محمد نوری یکی از خوانندگان موسیقی نوین ایرانی بود و برخی بر این باورند او از پیشگامان و پایه گذاران موسیقی پاپ در ایران به شمار می رود. به اعتقاد خوانندگان و آهنگسازانی که وی را از نزدیک می شناسند، محمد نوری پرورش یافته گونه ای از موسیقی محسوب می شود که در دهه ۲۰ خورشیدی به واسطه ورود موسیقی پلی فونی یا چند صدایی در موسیقی مردمی و پاپ کشورهای گوناگون به جامعه توسعه ایران هم نفوذ کرد. این موضوع جوانان بسیاری را بر آن داشت تا بر روی آهنگ های غربی کلام فارسی بگذارند و آنها را اجرا کنند. با وجود این، پس از انقلاب اسلامی محمد نوری دیگر خود را در زمره خوانندگان موسیقی پاپ ایرانی قلمداد نمی کرد.
محمد نوری را می توان از جمله چهره های موثر در ایرانیزه کردن آواها و موسیقی غربی دانست. تسلط به زبان خارجی، تحصیل در رشته های تئاتر و موسیقی و آشنایی با ادبیات فارسی مردی را برای موسیقی نوین ایران پرورش داده بود که به گفته برخی از آهنگسازان، آثارش نه تنها به موسیقی کلاسیک پهلو می زد بلکه سرشار از نغمه های بومی و ملی نیز بود.
محمد نوری در سال های پس از انقلاب اسلامی به واسطه پخش ترانه های ملی و میهنی اش از صدا و سیما جزو معدود خوانندگانی بود که حضور خود را با کارهای هنری صرف بر روی صفحه تلویزیون و صحنه حفظ کرد. آثاری که گهگاه پس از سخنرانی های مقام های دولتی و حکومتی پخش می شدند. در ترانه های محمد نوری کمتر وقایع و اتفاقات اجتماعی و سیاسی روز حضور دارند و عشق به وطن، ارتقای وحدت و همدلی ملی بیش از هرچیز از آثار دلنشین و ملیتی محمد نوری قابل استنباط و برداشت می شود.
به این بهانه در پرونده ای به بررسی موزیک هایی که در رسای ایران و عشق به وطن سروده و خوانده شده است در طول این چهار دهه پس از انقلاب پرداخته می شود.
آهنگ ای ایران از محمد نوری
آهنگ ای ایران در کنار آهنگ جان مریم از جمله مهم ترین و معروف ترین آهنگ های کارنامه خوانندگی محمد نوری و از ماندگارترین ترانه های وطنی ایران به شمار می رود. شعر این قطعه را تورج نگهبان سروده و آهنگساز آن محمد سریر است. به جرات می توان محمد نوری را از هنرمندان خود ساخته ای دانست که بخشی از وجودش در نوگرایی و موسیقی پاپ ایران و نیم دیگرش ریشه در فرهنگ کهن و موسیقی بومی و فولکلوریک سرزمین مان قرار دارد. در اینجا انتخاب ترانه های میهنی محمد نوری مناسبت ویژه ای دارد زیرا که از یک طرف نوستالژی وطن و خانه اجدادی را به طرز مطبوعی در ما زنده نگه می دارد و از طرف دیگر در تسهیل و آمیزش موسیقی ایرانی به موسیقی جهانی کمک می کند. در متن این آهنگ آمده است:
در روح و جان من، می مانی ای وطن
به زیر پافِتَدان دلی، که بهر تو نلرزد
شرح این عاشقی، ننشیند در سخن
که بهر عشق والای تو، همه جهان نیرزد
محمد نوری همچنین چند قطعه دیگر نیز در مدح و عشق به وطن خوانده است که از آن جمله می توان به ایران ما با آهنگسازی ناصر حسینی و تنظیم شهرام گلپریان و شعر منوچهر میکده و همچنین ترانه تصویر وطن به آهنگسازی فریدون شهبازیان و شعر نادر ابراهیمی اشاره کرد.
