در اردیبهشت‌ماه گذشته اولین جشنواره فیلم شهر و معماری شیراز برگزار شد، جشنواره‌ای که هنوز به انتشار فراخوان و تولید نرسیده، مورد استقبال بسیاری از معماران و سینماگران قرار گرفت و کارگاه‌هایی نیز با حضور هنرمندان بین‌المللی شیراز در عرصه مستندسازی همچون کامران حیدری برگزار کرد.
این جشنواره قرار است در آبانماه جاری برای دومین بار برگزار شود؛ اما مقدمات آغازین آن از چند روز پیش آغاز شد، وقتی جردن هولندر سرپرست جشنواره فیلم معماری روتردام هلند میهمان شیرازی‌ها بود تا ظرفیت‌های سینمایی و معماری شیراز و ایران را بسنجد و حلقه اتصال فرهنگی شیراز و روتردام و ایران و هلند باشد.
محسن کمالی سروستانی دبیر این جشنواره عنوان کرد: مدرسه معماری آنیما این دعوت را با هدف گسترش تعاملات فرهنگی در عرصه بین‌المللی صورت داده است و در تلاشیم این امکان را فراهم کنیم که در جشنواره پیش رو مهمانانی را به ایران دعوت کنیم که علاوه بر تبادل نظر در عرصه فیلم معماری کارگاه‌هایی را در خلال جشنواره برگزار کنند؛ حتی درباره امکان تبادل فیلم‌ها نیز به‌صورت مقدماتی مذاکراتی صورت گرفته است.
او همچنین نظر سرپرست جشنواره فیلم معماری روتردام را درباره امکانات و ظرفیت‌های شهری و سینمایی شیراز مثبت ارزیابی کرد و درباره امکان ایجاد شبکه بین‌المللی برای برگزاری دومین دوره جشنواره فیلم شهر در ابراز امیدواری کرد.
هولندر برای نخستین بار در جهان ۲۰ سال قبل "سینمای معماری" را به عنوان موضوعی میان‌رشته‌ای معرفی کرد و برای تاکید بر پیوند این دو مقوله اولین فستیوال فیلم معماری دنیا را در روتردام برگزار کرد، جشنواره‌ای که امروز یکی از معتبرترین جشنواره فیلم معماری جهان است.
تاکنون شهرهای بوداپست، سانتیاگو، نیویورک و میلان با برقراری پیوند فرهنگی با روتردام جشنواره‌های فیلم معماری را برگزار کرده‌اند و در این میان نشانی از شهری در خاورمیانه وجود ندارد.
او در حاشیه برگزاری کارگاهی با عنوان سینما و معماری که در شیراز و برای جمعی از فیلمسازان و معماران برگزار شد با ایرنا به گفت‌وگو نشست.
درباره جشنواره فیلم معماری روتردام توضیح دهید.
جشنواره فیلم معماری روتردام جشنواره‌ای در جغرافیایی کوچک است؛ اما به اندازه‌ای بزرگ هست که در جهان مطرح شود. فیلم به اندازه آسمان خراش‌ها قدمت دارد و از نخستین زمانی که انسان شروع به فیلمبرداری کرد، می‌توان ساختمان‌ها را به‌عنوان اجزایی جدایی‌ناپذیر در آن دید؛ از همین رو تقابل همانگونه که در فیلم جریان برقرار می‌کند در معماری هم باعث جریان‌سازی می‌شود، بنابراین پیوند بین فیلم و معماری هم هنرمندانه و هم منطقی است.
فیلم معماری لایه‌های دیگر واقعیت را به ما نشان می‌دهد
منظور شما از جریان‌سازی با ایجاد تقابل چیست؟
در ساختن شهرهایمان مدام با پارادوکس‌هایی مواجه هستیم. زشتی و زیبایی در کنار هم در شهر دیده می‌شود و فیلمساز می‌تواند این تقابل را به تصویر بکشد و دوگانگی دنیای را به ما نشان دهد؛ مثلاً ما در شهرسازی باید توجه ویژه‌ای به محیط‌زیست و اتمام منابع انرژی داشته باشیم و فیلم این قابلیت را دارد که لایه‌های دیگر واقعیت را به ما نشان دهد، فیلم می‌تواند نشان دهد زندگی شهری چگونه در جریان است.
