بسیاری از کارشناسان اجتماعی حاشیه نشینی را سرچشمه اصلی آسیب های اجتماعی می دانند و معتقدند در صورت بی توجهی به این مساله جامعه با بحران های بزرگی روبه رو می شود.
از همین رو توجه و کنترل وضعیت حاشیه نشینی و جلوگیری از گسترش بی رویه آن امری بسیار ضروری است که باید نگاه ویژه ای به آن داشت.
طبق آخرین اعلام سازمان امور اجتماعی کشور در ۲۹ اردیبهشت ماه امسال، ۱۱ میلیون نفر در کشور حاشیه نشین هستند که با در نظر گرفتن هشت میلیون نفر که در بافت‌های فرسوده و تاریخی زندگی می‌کنند، در مجموع ۱۹ میلیون نفر از ۶۰ میلیون نفر جمعیت شهری در مناطق حاشیه نشین و بافت‌های فرسوده به سر می‌برند.
برخی از شهرها به موازات اینکه بزرگ می شوند مشکلات ومعضلات آنها نیز بیشتر نمایان شده که نمونه آن شهربندرعباس به عنوان مرکز استان هرمزگان در ۴ دهه اخیر رشد جمعیت آن صدها برابر افزایش یافته ولی محله های قدیمی هنور در پیچ وخم مشکلات باقی مانده و تنها به تعریض و اصلاح خیایان اکتفا شده است.
ساکنان این محله امروز بواسطه سکونت برخی افراد ناباب زندگی برای آنان عذاب آور شده و در یک دو راهی زندگی گیر کرده از یک سو توان رفتن به سایر نقاط شهررا ندارند از سوی دیگر نمی خواهند از سکونت اصلی خود دور شوند.
البته امروز حتی در محله های خوش نشین و دارای امکانات مناسب نیز همین معضلات اجتماعی وجود دارد ولی شکل خلاف و ایجاد مزاحمت فرق کرده چرا که درآنجا افراد دور همی برگزار و پول های خود را صرف مواردی می کنند که هزینه آن کمتر از خلاف افراد در محله های فرسوده نیست.
محله های ناپاک در مرکز شهرها
اما در کنار حاشیه نشینی ، معضلی به نام محلات ناپاک نیز آرامش و امنیت جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد و خود مولود آسیب ها و تهدیدهای بسیاری برای مردم و جامعه می باشد.
محله هایی با بافت قدیمی و فرسوده که گاه در مراکز شهرها واقع شده اند و بسترساز آسیب های اجتماعی بسیاری همچون خرید و فروش مواد مخدر و مشروبات الکلی، ازدواج های غیرقانونی و تولدهای بی نام و نشان هستند.
نبود مسکن مناسب، ضعف فرهنگی و آموزشی، نبود امنیت و خدمات بهداشتی و آموزشی مناسب ، بیکاری، اعتیاد و فقر از معضل های مهم این مناطق است که متاسفانه سالیان بسیاری مورد توجه مسوولان قرار نگرفته و هر روز دامنه آسیب های مولود این مناطق گسترده تر می شود و به نوعی تهدیدکننده امنیت و آرامش دیگر مناطق شهرها است.
یکی از کلان شهرهای درگیر با معضل حاشیه نشینی و محله های ناپاک، کلان شهر بندرعباس مرکز استان هرمزگان در جنوب ایران است.
برنامه های مختلفی به منظور بهبود شاخص های اجتماعی در مناطق حاشیه نشین و محلات ناپاک در دست اجرا است که از جمله آنها می توان به طرح بازآفرینی شهر و محلات پاک اشاره داشت.
طرح محله پاک با هدف کاهش مصرف موادمخدر و سلامت جامعه و مبارزه با موادمخدر در استان‌های سراسر کشور اجرا می شود.
این طرح در محلات آلوده و هدف اقداماتی چون آگاه‌سازی و آموزش، تبلیغات و فضاسازی فرهنگی، ایجاد زیرساخت‌های شهری و از بین بردن محرومیت‌های محلات، درمان و صیانت از معتادینی که پاک‌شده و یا قاچاقچیان و توزیع‌کنندگانی که توبه کرده‌اند اجرا می‌شود.
بر اساس طرح ملی بازآفرینی شهری نیز که اجرای رسمی آن از بهمن ۱۳۹۶ آغاز شده است سالانه ۱۰ درصد بافت فرسوده و ناکارآمد شهری در سطح کشور بازسازی می‌شود.
هدف اصلی در اجرای طرح بازافرینی شهری حفاظت و صیانت از افرادی است که در سکونت گاه‌های نامناسب و ناکارآمد با بافت‌های ضعیف و مشکل دار و فرسوده شهری زندگی می‌کنند و در مواجه با حوادث طبیعی و غیر طبیعی با خطر روبرو هستند.
براساس نظر کارشناسان بازآفرینی شهری در ارتقای کیفیت زندگی بسیار تأثیر گذار بوده و توسعه همه جانبه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبد شهری را در بر خواهد داشت.