آهنگ ایران ایران از رضا رویگری
آهنگ ایران ایران رگبار مسلسل ها (آهنگ الله الله الله الله اکبر) با صدای رضا رویگری و آهنگسازی فریدون خشنود یکی از ترانه های انقلابی- مذهبی به شمار می رود که در ۱۳۵۷ خورشیدی اجرا شد. رضا رویگری یکی از بازیگران قدیمی کشورمان است که در خوانندگی نیز مهارت داشت که معروفترین آهنگ او سرود رگبار مسلسل ها محسوب می شود. در مطلع این آهنگ آمده است:
الله الله الله الله الله الله لا اله الا الله – لا اله الا الله
ایران ایران ایران رگبار مسلسل ها – ایران ایران ایران رگبار مسلسل ها
ایران ایران ایران مژده شده بر ایوان – ایران ایران ایران مژده شده بر ایوان
ایران ایران ایران رگبار مسلسل ها – مژده شده بر ایوان
الله الله و الله الله لا اله الا الله – لا اله الا الله
الله الله و الله الله لا اله الا الله – لا اله الا الله
الله الله الله – الله الله الله – الله اکبر – الله اکبر
الله الله الله – الله الله الله – لا اله الا الله – لا اله الا الله
رویگری درباره این ترانه و دلایل موفقیت و ماندگاری آن در دهه ۵۰ خورشیدی تا به حال گفته است: آن زمان اصلا فکر نمی کردم این سرود، از استودیو خارج شود زیرا همچنان حکومت پهلوی دوم روی کار بود. پیشنهاد خواندن این سرود را آقای خشنود آهنگساز کار با من مطرح کردند. صدای من را شنیده بودند و می خواستند صدایی این ترانه را بخواند که قبلا شنیده نشده باشد، در عین حال با حال و هوای ملودی سازگار باشد. گویا به یکی دو نفر هم پیش از این پیشنهاد داده بودند. به نظرم موفقیت این سرود و ترانه اش مدیون مردم است زیرا این ترانه برای مردم خوانده شده و آن ها این خلوص را دریافت می کنند. شاید علت دیگر موفقیت این ترانه فضای آن روزگار و دوران هم باشد. انگار مردم حال و هوای و جوش و خروش خاصی داشتند و تشنه شنیدن این سرود بودند. همه رخدادها برای شان تازگی داشت و موقعیت خاصی بود. ملودی و ترانه هم خاص بود و همه چیز دست به دست هم داد تا سرود ایران ایران ایران رگبار مسلسل ها... شنیده شود.
آهنگ وطن از علیرضا عصار
عصار از جمله خوانندگان با هویت ملی محسوب می شود که سال ها بر دیدگاه هایش استوار مانده است و به دور از سخنان کاسبکارانه و جاه طلبانه از جمله هنرمندان با صراحتی به شمار می رود که شجاعانه درباره اتفاقات مختلف فارغ از سمت و سوی سیاسی شان واکنش نشان داده است. قطعه موسیقایی وطن با ترانه ای از علیرضا شجاع پور و آهنگ و تنظیم فواد حجازی و با صدای سیدعلیرضا عصار در آلبوم ای عاشقان منتشر شد.
در بخشی از متن این آهنگ می خوانیم:
ای وطن ای مادر تاریخ ساز
ای مرا بر خاک تو روی نیاز
ای کویر تو بهشت جان من
عشق جاویدان من ایران من
ای ز تو هستی گرفته ریشه ام
نیست جز اندیشه ات اندیشه ام
بازخوانی این آهنگ چند دهه بعد با صدای رضا ارمند در برنامه عصر جدید بازخوانی شد و مورد استقبال حضار این برنامه تلویزیونی قرار گرفت و موزیک ویدئو آن در فضای مجازی بارها باز نشر شد.
آهنگ وطنم ای شکوه پا برجا از سالار عقیلی
ترانه وطنم نام قطعه‌ای از آلبوم تبریز در مه به خوانندگی سالار عقیلی است که شعر آن را افشین یداللهی سروده و موسیقی این اثر تنظیم حسین فاضل و آهنگساز آن بابک زرین است. این قطعه به عنوان تیتراژ سریال تبریز در مه مورد استفاده قرار گرفت.
