راز ماندگاری هنرمندان در هر عرصه‌ای، در کنار دانش و وسعت خلاقیتشان با استمرار فعالیت، مطالعه، پژوهش و صد البته چند بُعدی بودن آنها ارتباط مستقیم دارد. این مساله را به وضوح در حوزه بازیگری می توان با دقت رصد کرد.
از میان بازیگران نامدار کشورمان که در حافظه تاریخی تئاتر، سینما و تلویزیون ایران ماندگار شده‌اند و همچنین جای خود را در حافظه جمعی مخاطبان این گونه های هنری باز کرده اند گرفته تا بازیگران سرشناس جهان همگی هنرمندانی بودند که در کنار بهره بردن از دانش، خلاقیت، استعداد ذاتی، مساله‌ای به نام پژوهش، مطالعه و توجه به درخشش، دیگر ابعاد خلاقانه خود را هیچگاه فراموش نکرده اند.
به عنوان مثال رابرت دنیرو و آل پاچینو از بازیگران سرشناس سینمای جهان که بخشی از هنر و مکاتب بازیگری در عرصه سینما به نام آنها رقم خورده است در کنار تام و تمام بودنشان در عرصه هنر بازیگری، دستی در حوزه موسیقی و یا نقاشی هم دارند.
همچنین در کشور ما نیز از این دسته از بازیگران هرچند تعدادشان کم؛ اما یکان یکان آنها چه در تاریخ هنر تئاتر، سینما و تلویزیون کشورمان و چه در حافظه مردمی که با نقش آفرینی آنها بخشی از خاطرات زندگی خود را رقم زده‌اند جاودان شده اند.
یکی از این دست بازیگران که در عرصه موسیقی، نقاشی و هنر بازیگری آثار ماندگاری را از خود به یادگار گذاشته و از قضا به بخشی از درخشان ترین حافظه تاریخ معاصر کشورمان بدل شده است؛ رضا رویگری است. هنرمندی که در سال ۱۳۲۵ دیده به جهان گشود و امروز بعد از پشت سر گذاشتن ۷۳ سال از عمر خود در هنر بازیگری، در حوزه‌هایی چون موسیقی و نقاشی نیز نامی در تاریخ هنر معاصر کشورمان از خود به یادگار گذاشته است.
سرود ماندگار ایران ایران (الله الله)
در بهمن ۵۷ و همزمان با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، بخشی از بازتاب حماسه قیام مردم ایران و نتیجه آن که سقوط رژیم شاهنشاهی و برقراری نظام جمهوری اسلامی در قامت انقلاب شکوهمند کشورمان و رهبری بنیانگذار کبیر آن حضرت امام خمینی رحمة الله علیه بود؛ در قالب سرودها و موسیقی های انقلابی برای ما به یادگار مانده است. از جمله شناخته شده ترین، خاطره انگیزترین و معروف ترین آنها می‌توان به سرود «ایران ایران» که بیشتر مردم آن را به عنوان «الله الله» به خاطر دارند اشاره کرد که با صدای رضا رویگری در حافظه تاریخ هنر انقلاب جاودان شده است.
دیگر اتفاق مهمی که زندگی هنری رضا رویگری را متاثر کرده است به قابلیت هنرمندانه او در عرصه بازیگری و قدرت بی مثالش در خلق شخصیت ها باز می گردد. به گونه‌ای که از سال ۱۳۴۸ که نخستین تجربه حضور به عنوان بازیگر در نمایش ویس و رامین را در صحنه تئاتر پشت سر گذاشت، این اثر به کارگردانی یکی از بزرگترین کارگردانان تئاتر مدرن ایران یعنی آربی آوانسیان کارگردانی شده بود.
همین حضور و درخشش بود که در صحنه های هنرهای نمایشی کشورمان رضا رویگری را به ایفای نقش در بیش از ۷۰ اثر نمایشی رهنمون کرد. آخرین اثر او به بازی در نمایش مرغ مینا به کارگردانی دکتر تاجبخش فنائیان در تابستان سال ۱۳۸۸ باز می گردد که در سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر به صحنه رفت.