وجود ۱۵ محله آسیب پذیر در هرمزگان
براساس آمارهای اعلام شده از سوی معاونت سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری هرمزگان، ۱۵ محله آسیب پذیر در این استان وجود دارد که این شمار آمار خوبی برای استان نیست و نیازمند ورود سریع دستگاه های متولی می باشد.
دستگاه های متولی باید اصلاح این محلات را در اولویت کاری خود قرار و برای هر محله مطالعات دقیق و لازم را انجام دهند.
از سویی دیگر مردم نیز باید در زمینه اصلاح محلات آسیب پذیر مشارکت پررنگی داشته باشند زیرا معضل ها تنها مختص یک محله و منطقه از شهر نیست و در صورت عدم توجه و درمان ، برخی از معضل ها گریبان گیر تمامی شهر خواهد شد.یکی از مهمترین برنامه ها به منظور بهبود شاخص های اجتماعی در محلات حاشیه نشین، طرح محله پاک است .
طرح محله پاک؛ مطالعات علمی و اجتماعی می‌خواهد
طرح محله پاک و عاری از مواد مخدر باید برگرفته از مطالعات دقیق علمی و اجتماعی بر روی مناطق و محله‌های آسیب‌پذیر استان و به‌ویژه بندرعباس انجام گیرد.
سرپرست معاونت سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری هرمزگان در این زمینه بیان داشت: این طرح باید پس از مطالعات علمی، دقیق و جامع در بندرعباس هرچه زودتر اجرایی شود.
عباس میرزاد ادامه داد: پس از تهیه طرح و مشخص نمودن وظایف تمامی دستگاه‌ها و با هماهنگی و همکاری مردم محله‌ها در کم‌ترین زمان، طرح یاد شده به اجرا گذاشته شود.
وی با بیان اینکه با تجویز مسکن‌ها نمی توان درد محلات آسیب‌پذیر را درمان کرد، بیان داشت: باید برای درمان درد محله‌های آسیب‌پذیر و مشکلات اجتماعی علاوه بر داروی مناسب به دنبال برنامهریزی کامل کوتاه‌مدت و بلندمدت این محله‌ها بود.
به گفته میرزاد، درمان آسیب‌های اجتماعی در جامعه نیازمند شناسایی و مطالعات تخصصی درحوزه‌های جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، علوم رفتاری در محله‌های مختلف استان دارد که می توان در این خصوص از تیم‌های مشاوره حرفه ای بهره گرفت.
این مسوول با بیان اینکه دستگاه های متولی باید از دید ساکنین محلات آسیب پذیر به این گونه محله ها نگاه کنند، افزود: تا زمانی که مشکلات افراد ساکن در این محله‌ها به درستی درک نشود، نمی‌توان راهکار مناسبی برای آنها ارائه کرد.
سرپرست معاونت سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری هرمزگان ابراز داشت: محله‌های آسیب‌پذیر علاوه بر تهدید ساکنان خود، تمامی شهر را تهدید میکند و نباید این محله‌ها را از سایر مناطق دیگر شهر جدا دانست.
میرزاد یادآور شد: باید به‌گونه‌ای با آسیب‌های اجتماعی برخورد کرد که بتوان حداقل یکی از مشکلات شهر را تا حد امکان برطرف کرد زیرا اعتیاد معضلی است که بسیاری از آسیب‌های اجتماعی را همراه خود دارد و درمان آن نیاز به زمان و کار تخصصی دارد.
وی با اشاره به وجود دفاتر تسهیل‌گری در محله‌های آسیب‌پذیر بندرعباس، گفت: باید برای ایجاد محله پاک و عاری از مواد مخدر همچنین از تجربه‌ها و داده‌های این دفترها استفاده کرد.
حاشیه نشینی در قلب تپنده اقتصاد ایران
استان هرمزگان دارای ۲ هزار و ۳۹۱ هکتار بافت فرسوده شهری است که شهر بندرعباس از این نظر بیشترین سهم را دارد و سکونتگاه‌های غیر رسمی آن ۴۳ درصد است.
از دهه‌های پیش به واسطه فقر و بیکاری، نبود امکانات اولیه همچون آب و برق، راه، نداشتن مهارت لازم؛ مهاجرت‌های بی رویه‌ای از روستاهای دور و نزدیک به بندرعباس مرکز استان هرمزگان صورت گرفته و این امر در حاشیه این شهر منجر به ساخت بناهای بی ضابطه و سست به شکل خیلی ابتدایی شده است.
در این سال‌ها محله‌های مختلفی چون محله چاهستانی ها، آیت الله غفاری (شهناز قدیم)، شهرک توحید (شغو)، چه چهکور، کمربندی، دوهزار، اسلام آباد، حسین آباد و طلا بند در بندرعباس شکل گرفت که هم اکنون به عنوان مناطق حاشیه نشینی و بافت فرسوده شناخته می‌شوند.
ساکنان این محله‌های شهر بندرعباس از داشتن زیرساخت‌های اولیه از جمله خیابان و کوچه‌های مناسب محروم بوده و تا اصلاحات هندسی و جانمایی صورت نگیرد، ایجاد امکانات شهری مانند فضای سبز، فضای آموزشی، ورزشی و فرهنگی نیز امکان پذیرنیست.
