کناره‌گیری «ترزا می» از نیروی میانه‌روی حزب محافظه‌کار از مسند نخست‌وزیری انگلیس و انتخاب «بوریس جانسون» عضو تندرو این حزب که از مدافعان سرسخت برگزیت(British Exit) است و این روزها نخستین هدفش را خروج حتی به قیمت بدون توافق با اتحادیه اروپا اعلام کرده، نه تنها نگرانی مردم و سیاستمداران مخالف برگزیت را در این کشور به همراه داشته بلکه صدای اعتراض کشورهای همچون اسکاتلند و ایرلندشمالی را نیز درآورده است زیرا پیامدهای سنگین اقتصادی برای آنها به همراه دارد و بسیاری از مزایای عضویت در اتحادیه اروپا را از دست خواهند داد.
ماجرای برگزیت
سال 2015 «دیوید کامرون» که بر مسند نخست‌وزیری تکیه زده بود، وعده داد در صورت پیروزی حزبش(محافظه‌کار) در انتخابات پارلمانی انگلیس، عضویت این کشور در اتحادیه اروپا را به همه‌پرسی می‌گذارد.
حزب کامرون پیروز این انتخابات شد تا او به وعده‌اش عمل و همه‌پرسی را در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۶ (۳ تیر ۱۳۹۵) برگزار کند؛ هرچند که وی به پیامدهای خسارت بار خروج از اتحادیه اروپا اذعان کرده بود.
کامرون که خود نخستین بار ایده همه‌پرسی را مطرح کرد، تلاش زیادی برای متقاعد کردن مردم به ماندن در اتحادیه انجام داد و در همان روزهای مانده به رای‌گیری، مردم را از خطرات و پیامدهای برگزیت آگاه کرد و از آنها خواست رای به ماندن در اتحادیه اروپا بدهند.
هرچند پیش‌بینی او و برخی اعضای کابینه‌اش از رای مثبت مردم انگلیس به ماندگاری در اتحادیه اروپا بود اما نتایج چیز دیگری را نشان داد. ۵۱.۹ درصد رأی‌دهندگان (۱۷.۴ میلیون نفر) به خروج از اتحادیه و ۴۸.۱ درصد دیگر (۱۶.۱ میلیون نفر) به ماندن رأی دادند.
پس از مشخص شدن نتایج همه‌پرسی برگزیت گفت: با رای مثبت مردم به خروج از اتحادیه اروپا به طور حتم انگلیس با مشکلات بزرگی مواجه خواهد شد.
نخست‌وزیر پیشین انگلستان چند روز پیش از همه‌پرسی برگزیت، پیامد رای به خروج از اتحادیه اروپا را «تضعیف اقتصاد انگلستان، پایین آوردن تاثیر جهانی این کشور و فراهم کردن زمینه‌ای برای از هم پاشیدن اتحاد پادشاهی بریتانیا» اعلام کرده بود.
شکست در همه‌پرسی برگزیت و فشارها به کامرون سبب شد تا او از نخست‌وزیری کناره‌گیری کند و «ترزا مری مِی» به رهبری حزب محافظه‌کار و مسند نخست‌وزیری برسد.
طبق برنامه، قرار بود روند خروج انگلیس از اتحادیه اروپا تا 29 مارس 2019 (9 فروردین 1398) به سرانجام برسد اما به توافق نرسیدن دولت و مجلس سبب شد یک هفته پیش از مهلت تعیین شده، اتحادیه اروپا با درخواست ترزا می برای تعویق اجرای برگزیت حداقل تا 12 آوریل (23 فروردین) موافقت کند. با این حال تلاش‌های نخست وزیر انگلیس برای موافقت مجلس راه به جایی نبرد تا وی بار دیگر از اتحادیه اروپا تمدید مهلت اجرای برگزیت را درخواست کند؛ این فرصت تا پایان ماه اکتبر سال جاری (9 آبان‌ماه) داده شد تا نخست‌وزیر بعدی یعنی بوریس جانسون به این ناکامی خاتمه دهد. البته اگر تا پیش از آن موعد، توافقنامه خروج به تصویب مجلس بریتانیا برسد، لندن می‌تواند پیش از این تاریخ از اتحادیه اروپا خارج شود.