همین قدرت و توانایی رضا رویگری در ایفای کاراکترهای تئاترهای، او را در قامت بازیگر آثاری چون حالت چطوره مش رحیم؟ گلدون خانم و قمر در عقرب همگی به کارگردانی استاد اسماعیل خلج؛ شبیخون به کارگردانی سیروس ابراهیم زاده؛ آتراکسیون به کارگردانی رضا ژیان؛ رایش سوم به کارگردانی بیژن مفید در عرصه هنر نمایش کشور مانند ستاره ای درخشان معرفی کرد.
این درخشش در سال های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بود که پای او را به عرصه تلویزیون برای ایفای نقش در سریال لحظه به کارگردانی محمد صالح علا در سال ۱۳۵۶ باز کرد و تا پیش از سال ۱۳۶۳ که نخستین تجربه رضا رویگری در قامت بازیگر سینما را برای او به ارمغان آورد؛ او در سریال‌هایی موفقی چون محله برو بیا و محله بهداشت به کارگردانی داریوش مودبیان در سال‌های ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۳ به ایفای نقش پرداخت. دو سریالی که هرکدام آنها از ماندگارترین سریال‌های حوزه کودک و نوجوان در رسانه ملی شناخته می شود.
اتفاق دیگری که در زندگی هنری رضا رویگری دارای اهمیت است شروع کار او به عنوان بازیگر در عرصه سینما بود. این شروع بار دیگر با بزرگترین کارگردانان سینمای ایران و حضور در موفق ترین آثار سینمایی سال‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی را برای او به ارمغان آورد.
در سال ۱۳۶۳ در فیلم عقاب ها و در ادامه در فیلم یوزپلنگ در سال ۱۳۶۴ هر دو اثر به کارگردانی ساموئل خاچیکیان حضور پیدا کرد. در سال ۶۵ در کمدی موفق مهرجویی به نام اجاره‌نشین‌ها به ایفای نقش پرداخت. در سال ۶۶ در فیلم کانی مانگا به کارگردانی سیف الله داد ایفاگر یکی از نقش های اصلی بود و همین شروع درخشان باعث شد تا کارنامه بیش از ۴۰ اثر سینمایی از رضا رویگری را تا امروز برای او به همراه داشته باشد.
رویگری؛ نقاشی موفق که کمتر، از این هنرش می دانیم
همانگونه که در ابتدای این نوشتار ذکرش رفت، رضارویگری هنرمندی است که علاوه بر جوشش و درخشش در عرصه بازیگری در دو حوزه موسیقی و نقاشی نیز مشغول فعالیت است. بعد از ماندگارشدن صدای او در سرود ایران ایران تا به امروز با صدای این هنرمند سه آلبوم موسیقایی با عنوان از عشق گفتن؛ غوغا و کازابلانکا منتشر شده است.
دیگر فعالیت هنری که دامنه شهرت رضا رویگری را از مرزهای کشورمان نیز فراتر برده است به هنر نقاشی او باز می گردد. رویگری که به عنوان یکی از نقاشان رئالیست با تکنیک رنگ روغن نمایشگاه‌های متعددی را در داخل و خارج از مرزهای جمهوری اسلامی برگزار کرده است در دهه ۶۰ و ۷۰ در حوزه نقاشی موفقیت‌های فراوانی را در کشورهایی چون آلمان؛ فرانسه؛ ایتالیا و ایالات متحده امریکا با برپایی گالری های نقاشی نصیب این هنر کرده است.
با آغاز دهه ۹۰ و به ویژه از سال ۱۳۹۲ رضا رویگری به دلیل بیماری از حوزه تلویزیون سینما و تئاتر فاصله گرفت به گونه ای که طی دهه ۹۰ تنها در چند فیلم و سریال تلویزیونی به ایفای نقش پرداخت. آنگونه که اشاره شد آخرین تجربه حضور او در صحنه تئاتر به سال ۱۳۸۸ و بازی در نمایش کارگردانی تاجبخش فنائیان بازمی‌گردد.
بازگشت حسن کچل زنده یاد حاتمی با هنرمندی رویگری
اما امروز چهارشنبه (نهم مرداد ماه ۱۳۹۸) نمایشی در سالن ایران تماشا از تماشاخانه های خصوصی کشورمان به صحنه می رود که زمینه حضور رضا رویگری را به عنوان یکی از بازیگران این اثر به صحنه تئاتر باز کرده است و چه بازگشتی برای رضا رویگری به صحنه هنرهای نمایشی موفق تر از آنکه در نمایشنامه ای به قلم زنده یاد علی حاتمی کارگردان بزرگ و جریان ساز سینمای کشورمان می توانست شکوهمندتر باشد.
