«محمدجواد ظریف» بعد از ظهر امروز در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی برای پاسخ دادن به سوالی درباره سهم ایران از بستر و زیربستر ایران در رژیم حقوقی دریای خزر با اشاره به حساسیت ایران به تمامیت ارضی و استقلال کشور گفت: اگر به تاریخ معاصر ایران دقت شود، تنها حکومتی که حتی یک وجب از خاک و آب ایران مورد مذاکره قرار نگرفته است و از دست نرفته، نظام جمهوری اسلامی ایران است.
وی ادامه داد: اگر به تاریخ نگاه کنیم در سلسله‌های حکومتی قبلی قسمتی از خاک ایران جدا شده و تنها در جمهوری اسلامی علیرغم جنگ تحمیلی و فشارهای زیاد، یک وجب از کشور کم نشده و این افتخار بزرگی برای رهبری ایران و مردم است که در برابر فشارها مقاومت کرده و با خون خود از وجب به وجب کشور دفاع کرده‌اند.
رئیس دستگاه دیپلماسی با بیان اینکه ایران پس از فروپاشی شوروی تمام هم خود برای حفظ منافع ایران در دریای خزر انجام داد، اظهار داشت: من به عنوان معاون حقوقی وزیر امور خارجه، اولین اجلاس معاونان حقوقی وزرای خارجه دریای خزر را برگزار کردم و ۲۱ سال است که این مذاکرات زیر نظر شورای عالی امنیت ملی انجام می‌شود. این مذاکرات بسیار دشوار بوده و تمام تلاش ما حفظ منافع ایران بود.
ظریف افزود: اینکه مذاکرات ۲۱ سال طول کشیده است به خاطر آن است که در میان تمامی جمهوری‌های استقلال یافته توافقاتی صورت گرفته است ولی ایران نسبت به این مسئله حساسیت دارد.
وی با بیان اینکه در تمام این سال‌ها پروتکل‌هایی درباره محیط زیست و ماهیگیری مطرح شده و در نهایت، در کنوانسیون جامع حقوقی دریای خزر که موضوع اصلی مذاکرات در ۲۱ سال اخیر بوده، به نتیجه رسیده است، تصریح کرد: این کنوانسیون در سال ۹۵ و ۹۶ مراحل نهایی خود را طی کرد و بعد مراحل خود را در داخل کشورها طی کرد.
وزیر امور خارجه یادآورشد: این کنوانسیون در سال ۹۷ امضا شد و از سوی برخی از افراد این انتقاد وارد شد که چرا در دوران تحریم‌ها و زمانی که ایران مورد فشار است این توافق امضا شد، به خاطر این نبود که در سال ۹۷ توافق شد بلکه این مذاکرات، در ۲۱ سال گذشته مذاکره شده و در سال‌های ۹۴، ۹۵ و ۹۶ مراحل نهایی خود را طی کرد و به نتیجه رسیده بود و تنها در سال ۹۷ به امضا رسید.
دیپلمات عالی کشورمان درباره تصویب نهایی کنوانسیون نظام حقوقی دریای خزر خاطرنشان کرد: در داخل کنوانسیون مشخص شده است که برای تصویب نهایی، باید مراحل قانون‌گذاری باید طی شود لذا در زمانی که دولت مراحل اولیه را طی کند، آن زمان کنوانسیون را برای تصویب به مجلس ارسال می‌کند و هیچ چیز بدون تصویب مجلس نهایی نخواهد شد.
مذاکرات بستر و زیر بستر دریای خزر هنوز به نتیجه نرسیده است
ظریف همچنین درباره تعیین زیربستر در کنوانسیون نظام حقوقی دریای خزر اظهار داشت: آنچه در کنوانسیون نظام حقوقی دریای خزر مشخص است، آن است که دو زمینه بستر و زیربستر هنوز به نتیجه نرسیده و قرار شده در مذاکرات دوجانبه به نتیجه برسد ولی درباره پهنه آبی با توجه به مشکلاتی که زیربستر پیدا شده و کشورهای دیگر به صورت دوجانبه توافق کرده‌اند. در واقع در مورد روی آب توافق کردیم که زمانی این توافق به مورد قبول است که هر پنج کشور درباره آن توافق کنند لذا مقرر هم کردیم تا ایران در عمل انجام شده قرار نگیرد.