مساله‌ای که بوریس جانسون ساعتی پس از انتخابش به ریاست حزب محافظه‌کار نیز به این موضوع اشاره و با صراحت اعلام کرد، «بطور قطع تا ١٠٠ روز آینده از اتحادیه اروپا خارج خواهیم شد؛ از مرحله بعد از برگزیت هیچ ترسی نداریم و فقط به فرصت‌های رشد نگاه می‌کنیم.»
چرایی تمایل به برگزیت
در چرایی رای مثبت مردم انگلستان به خروج از اتحادیه اروپا، دلایل مختلفی اعلام شده است؛ از جمله «توقف مهاجرت آزادانه از دیگر کشورهای عضو اتحادیه به بریتانیا، پس گرفتن اختیار کامل تدوین قوانین و استانداردها، توقف پرداخت حق عضویت سالانه و اختیار داشتن در بستن قراردادهای تجارت آزاد با دیگر کشورها.»
اتحادیه اروپا نهادی سیاسی و اقتصادی با عضویت ۲۸ کشور اروپایی است که اعضا اجازه تجارت آزادانه با یکدیگر را دارند؛ قوانین و استانداردهایش در بسیاری از بخش‌ها یکی است و شهروندانشان می‌توانند آزادانه و بدون گرفتن ویزا به کشورهای دیگر اتحادیه سفر کنند.
عضویت بیش از چهار دهه در اتحادیه اروپا سبب شده تا اقتصاد، قوانین و جامعه بریتانیا به طور گسترده به این اتحادیه گره بخورد. براین اساس لندن در دوران نخست‌وزیری ترزا می تلاش کرد با رسیدن به یک توافق جامع با اتحادیه اروپا، از مشکلات و بحران‌های بعد از آن تا حدی درامان بماند.
در توافقنامه خروج، تکلیف چند موضوع مهم مشخص خواهد شد که شامل «میزان بدهی به اتحادیه اروپا، حقوق مهاجران بریتانیایی سفر کرده به دیگر کشورهای عضو اتحادیه و حقوق اروپایی‌های مهاجر در بریتانیا و مهمتر از همه، وضعیت مرز ایرلند شمالی و جمهوری ایرلند» است.
ماهیت توافق برای خروج
نوامبر ۲۰۱۸ دولت بریتانیا و اتحادیه اروپا بر سر یک متن ۵۸۵ صفحه‌ای به توافق رسیدند. طبق توافق ترزا می با اتحادیه اروپا، پس از خروج، یک دوره 2 ساله «گذار» شروع می‌شود که براساس آن، وضعیت کنونی روابط تجاری حفظ می‌شود تا دو طرف بتوانند درباره امضای یک پیمان تجارت آزاد مذاکره کنند.
همچنین دو طرف در کنار توافقنامه خروج، یک «بیانیه سیاسی» مشترک هم امضا کردند؛ هرچند این بیانیه از نظر حقوقی الزام‌آور نیست و هدف آن اعلام خواسته‌های دو طرف در روابطشان پس از برگزیت است.
با این حال، این توافقنامه به عنوان یک عهدنامه بین‌المللی برای اجرا باید به تصویب مجلس بریتانیا و پارلمان اروپا برسد که تاکنون در سه مرحله، نمایندگان مجلس رای منفی به آن داده‌اند. تفاوت دیدگاه‌ها در مجلس مانع از رسیدن به یک توافق شده است. حزب مخالف دولت یعنی «کارگر» و نیز نمایندگان طرفدار ماندن در اتحادیه اروپا معتقدند توافقنامه خروج، برای اقتصاد بریتانیا مضر است.
از سوی دیگر، هواداران سرسخت برگزیت معتقدند این توافقنامه کنترل کامل همه امور را به بریتانیا برنمی‌گرداند؛ به ویژه آنکه بخش مربوط به مرز ایرلند شمالی سبب می‌شود بریتانیا تا ابد در قیدوبندهای اتحادیه اروپا بماند.
جدل‌ها در مجلس انگلیس درباره توافق امضا شده میان ترزا می و اتحادیه اروپا سبب شده تا این موضوع، به چالش اصلی دولتمردان این کشور تبدیل شود؛ حال اگر مجلس بریتانیا توافقنامه امضاشده را اصلاح کند، اجرای آن به تأیید سران ۲۷ کشور عضو اتحادیه نیاز دارد؛ در غیر این صورت، راهی جز ماندن و یا خروج بدون توافق باقی نمی‌ماند.