نمایش حسن کچل به کارگردانی امید اسدی که بر اساس متنی وفادارانه از فیلمنامه حسن کچل به کارگردانی علی حاتمی به رشته تحریر در آمده است؛ بازتاب دهنده یکی از موفق ترین آثار رزومه سینمایی زنده یاد حاتمی به شمار می‌رود.
حسن کچل که به عنوان نخستین فیلم بلند سینمایی علی حاتمی در سال ۱۳۴۸ تولید و روانه اکران شد؛ دو رکورد ملی در عرصه هنر هفتم کشورمان را به خود اختصاص داده است. نخست آنکه به عنوان اولین فیلم سینمایی موزیکال ایرانی شناخته می‌شود و دوم آنکه در سال ۱۳۴۸ فروش بیش از ۹ میلیون تومان که رقم و عدد بسیار شگفت انگیزی به شمار می رفت را در تاریخ اکران آثار سینمایی کشورمان از خود به یادگار گذاشت.
به بهانه آغاز اجرای نمایش حسن کچل با حضور رضا رویگری که برای نخستین بار به همراه همسرش تارا کریمی در این اثر نمایشی به ایفای نقش می پردازند با این هنرمند به گفت وگو نشستیم. هر چند رویگری بعد از سه ماه تمرین مستمر برای حضور در نمایش حسن کچل در آخرین ساعات روز سه شنبه (۸ مردادماه ۱۳۹۸) با خستگی به خانه آمده بود اما برای این گفتگو مانند همیشه با انرژی حاضر شد که حاصل این گفت وگو در ادامه از خاطر شما می گذرد.
نام زنده یاد علی حاتمی و انرژی جوانان، دلایل اصلی پذیرش نقش
رویگری درباره حضور در اثری تئاتری بعد از ۱۰ سال دوری از صحنه را اتفاقی بسیار خرسندکننده و انرژی بخش در کارنامه فعالیتش به عنوان بازیگر برشمرد و گفت: چندی پیش برای ایفای نقش در نمایش دلباخته به کارگردانی داوود اسداللهی که نمایشی برگرفته از شخصیت سیاوش از قهرمان‌های شاهنامه فردوسی بود به توافق رسیدیم که متاسفانه به دلیل بیماری و عدم همراهی گروه نتوانستم در این اجرا حضور داشته باشند.
وی ادامه داد: به فاصله کوتاهی پیشنهاد ایفای نقش در نمایش حسن کچل به من ارائه شد که دو عنصر زنده یاد علی حاتمی به عنوان یکی از بزرگترین هنرمندان سینما و تئاتر ایران از یک سو و از سوی دیگر انرژی و دانش جوانان حاضر در این نمایش باعث شد تا برای ایفای نقش تمام توان خود را جمع کنم و بتوانم در کنار بازگشت به صحنه انرژی برای پشت سر گذاشتن دوران بیماری خودم نیز به دست آورم.
بازیگر نمایش عبادتی بر مصیبت حسین بن منصور باتاکید بر آنکه تئاتر، مهمترین هنر برای شکل‌دهی خمیرمایه بازیگری به شمار می‌رود خاطرنشان کرد: یکی از دلایل خوشبختی خودم به عنوان بازیگر را آغاز کارم با حوزه تئاتر و فعالیت با هنرمندان نامداری می دانم که بخش مهمی از شکل دهی شخصیت هنری ام به عنوان بازیگر را مدیون آثار نمایشی، تمرین ها و آموزه های این اساتید پیشکسوت می دانم.
متاسفم که جوانان به شهرت فکر می کنند تا آبدیده شدن
بازیگر نمایش صندلی را کنار پنجره بگذار با ابراز تاسف از آنکه امروز بسیاری از بازیگران نسل جوان که در آرزوی شهرت بازیگری به سر می برند بدون توجه به نقشی که تئاتر در شکل گیری شخصیت آنها به عنوان بازیگر می‌تواند ایفا کند تصریح کرد: این دسته از افراد تنها سیما و ظاهر بیرونی فریبنده اما جذاب سینما و تلویزیون را مدنظر قرار می دهند؛ اما به سبب عدم دانش کافی در حوزه بازیگری با همان سرعتی که وارد این عرصه شده اند با همان سرعت نیز از این هنر خارج و به فراموشی سپرده می شود.
