بر اساس تخمین بنیاد بین المللی استئوپروز در حال حاضر 220 میلیون نفر از زنان سراسر دنیا از پوکی استخوان رنج می‌برند و به طور کلی تخمین زده می‌شود که 53 درصد زنان یائسه، در یکی از نواحی لگن، کمر یا انتهای ساعد دچار پوکی استخوان هستند.
بر اساس مطالعات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، 47 درصد زنان و 44 درصد مردان بالای 50 سال در ایران دچار کمبود تراکم استخوان بوده و 4.6 افراد 20 تا 70 سال در ایران به پوکی استخوان در ستون فقرات مبتلا بوده و همچنین از هر 4 زن ایرانی بالای 50 سال، یک نفر به پوکی استخوان مبتلاست. این در حالی است که آمارهای جهانی، فاصله معنی داری با آمار کشور ما دارد. در سرتاسر دنیا از هر 3 زن، یک زن و از هر 5 مرد یک مرد بالای 50 سال دچار پوکی استخوان هستند.
پوکی استخوان از بیماری های شایع است، روند این بیماری از 35 سالگی آغاز می شود. حدود نیمی از زنان مسن تر از 45 سال و90 درصد زنان مسن تر از 75 سال، به پوکی استخوان مبتلا می شوند، در ایران نیز50 درصد زنان 40 ساله و 90 درصد زنان 75 ساله، مبتلا به این بیماری هستند. به طور تقریبی، از هر سه زن، یک نفر و از هر 12مرد یک نفر، به پوکی استخوان مبتلا می شوند و این امر در سال، منجر به ده ها هزار شکستگـی ناتـوان کننده در مبتلایان می شود. با وجود این، متاسفانه تعداد اندکی از مبتلایان پوکی استخوان مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرند.
برخی از پزشکان بر این باورند که پوکی استخوان به دلایل مختلف در افراد ایجاد می شود از جمله این عوامل افزایش سن فرد است که احتمال بروز پوکی استخوان را در افراد افزایش می دهد. در واقع بعد از 30 سالگی به ازای هر 10 سال بتدریج علائم کاهش توده استخوانی افزایش می یابد. جنس، یائسگی، سابقه فامیلی، وزن و اندازه استخوان، بیماری ها، مصرف داروها، عدم تحرک، سیگار کشیدن و کمبود کلسیم و ویتامین در مواد غذایی از دیگر دلایل ابتلا به پوکی استخوان است.
به باور آنان، پوکی استخوان به طور ثانویه در افرادی که اختلالات هورمونی و متابولیسمی مانند بیمـاری هـای مزمـن کبـد و کلیـه، دیابـت نـوع یک و اختلال رشد و هورمون های جنسی دارند بیشتر دیده می شود و همچنین از عوارض مصرف طولانی مدت داروهای حاوی کورتون نیز بروز پوکی استخوان است.
بسیاری از زنان با پوکی استخوان وارد دهه چهارم زندگی می شوند
مینا فربد متخصص ستون فقرات نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: مصرف کم لبنیات سبب شده تا 90 درصد خانواده های ایرانی، کمتر از حد استاندارد کلسیم دریافت کنند واین موضوع ناخوشایندی است که ریشه در کمبود کلسیم دارد و باعث شده سن پوکی استخوان در زنان ایرانی به 35 سال کاهش یابد و بسیاری از زنان با پوکی استخوان وارد دهه چهارم زندگی شان می شوند.
وی تصریح می کند: جوش شیرین موجود در نان موجب می شود کلسیم مواد غذایی جذب نشود و در نتیجه روند پوکی استخوان تسریع شود، در حقیقت خانواده های ایرانی به جای مصرف شیر که می تواند جلوی پوکی استخوان را بگیرد، جوش شیرین مصرف می کنند که سیر بیماری را تشدید می کند.
این پزشک با بیان اینکه روند استخوان‌سازی در بدن از هنگام تولد آغاز می‌شود و به‌طور متوسط تا حدود ۳۵- ۳۰ سالگی ادامه دارد، می گوید: استخوان‌های بدن در این سنین به حداکثر قدرت و استحکام می‌رسند و سپس آغاز به از دست دادن کلسیم می‌کنند.
فربد ادامه می دهد:استخوان‌های بدن وقتی کلسیم خود را از دست بدهند، ضعیف و شکننده خواهند شد و شکنندگی استخوان‌ها پدید می‌آید.