وی درباره ترسیم خط مبداء در کنوانسیون نظام حقوقی دریای خزر بیان کرد: برخلاف دیگر کشورها که براساس روش‌های سنتی برای ترسیم خط مبداء از حقوق بیشتری برخوردار می‌شوند سواحل دریای خرز در ایران مناسب نیست یعنی تقریبا سواحل ما صاف است. لذا توافق کردیم خط مبدا باید مورد توافق همه باشد و در ماده یک کنوانسیون نظام حقوقی دریای خزر هم آمده است کشورهایی که سواحل‌شان در موضع نامناسب قرار می‌گیرد باید در وضعیت ویژه قرار گیرد.
وزیر امور خارجه اضافه کرد: زمانی که کنوانسیون نظام حقوقی دریای خزر امضا شد، ایران در بیانیه‌ای که در این باره اعلام کرده این بند مربوط به ایران است و خط مبداء ایران باید به شکلی ترسیم شود که ایران با کشورهایی که طول ساحل مشابه هستند، دریای سرزمینی مشابهی داشته باشد و خط مبداء به ضرر ایران نباشد.
تضمین‌های لازم گرفته شده تا کشورهای دیگر بدون ما تصمیم نگیرند
ظریف با تاکید بر اینکه تمامی تضمین‌های لازم گرفته شده تا کشورهای دیگر نتوانند بدون ما تصمیم بگیرند، یادآور شد: وضعیت دریای خزر مانند وضعیت اروند رود میان ایران و عراق دوجانبه نیست. مسئله اروندرود میان ایران و عراق یک موضوع دوجانبه است و توافق ۱۹۷۵ بر آن حاکم است ولی تا دو کشور توافق نکنند، امری اجرا نمی‌شود ولی در مورد دریای خزر پنج کشور حضور دارند.
وی ادامه داد: در این کنوانسیون بندی گنجانده شده که خط مبداء بدون ایران براساس ترتیبات دوران شوروی سابق ترسیم نشود. این مسئله تضمینی برای ما است. به دلیل وضعیت نامناسب ایران، هیچ تصمیم‌گیری برای بستر و زیربستر و پهنه دریای خزر شکل نگرفته است. آنچه در کنوانسیون مورد توجه قرار گرفته، ترتیبات زیست‌محیطی و کشتیرانی و تعیین حدود پس از توافق درباره ترسیم خط مبداء است.
رئیس دستگاه دیپلماسی با تاکید بر اینکه سیاست ایران سیاست نزدیکی با همسایگان و داشتن رابطه خوب با کشورهای همسایه است، عنوان کرد: این توافق تضمین می‌کند رابطه خوبی با همسایگان داشته باشیم و مانع از این می‌شود پهنه دریای خزر به محیطی به حضور نیروهای بیگانه شود. البته کشورها در مورد آب‌های ساحلی و سرزمینی خود مختار هستند ولی آنچه ضرورت داشت این بود که اجازه ندهیم این پهنه آبی به منطقه‌ای برای حضور نیروهای خارجی به ویژه آمریکا تبدیل شود. این مسئله برای ایران از لحاظ امنیت ملی مورد توجه بود.
در مورد تمامیت ارضی و آب‌های ایران با هیچ کس تعارف نداریم
ظریف افزود: ضمن اینکه بر روابط بسیار خوب با تمامی همسایگان تاکید داریم، درباره تمامیت ارضی و آب‌های ایران با هیچ کسی تعارف نداریم و حاضر نیستیم درباره افتخار ایران در ۴۰ سال گذشته - مبنی بر اینکه یک وجب از کشور از بین برود – با کسی مذاکره کنیم و از این مسئله حراست خواهد شد. دولت نسبت به این مسئله متعهد است و مجلس حرف نهایی را می‌زند.
وی درباره علت عدم ارائه کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر به مجلس گفت: علت اینکه کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر برای تصویب به مجلس ارائه نشده، به خاطر آن است که چون درباره خط مبداء تصمیم‌گیری نشده، تصمیم‌گیری برای مجلس دشوار خواهد بود. البته میان کشورها توافق کردیم کشورها اقدام خلافی با این کنوانسیون انجام ندهند لذا این تصمیم را گرفتیم تا زمان توافق درباره خط مبدا، کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر برای تصویب به مجلس ارائه نشود ولی در نهایت تصمیم نهایی با مجلس است.