به گفته رویگری، این در حالی است که تمامی هنرمندان سرشناس کشورمان در عرصه بازیگری و یا هنرمندان بازیگر بین المللی، افتخارشان آن است که بخش مهمی از تجربیات بازیگری خود و پیمودن پله های موفقیت در این عرصه هنری را مدیون حضور در حوزه تئاتر و تاثیر نقش برجسته هنرهای نمایشی هستند.
خاطره ای از نگاه رابرت دنیرو به تئاتر
بازیگر نمایش آتراکسیون در تکمیل صحبت هایش به نقل خاطره ای از رابرت دنیرو بازیگر و چهره هنرمند شناخته شده جهانی پرداخت و گفت: هنگام آغاز سال ۲۰۰۱ میلادی رابرت دنیرو در گفتگو با رسانه های امریکایی اشاره کرد که یکی از مهمترین افتخاراتش پیش از تحویل سال ۲۰۰۱ میلادی و خداحافظی با قرن بیستم و ورود به قرن بیست و یکم خوردن آخرین شام قرن گذشته در پشت صحنه تئاتر بود. این نشان می‌دهد که بازیگری با جایگاه، قدرت و آوازه رابرت دنیرو نیز قدرت هنر تئاتر را فراموش نکرده است.
چهره و پول جای هنر اصیل را گرفته
بازیگر نمایش والس خداحافظی گفت: رفتار و کنش برخی از بازیگران جوان از من درباره بازیگری و راه های موفقیت در این عرصه می پرسند و زمانی که پاسخ مرا آغاز کار بازیگری از تئاتر می شنوند به جای استقبال ناراحت می‌شوند،وقتی نگاه علمی و اصولی در هنر توسط هنرمندان فراموش می شود متاسفانه شاهد ظهور و بروز نسلی در میان بازیگران کشورمان هستیم که فقط به سیمای خود و یا به داشته‌های نقدی شان اکتفا می کنند.
وی افزود: این در حالی است که هنرمند بازیگر برای ایفای نقش های درخشان از یک سو و از سوی دیگر ماندگارشدن در ذهن مخاطبانی که برای آنها به ایفای نقش می پردازد نیازمند بهره بردن از دانش، علم و تجربه هنر بازیگری است. بدون هیچ شکی هر بازیگری برای درخشش در هنر خود نیازمند پشت سر گذاشتن آزمون تئاتر و ایفای نقش در این هنر زنده، پویا، جذاب و در عین حال دشوار است.
نخستین تجربه مشترک بازی با همسرم در نمایش حسن کچل
رویگری با اشاره به ایفای نقش خود در نمایش حسن کچل گفت: امید اسدی به عنوان کارگردان این اثر در تولید این نمایش از فیلم سینمایی علی حاتمی اقتباسی وفادارانه را مد نظر قرار داده است. تنها یک شخصیت را به جمیع شخصیت‌های این نمایش اضافه کرده و آن کارگردانی است که در کنار هدایت بازیگران برای تولید این اثر نمایشی به عنوان راوی و بخش‌هایی به عنوان بداهه گو در جریان شکل گیری این اثر حضور دارد که نقش این کارگردان را ایفا می کنم.
وی ادامه داد: همچنین همسرم (تارا کریمی) نیز نخستین تجربه بازیگری خود در عرصه تئاتر را در نمایش حسن کچل با ایفای نقش مادر این شخصیت پشت سر می گذارد و بسیار خوشحالم که در بازگشت به عرصه تئاتر در کنار تجربه حضور میان جوانان با انگیزه، تحصیلکرده و کارآزموده؛ نخستین تجربه مشترک بازیگری را با همسرم در نمایش حسن کچل با هم به انجام می رسانیم.
قصه‌های نخ نماشده به دوری مخاطب از سینما دامن زده است
بازیگر فیلم بوتیک در پاسخ به این پرسش که چرا طی چند سال اخیر کمتر حضور در عرصه بازیگری سینما و تلویزیون را مد نظر قرار داده است گفت: بخشی از این اتفاق به بیماری من و پشت سر گذاشتن دوران نقاهت روند درمانم باز می گردد و بخشی دیگر به عدم وجود متن های محکم، جاندار و استخوان دار در دو عرصه سینما و تلویزیون.