وی با بیان اینکه پوکی استخوان در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود، اظهار می دارد: در زنان پس از یائسگی، این سرعت تخریبی استخوان بیشتر می‌شود و پوکی استخوان آغاز خواهد شد و این بیماری را ازآن‌جهت بیماری خاموش می‌نامند که تا زمانی که فرد دچار شکستگی استخوان و یا مجبور به سنجش تراکم بافت استخوانی نشده باشد، هیچ علامت و نشانه به خصوصی ندارد.
این پزشک اضافه می کند: فردی که پوکی استخوان دارد، ممکن است با کمترین ضربه، افتادن و یا فشار شدیدی دچار شکستگی و آسیب استخوانی شود، اغلب این آسیب‌ها در ناحیه لگن، ستون فقرات مهره‌های پشتی وکمری، استخوان ران، مهره‌های گردن و مچ دست است.
سلامتی استخوان ها ربطی به سن ندارد
وی با بیان اینکه توجه به‌سلامتی استخوان‌ها ارتباطی به سن ندارد، می گوید:در دوران کودکی، زمانی که ساختن بافت استخوانی فعالانه صورت می‌گیرد به کودکان خود بیاموزیم که به‌سلامتی استخوان‌های خود بیندیشندو رژیم غذایی مناسب و فعالیت‌های بدنی، به آن‌ها کمک می‌کند تا استخوان‌های محکمی داشته باشند.
فربد ادامه می دهد: رژیم غذایی نامناسب و فعالیت بدنی ناکافی، در دوران کودکی و نوجوانی ، منجر به بروز ضعف بافت استخوانی در دوران بزرگسالی خواهد شد، از طرفی با پیروی از یک برنامه غذایی مناسب و حاوی کلسیم به مقدار کافی و فعالیت بدنی منظم در دوران کودکی و نوجوانی، می‌توان خطر بروز پوکی استخوان را در دوران بزرگسالی کاهش داد.
برای مقابله با پوکی استخوان هیچ گاه دیر نیست
وی تاکید می کند: برای مقابله با پوکی استخوان و پیامدهای ناشی از آن، هیچ‌گاه دیر نیست، زمانی پوکی استخوان را بیماری درمان‌ناپذیر می‌دانستند، ولی امروزه با استفاده از روش‌های نوین پزشکی، تشخیص زودهنگام، رژیم غذایی مناسب و فعالیت‌های بدنی گوناگون، نه‌تنها می‌توانند روند بیماری را کاهش دهند، بلکه موجب تقویت بافت‌های استخوانی و ترمیم آن‌ها نیز می‌شوند.
زنان چهار برابر مردان در معرض پوکی استخوان
عباس نوروزی فوق تخصص روماتولوژی در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: اگرچه با افزایش سن هم مردان و هم زنان بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار می گیرند اما زنان در مجموع 4 برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند و علت این امر، کوچک و ظریف بودن استخوان های زنان نسبت به مردان و متراکم بودن بیشتر استخوان مردان است.
وی اظهار می دارد: زنان در 75 سالگی به طور متوسط 25 درصد حجم استخوان های متراکم و 40 درصد حجم استخوان های اسفنجی شـان را از دسـت می دهنـد و بـه طور کلی 84 درصد زنان بالای 80 سال دچار پوکی استخوان می شونـد و هر چقدر یائسگـی در سنیـن پایین تر آغاز شود خطر ابتلا به پوکی استخوان افزایش می یابد.
نوروزی توضیح می دهد: یائسگی معمولا حدود سن 50 سالگی رخ می دهد و با بروز آن میزان هورمون های استروژن تخمدان کاهش می یابد، این هورمون نقش مهمی در استحکام استخوان ها دارد، با کمبود هورمون استروژن تخریب بافت استخوانی افزایش می یابد.
وی می گوید: زنانی که یائسگی زودرس دارند (قبل از 45 سالگی) و نیز افرادی که تخمدان هایشان با جراحی برداشته شده بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند و زنانی که بسیار لاغرند و استخوان بندی ظریفی دارند بیش از زنان چاق یا افرادی که اسکلت بندی درشتی دارند مستعد پوکی استخوان هستند.