عضو شورای عالی امنیت ملی اضافه کرد: با اجازه شورای عالی امینت ملی کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر امضا شده، تمامی مراحل انجام شده و به تایید رهبری قرار گرفته و امضا شده ولی تصمیم نهایی منوط به نظر مجلس است.
منافع ملی خود را بر اساس اعتماد به دیگران به چوب حراج نمی‌گذاریم
ظریف در بخش دوم اظهارات خود با تاکید بر اینکه روابط بین‌الملل براساس اعتماد نیست بلکه براساس منافع ملی است، اظهار داشت: هیچ گاه منافع ملی خود را براساس اعتماد به دیگران به چوب حراج نمی‌گذاریم. ما با همه دوستیم و با کسانی که با ما دشمنی نکنند، رابطه خوب داریم. با روسیه و سایر همسایگان رابطه خوب داریم. با روسیه رابطه راهبردی داریم ولی به معنای آن نیست که لحظه‌ای درباره تمامیت ارضی شک داشته باشیم.
وی ادامه داد: ما درباره کنوانسیون نظام حقوقی دریای خزر، نه خوش بین و نه بدبینیم. براساس روابط بین‌الملل اعتقاد داریم باید براساس منافع ملی عمل کرد و هیچ کس به خاطر ما دل نمی‌سوزاند.
رئیس دستگاه دیپلماسی درباره مسائل محیط زیستی دریای خزر تصریح کرد: مسائل محیط زیستی بسیار مهم است و برای ما اهمیت ویژه‌ای دارد لذا در کنوانسیون نظام حقوقی دریای خزر تاکید کردیم تا پروتکل الحاقی امضا نشود، این کنوانسیون قابل اجرا نیست. پروتکل الحاقی که به مجلس ارائه شده، تکلیف مشخص است که هر اقدام در خزر باید همه کشورهای ساحلی با آن موافقت کنند.
ظریف با تاکید بر اینکه امنیت دریای خزر در کنوانسیون نظام حقوقی دریای خزر به هر پنج کشور ساحلی خزر سپرده شده است، خاطرنشان کرد: برخلاف قراردادهای ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ که اجازه می‌داد نیروی دریایی روسیه تا انزلی بیاید، این کنوانسیون اجازه نمی‌دهد کشورهای دیگر وارد آب‌های سرزمینی و حتی ۱۵ مایلی ما شود.
کنوانسیون دریای خزر با چشم باز نوشته و امضا شده است
وی با بیان اینکه کنوانسیون نظام حقوقی دریای خزر با چشم باز نوشته و امضا شده است، ابراز داشت: دوستان یادشان باشد علیرغم تبلیغات سلطنت‌طلبان در رژیم گذشته حتی یک کشتی اجازه نیافت تا خط موهوم آستانه - حسینقلی خان پیش برود. وزارت امور خارجه هر بار نسبت به این مسئله اعتراض کرد اما رژیم شاه نتوانست یکی کشتی را فراتر از خط آستانه - حسینقلی خان ببرد اما اعتراضات همکاران من در وزارت امور خارجه مانع شده زورگویی شوروی سابق برای شوروی حق قانونی ایجاد کند.
دیپلمات عالی کشورمان با بیان اینکه مفهوم مشاع مبنای حقوقی ندارد، عنوان کرد: در آب‌های ساحلی کشورها حق اعمال حاکمیت دارند، در آب‌های سرزمینی توان ماهیگیری دارند و در مابقی آب‌ها می‌توانند از آن آب‌ها استفاده کنند و کشتی های ایران تا هر کجا که بخواهند پیش بروند و خط موهوم دیگری وجود نخواهد داشت.
رژیم گذشته علیرغم حمایت خارجی بخشی از خاک کشور را از دست داد
ظریف با بیان اینکه در مورد بحث ۵۰ درصد هیچ گاه و هیچ کنوانسیونی این حق را برای یکی از طرفین ایجاد نکرده است، یادآور شد: شوروی سابق وضعیتی ایجاد کرده بود که دریای خزر را به چهار قسمت تقسیم کرده و ایران فقط تا خط موهوم آستارا - حسینقلی خان حق حاکمیت داشت و بالای آن را شوروی برای خود اعمال کرده بودند. همکاران سابق من در وزارت امور خارجه حتی در رژیم گذشته همواره از نظر حقوقی به این مسئله اعتراض کرده بودند ولی در عمل فراتر نرفته بودیم.