نگاه جانسون به برگزیت
بررسی رسانه‌های غربی از زمان شهرداری بوریس جانسون در لندن نشان می‌دهد، مردم بریتانیا وقتی تمایل به خروج از اتحادیۀ اروپا را مطرح کردند؛ جانسون ابتدا نسبت به آن بی‌تفاوت به نظر می‌رسید اما به یکباره به چهرۀ اصلی کارزار خروج از اتحادیه تبدیل شد.
در همان زمان با مشخص شدن نتیجه همه‌پرسی و اعلام کناره‌گیری کامرون از نخست‌وزیری، جانسون نامزد نخست رهبری حزب محافظه‌کار و نخست‌وزیری بریتانیا شده بود اما کنار کشید زیرا می‌دانست رای ۵۲ درصدی به برگزیت، پیروزی شکننده‌ای است که مخاطرات و مشکلات خاص خود را دارد.
او فرصت را به «ترزا مِی» داد تا نخست‌وزیر شود و خود به مدت 2 سال در دولت او سکان وزارت امور خارجه را برعهده گرفت تا سرانجام به بهانه مخالفت با توافق‌های می با اتحادیه اروپا برای برگزیت، از مسئولیت سیاست خارجی استعفا داد.
موضع‌گیری‌های جانسون در مورد اتحادیه اروپا تاکنون جنجال‌ساز بوده است؛ پیشتر او گفته بود، اتحادیۀ اروپا می‌خواهد نوعی «اَبَردولت اروپایی» بسازد؛ کاری که زمانی ناپلئون و هیتلر می‌خواستند انجام دهند و شکست تراژیکی خوردند. اتحادیۀ اروپا همان کار آنها را به شیوۀ دیگری می‌خواهد انجام دهد.
اکنون که جانسون بر مسند نخست‌وزیری نشسته، چالش اصلی او کسب موافقت پارلمان بر سر شیوه خروج از اتحادیه اروپاست. پیش‌نویس برگزیت که به تأیید ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا رسیده اما سه بار با رای منفی پارلمان انگلیس مواجه شده است. هرچند جانسون ۳ ماه فرصت دارد تا برای تحقق برگزیت از سد پارلمان عبور کند اما او گفته اولویت نخست او برگزیت بوده و در 100 روز کاری خود تا مهلت باقی‌مانده، در این زمینه تصمیم نهایی را خواهد گرفت.
او گفته بود اگر نخست‌وزیر شود این آمادگی را دارد تا بدون دستیابی به توافق، برگزیت را اجرایی کند؛ هرچند که نمایندگان مجلس انگلیس پیشتر مخالفت خود را با خروج بدون توافق از اتحادیه اروپا مصوب کردند. جانسون برای تحقق برگزیت بدون توافق، به گونه‌ای دست به تغییر کابینه زد که رسانه‌های این کشور از آن به عنوان «قلع و قمع دولت» یاد کردند؛ سیاست نخست‌وزیر جدید در تغییر کابینه بر این اصل استوار بود که همه باید در برگزیت بدون توافق نظر مثبت داشته باشند و افراد مخالف این دیدگاه، جایی در کابینه نخواهند داشت.
البته با توجه به واکنش‌های مختلف بویژه در بریتانیا نسبت به این دیدگاه خروج بدون توافق، جانسون در نخستین نطقش در مسند نخست در پارلمان گفته، ترجیح می‌دهد تا پیش از پایان مهلت خروج این کشور از اتحادیه اروپا به توافق جدیدی با اروپا دست یابد اما اگر نشد آنگاه بدون توافق خارج می‌شود.
البته توافق‌های «ترزا می» نخست‌وزیر قبلی با اتحادیه اروپا را «غیرقابل قبول» خوانده و گفته اتحادیه اروپا مذاکرات جدید را بپذیرد؛ اگر توافق دوباره‌ای با اروپا حاصل نشد، در آن صورت پرداخت ۳۹ میلیارد پوند تعیین شده از سوی «ترزا می» برای خروج از اتحادیه اروپا صورت نمی گیرد.
با این حال، رهبران اتحادیه اروپا به طور مرتب تاکید دارند که مذاکره دوباره‌ای برای برگزیت نخواهند داشت.
نخست وزیر بریتانیا با دفاع از طرح خود برای اجرای بدون توافقنامه خروج از اتحادیه اروپا، از برگزیت به عنوان «یک فرصت عالی» برای تغییر دوره اقتصادی و «ساختن بریتانیا به مثابه بهترین کشور جهان برای زندگی» نام برده است. از نگاه ناظران سیاسی، چنین اظهاراتی، شبیه‌سازی سخنان رئیس جمهوری آمریکاست.