نحوه تعامل انسان با شهر چگونه است، آیا بر مبنای همین تقابلی است که آن را دستمایه ساخت فیلم می‌دانید؟
شهر از نحوه تعامل و احساسات ما شکل می‌گیرد و احساسات ما به اجزای شهری جان می‌دهد؛ بنابراین سعی می‌کنیم مردم را درباره زندگی اجتماعی‌شان آگاه کنیم و این تقابل هم می‌تواند گوشه‌ای از احساسات ما را در بر گیرد.
تخت‌جمشید برجسته‌ترین نماد هویتی و حامل پیشینه فرهنگی و تاریخی شیراز و ایران است
شیراز شهری است که باعنوان پایتخت فرهنگی ایران شناخته می‌شود، پیوند فرهنگ و معماری را در شیراز چگونه دیدید؟
نمادهای فرهنگی در هر شهری دیده می‌شود؛ اما برخی شهرها هنرمندان بزرگ‌تری را دل خود پرورش داده است و برای مثال جایگاه بزرگترین شاعران است. در سه روز گذشته از مکان‌هایی بازدید کردم که وقتی کسی برای اولین بار وارد شهری می‌شود باید ببیند و از دیدن آن‌ها هیجان‌زده شدم. تخت‌جمشید را برجسته‌ترین نماد هویتی و حامل پیشینه فرهنگی و تاریخی شیراز و ایران دیدم. تخت جمشید جایی است که وقتی فردی خود را ایرانی معرفی می‌کند، به ذهن مخاطبش تبادر می‌شود و حتی اگر بخواهیم از حال و آینده ایران چیزی بدانیم باید آنجا را بشناسیم.
امکانات سینمایی در چند سال گذشته در شیراز با راه‌اندازی پردیس‌های سینمایی مدرن پیشرفت کرده است، شما از این سینماها بازدید کرده‌اید، این امکانات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
از دو پردیس سینمایی هنر شهر آفتاب و پردیس سینمایی گلستان بازدید کردم. هنر شهر آفتاب یک موسسه بسیار بزرگ است و تنها مشکلش دوری از شهر است. دوری سینما از مرکز شهر تاحدودی پذیرفتنی نیست؛ چون سینماها باید بخشی از زندگی شهری باشند، البته اینکه در این مجموعه‌ها کسب و کارهای دیگری نیز شکل گرفته‌اند یا حتی مجموعه هنرشهر آفتاب در یک مجتمع تجاری ساخته شده است، شایان توجه بوده است.
دیدن فیلم در سینماتک‌ها به گفت‌وگوی سینمایی می‌انجامد
برخی اکران‌های جشنواره فیلم معماری روتردام در سینماهای خصوصی کوچک و با افراد معدودی برگزار می‌شود، سینماتک‌ها در شیراز همین نقش را بر عهده دارند، چرا جشنواره روتردام را در چنین فضاهایی برگزار می‌کنید؟
سینماهای کوچکتر این امکان را فراهم می‌آورند که فیلم‌ها را معرفی کنند و مکانی برای بحث و گفت‌وگو درباره زندگی و مردم باشند. دیدن فیلم در سینماتک‌ها به گفت‌وگوی سینمایی می‌انجامد. این مکان‌ها برای خوردن پاپ کورن نیستند و برای تفریح ساخته نشده‌اند. این سینماها با پرده‌های نمایش کوچکشان و سالن‌هایی برای افرادی معدود، اشخاص خاصی را جذب می‌کند و فیلم‌های معماری از آن دسته فیلم‌ها هستند که مخاطبان ویژه‌ای دارند.