وی افزود: متاسفانه سینما طی چند سال اخیر یا به سمت کمدی‌های سطحی حرکت کرده و یا در بازتاب داستان های ملودرام اجتماعی آنقدر بر قصه های تکراری و مثلث های عاطفی نخ نما شده تاکید کرده که نه تنها مخاطب با آن ارتباطی برقرار نمی‌کند که بیشتر به فاصله هر چه بیشتر مخاطب از سینما و هنرمندان آن منتج شده است.
به گفته این خواننده و نقاش؛ البته رویکرد مثبت آن جذب شدن عموم مخاطبان به هنر نمایش و تالارهای نمایشی است که طی چند سال اخیر شاهد استقبال بی نظیر مردم از اجرای آثار تئاتری در سراسر کشور هستیم.
خانه نشینی هنرمندان آزمون پس داده، غم انگیز است
رویگری با تاکید بر آنکه چربش نگاه اقتصادی و بازگشت سرمایه به واسطه هنر سینما،فضای این هنر را تا حد زیادی به خود مشغول کرده است،گفت: با وجود این شرایط دیگر ایفای نقش و تولید اثر حرفه ای با داستانی جذاب برای مخاطب و بهره گرفتن از بازیگران باسابقه در اولویت‌های چندم تهیه کنندگان و تولیدکنندگان آثار سینمایی و تلویزیونی قرار گرفته است.
بازیگر فیلم مسافر ری با انتقاد از رویکرد خانه نشین شدن بسیاری از هنرمندان سرشناس و بازیگران شناخته شده عرصه سینما و تلویزیون کشور یادآور شد: در جهان برای بازیگرانی که کارنامه موفقی را پشت سر گذاشته اند و به میانسالی و پیری خود می‌رسند، فیلمنامه هایی مختص سن و سال آنها به رشته تحریر در می آید.
وی تصریح کرد: در ایران این مساله بر عکس است و این هنرمندان آزمون پس داده را یا خانه نشین و یا وادار می کند تا نقش های پدر و مادرهای تکراری و کلیشه ای را ایفا کنند. هنرمندان پیشکسوت و صاحب کارنامه هم عطای حضور در چنین آثاری را به سبب کارنامه درخشان هنری شان به لقای حضورشان بر پرده نقره ای برای صحنه های تکراری و ملال آور می بخشند.
نمی خواهم مخاطبان را ناامید ببینم
خواننده و آهنگساز آلبوم های کازابلانکا و غوغا درباره فعالیت در عرصه موسیقی گفت: با بیش از پنج دهه فعالیت در عرصه هنر آن چیزی که از هنرمندان پیشکسوت آموختم، ارائه کار کیفی است. متاسفانه در حوزه موسیقی نیز مانند سینما بیشتر این نگاه بر مقوله اقتصادی و ارائه کیفیت نازل آثار برای درآمد تهیه‌کنندگان استوار است.
وی ادامه داد: هرچند یکی از دریغ هایم عدم برگزاری کنسرت برای هموطنانم است اما ترجیح می دهم یا آنگونه که تمایل دارم آثاری با کیفیت و کنسرتی موفق را به آنها ارائه دهم و یا آنکه همین دوری و افسوس را با خود حمل کنم تا آنکه بخواهم مخاطبانم را از خود ناامید بکنم.
نمایش حسن کچل به نویسندگی زنده یاد علی حاتمی و کارگردانی امید اسدی با حضور بازیگرانی چون رضا رویگری، علی فتحعلی، امید اسدی، عباس بهمنش، بیتا بزم آور، داوود اسدالهی، تارا کریمی، آوا اصیلیان، زهرا فلاح، علی حیدری، محمد حسن مسعودی، علی اصغر ایزی، بابک اکبری و متین محجوب از ۹ مرداد تا ۹ شهریور ماه در سالن ایران تماشا همه روزه به جز شنبه ها ساعت ۲۱ به صحنه می رود.
در نخستین شب اجرای این نمایش (امشب چهارشنبه ۹ مردادماه) لیلا حاتمی بازیگر سینما و تلویزیون و دختر زنده یاد علی حاتمی نمایشنامه نویس حسن کچل به عنوان مهمان ویژه و افتتاح کننده این اثر به تماشای این نمایش خواهد نشست.
گفت و گو از امین خرمی