مهدی محقق سه شنبه شب در همایش ملی «حکمت اشراق در پرتو آراء و آثار شیخ اشراق» در مرکز انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در تهران برگزار شد به ایراد نکات خود در شرح اندیشه‌های شیخ اشراق پرداخت و گفت: شیخ اشراق همان کسی است که کتاب نفیس حکمت الاشراق را نوشته و موسس مکتب اشراقی در فلسفه اسلامی است.
وی افزود: ما در فلسفه اسلامی مکتب مشاء را داریم که به ارسطو و شارحان ارسطو بازمی‌گردد. این مکتبِ مبتنی بر عقل و استدلال موجود بود تا اینکه در قرن ششم که شیخ اشراق پیدا شد و در برابر آن مکتب اشراق را تاسیس کرد. در این مکتب تازه تاسیس استدلال همراه با کشفیات قلبی انسان بود. مکتبی که البته از استقلال استدلال خالی نبود.
بنیانگذار دایرة المعارف تشیع، افزود: سهرورد ظاهراً به معنی گل سرخ است. سُهر به معنی رخ است. حتی در کتاب های قدیم رستم و سهراب را رستم و سرخاب می آوردند. این اسم با مسمایی است که شیخ اشراق از این شهر و سرزمین برخاسته است.
این استاد بازنشسته دانشگاه تهران اضافه کرد: مکتب بعدی فلسفه اسلامی مکتب حکمت متعالیه است. حاج ملا هادی سبزواری این مکتب را حکمت صامیه می‌نامد. در قرآن این حکمت همان حکمتی است که «خیر کثیر» نامیده شده است. حاج ملا هادی سبزواری هم در این نامیدن نظرش به این آیه شریفه بوده است.
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی ضمن اشاره به شرح قطب الدین شیرازی بر حکمت الاشراق سهروردی گفت: یکی از شهرهای مهم نوشته شده بر این کتاب شرح قطب الدین است که من چند سال پیش تصحیح و اقدام به چاپ آن کردم. قطب الدین شیرازی از نوابغ این سرزمین بوده است. او علاوه بر پزشکی و طبیب بودن، فیلسوف حاذقی نیز بوده است.
مدیر موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل دانشگاه تهران اضافه کرد: شیخ اشراق در بیان مطالب خود از منابع موجود در زمانه خویش استفاده کرده است. یکی از این منابع منبع هرمس بوده است. که هم هرمس بابلی و هم هرمس مصری بر اندیشه‌های او تاثیر گذاشته‌اند. منبع دیگر اندیشه های شیخ اشراق اندیشه های نو افلاطونی بوده است. به علاوه او از منابع حکمت خسروانی ایرانی هم استفاده کرده است. توجهی که او به نور و ظلمت، خیر و شر می کند گواه این نکته است. در این اندیشه نور حقیقتا مظهر خیر و ظلمت مظهر شر است. این نکته از اندیشه های متفکران ایران باستان است. چنانکه کلمه ظلمت به عناوین مختلف در ادبیات فارسی هم وارد شده است.
وی ادامه داد: سهروردی به عنوان بنیانگذار مکتب اشراق معتقد بود که فیلسوف واقعی فیلسوفی است که علاوه بر حکمت بحثیه حکمت ذوقی را هم داشته باشد. حکمت بحثیه همانی است که مولانا پای استدلالیانش را چوبین می‌داند.
محقق در بخش پایانی سخنان خود گفت: مطالعه در باب سهروردی و اندیشه های او پهنای زیادی دارد چیزی که دانش پژوهان می توانند بر روی آن بسیار کار کنند. شرح قطب الدین شیرازی که من با دو مقدمه درباره سهروردی و نیز درباره خود قطب الدین منتشر کرده ام می‌تواند در این امر مددکار پژوهشگران و محققان باشد.