تاثیر نمایش فیلم در موسسات خصوصی و کوچک و حتی جشنواره‌های تخصصی سینمایی چیست؟
وجود این مجموعه‌ها مشخصاً در جشنواره تخصصی فیلم معماری برای تصمیم‌گیرندگان در عرصه شهری بسیار مهم است. در این مجموعه‌ها می‌شود تصمیم گرفت که بودجه‌های فرهنگی به کجا هدایت شوند. همین کار را در هلند انجام می‌دهیم، درباره توانمندی‌ها، منابع مالی و سرمایه‌ها گفت‌وگو می‌کنیم و در این جلسات درباره بسیاری از مسائل به صورت منتقدانه بحث می‌شود؛ چون هم سینما صنعتی بزرگ است و هم ساختمان. از همین رو این گردهمایی‌های تخصصی به ما امکان می‌دهد که بتوانیم درباره هر دوی اینها هم سینما و هم معماری صحبت کنیم.
دیپلماسی فرهنگی می‌تواند بر ازبین‌بردن رنجی که به مردم تحمیل شده است، تاثیرگذار باشد
با توجه به بازدیدی که در این سه روز از ظرفیت‌های فرهنگی شیراز داشته‌اید، پیوندهای فرهنگی بین‌المللی را چگونه توصیف می‌کنید؟
ایران در حال حاضر به دلیل تحریم‌ها کمی منزوی شده و این موضوع بسیار دردناک است؛ به همین دلیل تعاملات فرهنگی و دیپلماسی فرهنگی می‌تواند بر ازبین‌بردن رنجی که به مردم تحمیل شده است، تاثیرگذار باشد. بسیاری از مردم در غرب مردم ایران را به‌گونه‌ای دیگر شناخته‌اند. آن‌ها فکر می‌کنند مردم ایران بیچاره‌اند و در فقر هستند، آن‌ها چیزی درباره دنیا نمی‌دانند و این تبادلات فرهنگی است که می‌تواند به از بین‌بردن این تفکر کمک کند و باعث می‌شود وارد دوران جدید و بهتری شویم.
آیا امکان برگزاری مشترک جشنواره فیلم معماری بین روتردام و شیراز وجود دارد؟
فکر می‌کنم می‌توان با ایران، مخصوصاً شیراز در زمینه برگزاری جشنواره فیلم معماری همکاری کنیم. درباره تبادلات ممکن و پیشنهادها و ایده‌پردازی‌ها هم صحبت‌هایی کرده‌ایم و قطعاً این قضیه شدنی است؛ البته این طرح نیازمند پختگی و گفت‌وگوهای مفصل‌تری است. درحال حاضر درباره امکانات، افراد مدعو و برگزاری کارگاه‌ها و تبادل فیلم صحبت‌های ابتدایی با مدرسه معماری آنیما صورت گرفته است و باید در ادامه دید که این همکاری‌ها به چه صورت پیش می‌رود.
شما به اهمیت تعاملات فرهنگی اشاره کردید، آیا تفاوت‌های فرهنگی را در سطحی می‌بینید که بتواند مانع گسترش این پیوندها شود؟
اگر با رویکرد سیاسی به مسائل نگاه کنیم، فاصله بسیاری بین جامعه هلند و جامعه ایران وجود دارد؛ اما مشخصاً در بحث انتخاب فیلم‌ها می‌توانیم تیم‌های مشورتی ترتیب دهیم که در قالب آن‌ها درباره اینکه چه چیزی می‌تواند برای آینده معماری هیجان انگیز باشد و می‌تواند بین دو کشور رخ دهد، بحث کنیم. از دیدگاه علوم انسانی و هنر دو جامعه با هم تفاوتی ندارند، همانگونه که هم‌اکنون ما و شما داریم درباره یک موضوع مشترک صحبت می کنیم؛ پس اگر بخواهیم با نگاه‌های غیر هنری و غیر فرهنگی به قضایا وارد شویم، مسائل متفاوت‌تر از این خواهد بود.
گفت و گو از سیده سمیرا متین‌نژاد
۹۸۸۵/ ۲۰۲۷