سالار عقیلی این قطعه را تاکنون در چندین کنسرت و به همراه ارکستر سمفونیک تهران اجرا کرده است.
در بخش نخست این سروده آمده است:
وطنم ای شکوه پابرجا
در دل التهاب دورانها
کشور روزهای دشوار
زخمی سربلند بحرانها
ایستادی بر جنگ رو در رو
خنجر از پشت می زند دشمن
گویی از ما و در نهان بر ما
وطنم پشت حیله را بشکن
آهنگ وطنم از محمد گلریز
محمد گلریز که از جمله خواننده های انقلابی تاریخ فرهنگ و موسیقی ایران محسوب می شود که در ۱۳۸۹ خورشیدی به عنوان خواننده ماندگار موسیقی به وسیله رییس وقت صدا و سیما برگزیده شد. او یکی از خوانندگان برتر دوران موسوم به دفاع مقدس نیز به شمار می آید و صدایش به عنوان میراث شفاهی ایران در سازمان میراث فرهنگی ثبت شده است. سرود وطنم در سال های اول انقلاب ساخته شد.
در بخشی از این ترانه وطنی می خوانیم:
برای آزادی تو، آبادی تو سر می سپارم
امید بهروزی تو، پیروزی تو، در سینه دارم
سرباز رزم آفرینم، در سنگر حق، مرد پیکارم
چو باشد هوای حق در سرم
به محراب خون نماز آورم
که در خون شوم شناور
قسم بر شهید هم سنگرم
نپویم بجز ره رهبرم
نجویم طریق دیگر
آهنگ خلیج ایرانی از محسن چاوشی
قطعه مشترک و دو صدائه خلیج ایرانی با صدای محسن چاوشی و سینا حجازی در اسفند ۱۳۹۱ خورشیدی منتشر شد. نکته جالب این اثر ملودی آن است که در واقع همان ملودی قطعه زندگی و تحصیلات عالی است که چاوشی آن را برای صدا و سیما ساخته بود. سینا حجازی در این باره در صفحه شخصی اش نوشت: درباره انتشار این قطعه چند نکته لازم به ذکر است. قرار بود این قطعه زمانی منتشر بشود که شایعه تغییر نام خلیج فارس مطرح شده بود اما به دلایلی که گفتنشان فایده ای ندارد محسن چاوشی مجبور شد این کار را با ترانه دیگری منتشر کند که برخی از دوستان بدون اینکه در جریان این وقایع باشند، کم لطفی کردند و کار به حاشیه کشیده شد. حالا این قطعه را با محتوای اصلی تقدیمتان می کنیم. امیدوارم دوستش داشته باشید.
در عنوان بندی این ترانه آهنگساز و تنظیم کننده این قطعه محسن چاوشی نامیده شده و ترانه سرای قسمتی که محسن چاوشی آنرا خوانده، حسین صفا به شمار می رود. ترانه سرایی قسمتی که سینا حجازی آنرا خوانده هم خود این خواننده برعهده دارد. امیر جمالفرد هم میکس و مستر این اثر را اجرا کرده بود. در آغاز این ترانه می خوانیم:
تیغیم و می بریم، رعدیم و می غریم
فریادمون پشته، کوهو تکون میده
از جار و جنجال، دشمن نمی ترسیم
این خاک خیلی از، این بازی ها دیده
خون عزیزامون، دریاست ای دنیا
طوفان ترین دریا، با ماست ای دنیا
سبز و سفید و سرخ، آباد و آزاده
تا هست این پرچم، بالاست ای دنیا
خلیج ایرانی، آبیه آزاده
آهنگ ایران از مجید اخشابی
این ترانه ویژه تیم های ملی برای جام جهانی ۲۰۱۸ میلادی ساخته شد. آهنگسازی و خوانندگی ترانه ایران که با نام ای ایران نیز شناخته می شود، بر عهده مجید اخشابی و عبدالجبار کاکایی شاعر این سروده عنوان شده است.