وی به شهروندان اروپایی مقیم انگلیس اطمینان داده که در دولتش آنها می‌توانند پس از برگزیت به زندگی در این کشور ادامه دهند.
نگاه متفاوت اوباما و تیم ترامپ به برگزیت
مخالفان برگزیت معتقدند با توجه به سیاست‌های دولت دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در حمایت از جریان‌های راست افراطی که تفکرات نزدیک به رئیس کاخ سفید دارند، خروج بریتانیا مواضع لندن در دیپلماسی و مناقشه‌های بین‌المللی را به آمریکا نزدیک‌تر کند.
«باراک اوباما» رئیس جمهوری پیشین آمریکا در بحبوحه همه‌پرسی برگزیت گفته بود که این اتفاق به ضرر روابط واشنگتن و لندن است. او همچنین تهدید کرده بود خروج انگلستان از اتحادیه اروپا، لندن را در انتهای صف روابط اقتصادی با واشنگتن قرار می‌دهد و این احتمال وجود دارد که برای اجرای توافق‌های تجاری میان دو کشور 10 سال زمان نیاز باشد.
ترامپ برخلاف رویکرد رئیس جمهور پیشین آمریکا، بارها ضمن موافقت با برگزیت، دولتمردان انگلیس را برای خروج از اتحادیه اروپا تشویق کرده و وعده پیمان‌های دوجانبه تجاری بین واشنگتن و لندن داده است.
وی در این راه حتی بارها به ترزا توپید که چرا برای اجرای برگزیت به دنبال توافق با اتحادیه اروپاست. او بارها از تمایلش برای نخست‌وزیری جانسون صحبت کرده و گفته بود اگر جانسون نخست‌وزیر شود، روابط واشنگتن و لندن بسیار خوب خواهد شد. «از بوریس جانسون خوشم می‌آید. فکر می‌کنم که بوریس برگزیت را درست می‌کند. خیلی‌ها می گویند جانسون، فرد متفاوتی است.»
چرایی این حمایت ترامپ را می‌توان به رویکرد جانسون در زمان انتخابات ریاست جمهوری 2016 آمریکا مرتبط دانست که همه رقبای ترامپ را از دم تیغ گذراند.
ترامپ همچنین بعد از ماجرای افشاگری گزارش سفیر انگلیس در واشنگتن درباره شخصیت او، به ترزا می تاخت و گفت، نخست‌وزیر انگلیس به توصیه او درباره برگزیت(شکایت از اتحادیه اروپا) گوش نکرده است.
رئیس جمهوری آمریکا نخستین مقام خارجی بود که پیروزی جانسون را تبریک گفت و او را رهبر فوق العاده برای انگلیس دانست.
از همان زمان ورود ترامپ به کاخ سفید در سال ۲۰۱۶ که با همه‌پرسی برگزیت هم‌زمان شده بود، ترامپ همواره در گفت‌وگوهایش تصمیم انگلیس برای خروج از اتحادیه اروپا را «هوشمندانه» دانست و تاکید کرد که اوضاع این کشور بعد از خروج بسیار بهتر خواهد شد.
ترامپ در زمان تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری 2016 آمریکا که به اسکاتلند سفر کرده بود، از نتایج همه‌پرسی استقبال کرد و گفت: «مردم انگلیس با رأی به خروج از اتحادیه اروپا، کنترل کشورشان را دوباره به دست خود گرفتند و این اتفاق ارزشمندی است.»
«جان بولتون» مشاور امنیت ملی کاخ سفید نیز درباره برگزیت به شبکه خبری اسکای گفته بود، «آن‌هایی که در انگلیس نگران خروج بدون توافق از اتحادیه اروپا هستند، بدانند که به آغوش آمریکا می‌پیوندند.» «ما در آمریکا منتظریم که با انگلیس مستقل [از اتحادیه اروپا] قراردادهای تجاری امضاء کنیم.»
با توجه به اینکه طبق مقررّات تجاری اروپا، انگلیس تا زمانی که عضو اتحادیه است نمی‌تواند درباره همکاری‌های تجاری با آمریکا مذاکره کند، بولتون گفته بود: از نظر ترامپ، قوانین اتحادیه اروپا علیه آمریکا تبعیض‌آمیز است؛ او خواهان قرارداد تجاری آزاد و منصفانه با انگلیس است.