وی افزود: کسانی که تبلیغاتی را برای ایجاد شک در اذهان عمومی مطرح می‌کنند باید به سابقه خود برگردند و اقداماتی که در رژیم شاه برای از بین رفتن خاک صورت گرفت، ببینند. تنها حکومتی که یک وجب از خاک ایران را علیرغم فشارها از دست نداده، جمهوری اسلامی ایران است و رژیم‌های گذشته علیرغم حمایت خارجی قسمتی از خاک ایران را از دست دادند و در مجلس آن دوران یک قرارداد ننگین تصویب کردند.
وزیر امور خارجه خاطرنشان کرد: واقعیتی که وجود دارد، این است که چون دریای خزر، محصور میان پنج کشور است، اگر ما کناره‌گیری کنیم آنها میان خودشان تصمیم‌گیری کرده و به توافق می‌رسند. ما شروع‌کننده این بحث بودیم و چون به قاعده خودمان اصرار داشتیم، آنها خودشان توافق کردند.
ظریف با اشاره به توافق روسیه و قزاقستان درباره شمال دریای خزر گفت: روسیه و قراقستان توافقی در مورد شمال دریای خزر دارند ولی در مورد جنوب دریای خزر اجازه توافق ندادیم و اجازه اکتشافی هم ندادیم اما پروژه‌های مشترک در محیط فراتر از ۲۰ درصد در دست مطالعات است. با آذریجان در این باره توافق کردیم و به ترکمنستان نیز پیشنهاد داده‌ایم.
وی درباره فیلم منتشرشده نسبت به امضای کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر در شبکه‌های روسی اظهار داشت: آنچه در شبکه روسی پخش شد، ربطی به دولت این کشور ندارد و دولت روسیه آن را نفی کرده است. آن فیلم هم در شبکه‌های اجتماعی پخش شد، آن چیزی نبود که پخش شده بود بلکه برای شکستن غرور ملی مورد تحریف قرار گرفته بود.
آمریکا در درازمدت مزیت توان اقتصادی خود را از دست می‌دهد
عضو شورای عالی امنیت ملی با تاکید بر اینکه بارها نشان دادیم در زمینه حفظ تمامیت ارضی ذره‌ای عقب‌نشینی نمی‌کنیم، تصریح کرد: مذاکرات دریای خزر در زمان اوج قدرت ایران بود، هرچند اعتقاد داریم ما همچنان در اوج قدرتیم؛ هم در زمینه میدانی و هم در زمینه بین‌الملی در اوج قدرتیم و آمریکا نمی‌تواند ایران را در یک محیط بین‌المللی تحریم کند. جلسه تشکیل می‌شود ولی آمریکا در آن محکوم می‌شود.
ظریف اضافه کرد: آنچه برای آمریکا مزیت ایجاد کرده، اعمال تحریم‌ها به خاطر توان اقتصادی‌اش است که دلیل استفاده افراطی از این اهرم در درازمدت مزیت خود را از دست می‌دهد، همچنان که بسیاری از کشورها در حال کنار گذاشتن دلار - که اهرم قدرت و مزیت آمریکا است – هستند.
وی با بیان اینکه کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر را در سال‌های ۹۴ تا ۹۶ مذاکره کردیم که در اوج قدرت بودیم و طرف مقابل در اوج فشار قرار داشت، خاطرنشان کرد: در این مذاکرات تهدیدی صورت نگرفت. اگر کسی دیدگاه‌های خود را مطرح کرد - هم درباره خط مبداء، هم وضعیت نامناسب جغرافیایی برخی از کشورها مانند ایران و هم درباره عدم حضور نیروهای نظامی کشورها بیگانه و هم درباره محیط زیست و... - ایران بود که سیاست خود را جا انداخت.
رئیس دستگاه دیپلماسی با بیان اینکه کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر منافع ایران را حفظ می‌کند اما نظر نهایی با مجلس است، ابراز داشت: زمانی که خط مبداء تعیین شد، کنوانسیون را با خط مبداء به مجلس ارائه می‌دهیم. آن وقت می‌گوییم چرا باید این کنوانسیون مورد تصویب قرار گیرد اما اگر کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر مورد تصویب قرار نگرفت به چهار کشور دیگر اعلام می‌کنیم، مجلس آن را قبول نکرده است.
ظریف ادامه داد: آن زمان شرایط خوبی برای کشور نیست ولی تصمیم‌گیری نهایی با مجلس است و ما تابع تصمیم‌گیری مجلس خواهیم بود.