در بخش نخست این ترانه آمده است:
ای ایران تا جهان باشد نام تو ماند جاودان
ای میهن تا درخشیدی روشن از مهرت آسمان
ای ایران تا نفس دارم عهد دیرین را نشکنم
ای میهن من به پای تو جان شیرین را افکنم
خونین پر کبوتران بر بام تو پر کشان
ای در سایه ات امان آه ای لاله زار من
پاینده بادا ایران
نخستین سروده ملی ایران پس از انقلاب نتیجه همکاری ماندگار و جاودانه ابوالقاسم حالت در مقام شاعر و محمد بیگلری پور در مقام آهنگساز بوده است. در سوم خرداد ۱۳۷۱ خورشیدی سرود جمهوری اسلامی ایران (مهر خاوران) به عنوان سرود ملی جدید ایران جایگزین این سرود شد. در شروع این قطعه می خوانیم:
شُد جمهوری اسلامی به پا
که هم دین دهد هم دنیا به ما
از انقلاب ایران دِگر
کاخ ستم گشته زیر و زِبَر
تصویر آینده ی ما،
نقش مراد ماست
سرود ملی مهر جاویدان
این سرود که از اوایل دهه ۷۰ خورشیدی تا کنون به عنوان سرود رسمی جمهوری اسلامی شناخته می شود، سروده ساعد باقری شاعر و مجری قدیمی سیمای جمهوری اسلامی ایران است که هنوز هرگاه نام او می آید، تشخص وی در سرایش سرود ملی ایران تداعی می شود، همچنین منوچهر ریاحی موزیک این سرود را ساخته است.
در بخشی از این قطعه می خوانیم:
سَر زَد از اُفُق
مِهرِ خاوران
فروغِ دیده حق باوران
بهمن، فَرِّ ایمانِ ماست
پیامت ای امام
استقلال، آزادی»
نقشِ جانِ ماست
ایران ای سرای امید
تصنیف سپیده را که با نام ایران ای سرای امید نیز خوانده می شود، باید معروفترین اثر محمدرضا لطفی لقب داد. قطعه‌ای که با صدای محمدرضا شجریان و شعر هوشنگ ابتهاج (سایه) در همان روزهای نخست انقلاب ساخته و آنچنان که لطفی در یادداشتی خاطر نشان کرده است، خود آن را شب پیروزی انقلاب ایران به رادیو برد و آن را پخش کرد. این قطعه در دستگاه ماهور ساخته شده است و ابتدا در آلبوم چاووش ۶ با صدای شجریان عرضه شد اما در سال‌های میانی دهه ۸۰ خورشیدی که محمدرضا شجریان نسبت به انتشار این اثر با صدای خود از تلویزیون اعتراض کرد، لطفی به عنوان آهنگساز اثر آن را در کنسرتی با صدای محمد معتمدی اجرا و در قالب آلبومی تصویری منتشر کرد. این تصنیف و پیش‌درآمد منحصر به فردی که لطفی در دستگاه ماهور ساخت و البته همنوازی تار او با آواز شجریان ترکیبی منسجم و ماندگار از اثری شورآفرین را در اذهان مخاطبان ایجاد کرد.
در بخشی از این قطعه آمده است:
ایران ای سرای امید
بر بامت سپیده دمید
بنگر کزین ره پرخون
خورشیدی خجسته رسید
اگر چه دل‌ها پرخون است
شکوه شادی افزون است
آهنگ ای ایران ای مرز پر گهر
ای ایران از جمله محبوب ترین و مشهورترین سرودهای میهنی و ملی‌گرایانه ایران محسوب می شود. بیش از ۷۵ سال پیش، حسین گل گلاب شعر ای ایران را نوشت و روح الله خالقی آهنگش را ساخت و غلامحسین بنان آن را خواند تا یکی از به یادماندنی ترین سروده های وطنی ایران با همکاری خالقی و گلاب خلق شود. روح‌الله خالقی درباره حسین گل گلاب گفته است: تصور نمی‌شد یک مرد عالم فیزیک‌دان، شیمی، ریاضی‌دان، نبات‌شناس و سنگ‌شناس، شعر هم بگوید. گل‌گلاب را به‌راستی می‌توان معجونی از علم، فضل و هنر دانست.