مشاور ترامپ همچنین گفته بود، دوران ریاست جمهوری اوباما به پایان رسیده و انگلیس در صدر اولویت‌های آمریکا قرار دارد.
موضع‌گیری اروپا به برگزیتِ جانسون
اظهارات تند نخست‌وزیر جدید انگلیس که پیش از نشستن بر مسند، شمشیر را از رو بسته و بر برگزیت بدون توافق تاکید دارد سبب واکنش دولتمردان اروپایی و با انتقاد تند سیاستمداران این قاره مواجه شده است.
«نوربرت روتخن» یکی از قانونگذاران آلمانی و از متحدان نزدیک «آنگلا مرکل» صدراعظم این کشور در پیامی تهدیدگونه به بوریس جانسون با بیان اینکه «با سخنرانی و قلدری نمی‌توانی حرفت را پیش ببری»، تاکید کرده «اتحادیه اروپا بر سر اصول و ارزش‌هایش سازش و مصالحه نخواهد کرد.»
«اورسولا فون در لاین» رئیس جدید کمیسیون اروپا نیز هشدار داده که نخست وزیر جدید انگلیس چالش‌ها و مسائل دشواری پیش رو دارد.
وی که اول ماه نوامبر (دهم آبان) ریاست شورای اروپا را برعهده می‌گیرد، افزود: مسائل دشوار و متفاوت زیادی وجود دارد که باید با هم با آنها مقابله کنیم. روزهای پرچالشی پیش رو داریم.
البته «فُن در لاین» پیش از رای پارلمان اروپا برای سکانداری ریاست کمیسیون اروپا وعده داده بود که مهلت تعیین شده برای برگزیت را به تعویق می‌اندازد و در 100 روز نخست مأموریتش، زمینه را برای حصول یک «توافق سبز» فراهم خواهد کرد.
«میشل بارنیه» مذاکره‌کننده ارشد اروپا در زمینه برگزیت نیز در واکنش به انتخاب جانسون نیز ابراز امیدواری کرده نخست‌وزیر جدید انگلیس «وقتی کارش را شروع می‌کند تصویب توافقنامه خروج از اتحادیه اروپا را تصویب کرده و زمینه یک برگزیت منظم را فراهم کند.»
این واکنش‌ها به دیدگاه جانسون در برگزیت بدون توافق، صدای احزاب آلمان را نسبت به سیاست‌های پوپولیستی نخست‌وزیر جدید بریتانیا درآورده و فقط حزب پوپولیست راست‌گرای «آلترناتیو برای آلمان» از انتخاب جانسون خرسند است.
«برند ریکسینگر» رهبر حزب چپ آلمان، جانسون را یک فرد «عوام‌گرا و عوام‌فریب» توصیف کرده و انتخاب جانسون به ریاست دولت بریتانیا را برای مردم این کشور به‌ویژه برای اقشار متوسط به پایین زیان‌آور دانسته است.
«کریستیان لیندنر» رهبر حزب دموکرات‌های آزاد آلمان با ابراز تاسف از انتخاب جانسون، گفته، او از دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا نیز «غیرقابل پیش‌بینی‌تر» است.
«کاتیا لایکرت» نایب‌رئیس فراکسیون احزاب مسیحی در پارلمان آلمان نیز تصریح کرده که خروج بدون توافق بریتانیا از اتحادیه اروپا به نفع هیچ‌کس نخواهد بود.
«فرانسیسکا براتنر» از حزب سبزها نیز با ابراز تاسف از اینکه اعضای حزب محافظه‌کار بریتانیا یک «دروغگوی حرفه‌ای و بی‌مسئولیت» را به رهبری خود انتخاب کرده‌اند، خواستار آن شد که اتحادیه اروپا اکنون بیش از پیش اتحاد به‌خرج دهد.
با توجه به انتقادها و فشارها از پیامدهای برگزیت، بسیاری از دیپلمات‌های اروپایی بر این باورند که رویکرد تند جانسون در این رابطه، منجر به برگزاری انتخابات سراسری زودهنگام خواهد شد؛ زیرا اوضاعی که از آینده این تحول پیش‌بینی می‌شود، برای هر دو طرف ماجرا بسیار گران تمام خواهد شد و چیزی جز یک بازی دو سرباخت برای لندن و بروکسل نخواهد بود.
قسمت دوم این گزارش صبح روز جمعه منتشر می شود