، فرانسه، روسیه، چین و انگلیس) و نماینده اتحادیه اروپا است تا بلکه راهی برای نجات برجام بیابند؛ نشستی که در آن نمایندگانی از ایران همچون «سید عباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه نیز حضور دارد.
بررسی گام های رو به عقب ایران در برجام و همچنین سازوکاری مالی اروپا موسوم به «اینستکس» به احتمال زیاد از مهمترین مسائل مطرح شده در نشست کمیسیون مشترک برجام خواهد بود. «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر امور خارجه روسیه نیز در آستانه برگزاری نشست اظهار کرد که در آن به مکانیزم پرداخت اینستکس برای تجارت با ایران و وضعیت رآکتور آب سنگین اراک پرداخته خواهد شد.
بنابراین یکی از مسائل نگران کننده برای غربی ها، دو اقدامی است که تهران در مسیر کاستن از تعهدات خود آن هم پس از صبر یکساله انجام داده است؛ مرحله نخست افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده از مرز مشخص شده ۳۰۰ کیلوگرم و مرحله دوم افزایش غنای اورانیوم از ۳.۶۷ به ۴.۵ درصد بود. بنابر اظهارات مقامات سازمان انرژی اتمی، در صورت عدم پایبندی طرف های مقابل به احتمال زیاد افزایش غنی سازی تا مرز ۲۰ درصد و راه اندازی برخی سانتریفیوژها نیز در دستور کار قرار خواهد گرفت.
در همین ارتباط «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی میانه تیرماه و همزمان با رونمایی از اقدام دوم ایران، تاکید کرد که «غنی‌سازی ۲۰ درصدی از گزینه‌های مطرح در برنامه‌های مربوط به گام سوم کاهش تعهدات برجامی جمهوری اسلامی ایران است.»
گام های رو به عقب ایران در برجام ارتباط مستقیمی با عدم تحقق مطالبات برجامی این کشور دارد؛ تهران که تاکنون طبق گزارش های پیاپی مسوولان آژانس بین المللی انرژی اتمی به مفاد برجام پایبند مانده اما از مزایای اقتصادی آن بهره مند نشده است. این در حالی است که در نشست قبلی کمیسیون مشترک برجام از اجرای اینستکس خبر داده شد.
در آن نشست که جمعه هفتم تیر ماه برگزار شد، بیانیه ای 9 بندی صادر شد و محتوای آن از اجرای سازوکار مالی اروپا حکایت می کرد. به عنوان نمونه در بخش هایی از بند چهار بیانیه مذکور آمده بود: فرانسه، آلمان و انگلستان به‌اطلاع اعضا رساندند که اینستکس عملیاتی شده و در دسترس تمامی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی قرار دارد و نخستین تراکنش‌های آن نیز در حال پردازش است. همکاری‌های تکمیلی جاری با نهاد متقابل تأسیس‌شده ایرانی (سازوکار تجارت و تأمین مالی ایران و اروپا) تسریع خواهد شد.
همچنین بند مذکور تاکید داشت «آنها تأیید کردند که برخی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی در حال پیوستن به سهامداران اینستکس، که یک سازوکار خاص معطوف به تسهیل تجارت قانونی با ایران است، می‌باشند. آنها همچنین در حال تلاش هستند تا اینستکس را به‌روی فعالان اقتصادی کشورهای ثالث نیز باز کنند.»
مقامات کشورمان هر چند اینستکس را گامی به جلو ارزیابی می کنند اما آن را ناکافی می دانند. از نگاه آنها، اینستکس مقدمه ای بر اجرای ۱۱ تعهد دیگر اروپا است اما با وجود این، اروپایی ها در عمل نشان داده اند که قادر به عملیاتی سازی همین سازوکار حداقلی برای تامین دارو، مواد غذایی و کشاورزی نیز نیستند چرا که با با گذشت چند هفته از اجرای سازوکار مالی، هنوز اثری از اجرای آن به چشم نمی خورد.
کارشناسان دلایل مختلفی را برای ناکارامدی اینستکس بیان می کنند که یکی از آنها، تحریم نفت ایران است. «افروز بهرامی» رئیس هیات مدیره ومدیرعامل صندوق ضمانت صادرات ایران معتقد است تحریم صادرات نفت و برخی کالاهای مهم دیگر ایران توسط امریکا باعث شده که عملا وجهی به عنوان وجوه حاصل از صادرات ایران نتواند وارد اینستکس شود، لذا پولی هم برای تامین مالی همان چند قلم واردات مجاز ایران وجود ندارد.
ایران زمانی می تواند به اینتسکس خوشبین باشد که دایره شمول آن چه در زمینه صادرات کالاها به ایران و چه کشورهای عضو این کانال مالی افزایش یابد. بنابراین انتظار می رود، کشورهای حاضر در نشست کنونی در وین به این خواسته مهم ایران توجه داشته باشند.
اما موضوع دیگری که اروپایی ها را به حفظ برجام مصمم ساخته، تحولات سیاسی در انگلیس و تنش های اخیر در خاورمیانه است. علاوه بر حضور جنگ افزارهای آمریکایی در خلیج فارس، در هفته‌های اخیر تنش‌ها بین ایران و انگلیس نیز بر سر نفتکش‌ها افزایش یافته است. حدود ده روز پیش نیروی دریایی سپاه پاسداران، نفتکش انگلیسی با نام «استینا ایمپرو» را به دلیل نقض اصل «عبور بی ضرر» در تنگه هرمز توقیف کرد. سیزدهم تیرماه نیز انگلیس نفتکش «گریس ۱» حامل نفت ایران را تنگه جبل الطارق توقیف کرده بود.
هراس برخی بازیگران بین المللی از تداوم تنش ها و احتمال درگیری ناخواسته باعث شده تا عزم خود را بر نجات برجام عزم کنند. گفت وگوی تلفنی «امانوئل مکرون» رئیس جمهوری فرانسه با «حسن روحانی»، سفر «امانوئل بُن» مشاور دیپلماتیک مکرون، «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان و دیروز هم «یوسف بن علوی» وزیر خارجه عمان به ایران از آن جمله است و اینک نیز باید منتظر نتیجه نشست مشترک برجام و خروجی آن بود؛ نشستی که کارشناسان نسبت به برایند آن خوشبین اند.