صاحب‌نظران شعر و موسیقی معتقدند که سرود ای ایران سه ویژگی خاص دارد. یکی اینکه تک‌تک واژه‌های به کار رفته در سروده، فارسی است و در هیچ یک از بیت های آن واژه ای معرب یا غیر فارسی وجود ندارد. سراسر هر سه بند سرود، سرشار از واژه‌های خوش‌تراش فارسی محسوب می شود. زبان پاکیزه‌ای که هیچ واژه بیگانه در آن راه پیدا نکرده است و با این همه هیچ واژه‌ای نیز در آن مهجور و ناشناخته نیست و دریافت متن را دشوار نمی‌سازد.
دومین ویژگی سرود ای ایران در بافت و ساختار شعر آن است، به‌گونه‌ای که تمامی گروه‌های سنی از کودک تا بزرگسال می‌توانند آن را اجرا کنند. همین ویژگی سبب شده است تا این سرود در تمامی مراکز آموزشی و حتی کودکستان‌ها قابلیت اجرا داشته باشد.
و بالاخره سومین ویژگی‌ای که برای این سرود قائل شده‌اند، فراگیری این سرود به لحاظ امکانات اجرایی است که به هر گروه یا فرد، امکان می‌دهد تا بدون ساز و آلات و ادوات موسیقی نیز بتوان آن را اجرا کنند.
آهنگ این سرود که در آواز دشتی خلق شده از ساخته‌های ماندگار روح‌الله خالقی است. ملودی اصلی و پایه‌ای کار از برخی نغمه‌های موسیقی بختیاری که فضایی حماسی دارد، گرفته شده است. این سرود در اجرای نخست خود به صورت کر خوانده شد اما ساختار محکم شعر و موسیقی آن سبب شد تا در دهه‌های بعد خوانندگان مطرحی همانند غلامحسین بنان و اسفندیار قره‌باغی آن را به‌صورت تک‌خوانی هم اجرا کنند.
در بخشی از این قطعه جذاب و دلنشین آمده است:
ای ایران ای مرز پر گهر
ای خاکت سرچشمه هنر
دور از تو اندیشه بدان
پاینده مانی و جاودان
ای … دشمن ارتو سنگ خاره ای من آهنم
جان من فدای خاک پاک میهنم
نام جاوید ای وطن
از دیگر اشعار زیبا که بارها به عنوان سرود ملی مورد استفاده قرار گرفته است، می توان به شعری از بیژن ترقی با آهنگسازی لومر فرانسوی اشاره کرد که متن آن را در ادامه مشاهده خواهید کرد:
نام جاوید ای وطن
صبح امید ای وطن
چهره کن در اسمان
همچو مهر جاودان
وطن ای هستی من
شور و سرمستی من
چهره کن در آسمان
همچو مهر جاودان
بشنو سوز سخنم
که هم آواز تو منم
همه ی جان و تنم
وطنم وطنم وطنم وطنم
سخن آخر
تم وطن و میهن پرستی موضوعی به شمار می رود که همواره دستمایه شاعران ایرانی بوده است و خوانندگان و آهنگسازان از ساخت و تولید چنین آثاری با رویکرد ملی گرایی و ناسیونالیستی استقبال کردند. در مطلب بالا تنها شمار مهم ترین افراد سرشناس که چهره های مشهورتری بودند و ترانه هایشان ماندگاری بیشتری داشت، عنوان شده است اما بررسی دقیق و موشکافانه آثار عمده خوانندگان پاپ و سنتی ایران حداقل یک یا دو آهنگ در مدح و ابراز عشق به ایران وجود دارد و از این حیث همه دارای ویژگی مشترکی به نام وطن پرستی بوده و هستند.