این پزشک ادامه می دهد: فرد ممکن است بدون آن که خود متوجه شود به پوکی استخوان مبتلا شده باشد، در واقع به همین علت است که پوکی استخوان بیماری خاموش نامیده می شود.
وی می افزاید: شکستگی هـای حاصـل از این بیماری، به طور عمده در نواحی گردن، استخوان ران، مهره های ستون فقرات و استخوان های مچ دست، رخ می دهد حتی گاهی شکستگی های خودبه خودی مهره ها، گردن و استخوان ران نیز دیده شده ،وقتی بیماری خیلی شدید باشد، فشارهای خفیفی مثل خم شدن به جلو، عطسه یا سرفه کردن نیز می تواند باعث شکستگی مهره شود.
این فوق تخصص روماتولوژی ادامه می دهد: از عوارض دیگر این بیماری تغییر شکل ستون فقرات است که موجب انحنای پشت یا قوز درآوردن می شود، کوتاه شدن قد نیز می تواند عارضه ای از این بیماری تلقی شود.
نوروزی با بیان اینکه بهترین روش برای تشخیص پوکی استخوان ، سنجش تراکم استخوان است، تصریح می کند: امروزه برای سنجش تراکم استخوان دستگاه های جدیدی ساخته شده اند که می توانند با دقت نسبتا زیادی تراکم استخوانی ونسبت آن با استخوان سالم و سن مناسب را اندازه گیری کنند، آزمایش سنجش تراکم استخوانی بدون درد است و تنها چند دقیقه طول می کشد، همچنین احتیاج به آمادگی قبلی ندارد و برای انجام آن دارویی مصرف نمی شود. این سنجش پزشک را قادر می سازد تا استحکام استخوان را بسنجد و شدت پوکی استخوان را مشخص کند.
نکات تغذیه ای برای پیشگیری از بیماری خاموش
مرضیه رضایی متخصص تغذیه در مورد نش مواد غذایی در پیشگیری از پوکی استخوان به خبرنگار ایرنا می گوید: مصرف کلسیم لازم: مصرف روزانه ۱۰۰۰ میلی‌گرم کلسیم در روز، برای زنان ضروری است.، این میزان برای زنان ۵۰ سال به بالا به ۱۵۰۰ میلی‌گرم باید افزایش یابد.
وی ادامه می دهد: همچنین زنان حامله و شیرده باید حداقل ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم در روز مصرف کنند. مواد غذایی غنی از کلسیم شیر، ماست، پنیر و ماهی هستند. یک لیوان شیر کم‌چرب ۳۰۰ میلی‌گرم و یک لیوان ماست کم‌چرب ۴۰۰ میلی‌گرم کلسیم دارد.
رضایی اضافه می کند:درصورت عدم دسترسی به مواد حاوی کلسیم، می‌توان از مکمل‌های غذایی به همراه ویتامین D استفاده کرد، این مکمل‌ها را بهتر است به همراه وعده‌های غذایی و یا هنگام خواب خورد تا بیشتر جذب بدن شوند و موادی مثل قهوه، سیگار، گوشت قرمز و نوشیدنی‌های کافئین دار مانع از جذب کامل کلسیم دریافتی می شوند.
رضایی اظهار می دارد: افرادی که دچار فقر ویتامین D هستند، به نرمی و یا پوکی استخوان دچار می‌شوند، بیماری نرمی استخوان یا راشیتیسم نیز شبیه پوکی استخوان است با این تفاوت که کمبود کلسیم منجر به نرم شدن استخوان‌ها و انحنای شدید آن‌ها می‌شود و بهتر است برای جذب بهتر کلسیم مصرفی بدن، ویتامین D تجویز شود. به‌ویژه برای افرادی که کمتر از نور آفتاب بهره می‌گیرند و مجبور به استراحت در خانه هستند.
وی افزود: مواد غذایی مانند لبنیات، زرده تخم‌مرغ، بعضی ماهی‌ها، روغن ماهی و جگر به مقدار زیاد حاوی ویتامین D هستند و انجام تمرینات ورزشی: داشتن تحرک و فعالیت‌های جسمانی، می‌تواند موجب استخوان‌سازی و افزایش نیروی عضلانی فرد شود، پیاده‌روی، ورزش ساده‌ای است که باید حداقل روزی ۳۰ دقیقه انجام شود تا اثر خود را بر بافت‌های استخوانی فرد بگذارد.