برخی از افرادی که به سمت ناهنجاری های اجتماعی رو می آورند، بواسطه در دسترس نبودن امکانات و امکان تردد، این محله ها را به عنوان پاتق خود انتخاب می کنند.
اجرای طرح بازآفرینی شهری در هرمزگان به منظور نوسازی و بازسازی بافت‌های فرسوده از سال ۹۶ بنا به دستور رئیس جمهوری و وزیر راه و شهرسازی از شهر بندرعباس و محله چاهستانی ها آغاز شده است.
این طرح هم اکنون در شهرهای دیگر هرمزگان از جمله میناب، جاسک، رودان، حاجی آباد، بندر لنگه، کنگ، بستک و بندرخمیر نیز در دست اجرا است.
سه هزار بافت فرسوده بندرعباس در انتظار نوسازی
طبق برنامه ریزی های انجام شده ، امسال قرار است عملیات نوسازی سه هزار واحد مسکونی در بافت فرسوده شهر بندرعباس آغاز شود.
بافت‌های فرسوده و تهدیدهای حول آن همواره از دغدغه‌های مدیران و مسؤولان بوده که این امر در دولت تدبیر و امید مورد توجه ویژه قرار گرفته و با اجرای طرح بازآفرینی شهری گامی بلند در جهت نوسازی این مناطق و رفع آن برداشته شده است.
دولت با اجرای طرح بازآفرینی شهری، فرصت خوبی را به منظور نوسازی بافت‌های فرسوده فراهم کرده و از آنجا که با تجمیع این بافت‌ها و ارائه خدمات می‌توان مشکلات و کمبودهای خدماتی را در این مناطق رفع کرد، پویایی و تحرک را در عمران و رفاه این مناطق رقم زده است.
هدف اصلی در اجرای طرح بازافرینی شهری حفاظت و صیانت از افرادی است که در سکونت گاه‌های نامناسب و ناکارآمد با بافت‌های ضعیف و مشکل دار و فرسوده شهری زندگی می‌کنند و در مواجهه با حوادث طبیعی و غیر طبیعی با خطر روبرو هستند.
حاشیه نشینی و محلات ناپاک رابطه مستقیمی با افزایش جرم در شهرها دارند
در مناطق حاشیه نشین و محلات ناپاک نرخ جرایم و بزهکاری به علت تراکم بالای جمعیت، فقر، شکستگی ساختارها، نبود پیوندهای اجتماعی قوی و همچنین رهایی افراد از فشار افکار عمومی و کنترل رسمی، بالا ارزیابی می‌شود.
کارشناسان و مسؤولان حوزه قضائی همواره نسبت به آسیب‌های اجتماعی این مناطق هشدار داده‌اند و معتقد هستند که وجود این گونه مناططق ارتباط مستقیمی با افزایش جرم در شهرها دارد و باید با تلاش و برنامه ریزی این معضل را حل کرد.
به اعتقاد این کارشناسان تنها با ایجاد اشتغال مناسب، توسعه صنعت گردشگری و بوم گردی می‌توان از مهاجرت بی رویه روستاییان و توسعه حاشیه نشینی پیشگیری کرد.
نوسازی بافت های فرسوده در هرمزگان یک ضرورت است
مسئولان استان هرمزگان بویژه استاندار هرمزگان پیگیر بازسازی و نوسازی بافت های فرسوده است و به طور مستمر با دست اندرکاران بویژه راه و شهرسازی و شهرداری نشست های متعددی گذاشته تا این طرح به سامان برسد.
استاندار هرمزگان در این خصوص بیان داشت: نوسازی بافت های فرسوده شهری بویژه در این استان کار بزرگ و ضروری بوده و رییس جمهوری بر آن تاکید فراوان دارد.
به گفته فریدون همتی بازسازی بافت های فرسوده مورد توجه و حمایت جدی دولت است و از همین رو باید از این فرصت برای زیبا سازی شهرهای هرمزگان نهایت بهره را ببریم.
وی ادامه داد: باید مزیت هایی که در پی نوسازی واحدهای مسکونی و خدمات جانبی همچون ایجاد فضای سبز، مرکزهای درمانی، آموزشی، فرهنگی و تفریحی در قالب این طرح ایجاد می شود، برای مردم بیان و تشریح شود.
استاندار هرمزگان یادآورشد: بازسازی محله چاهستانی های بندرعباس نمونه روشنی از اینگونه طرح ها بوده که علاوه بر نوسازی باید ویژگی های جدید و مشوق هایی در قالب نوسازی بافت های فرسوده در این محله ایجاد شود تا مردم انگیزه لازم را جهت مشارکت در این طرح پیدا کنند.
این مقام مسؤول گفت: طرح آماده سازی زمین‌های ۳۵۰ هکتاری شمال بندرعباس به عنوان زمین‌های پشتیبان بافت‌های فرسوده این شهر باید با سرعت تکمیل شود.
وی افزود: اقدام لازم جهت تأمین و تکمیل زیر ساخت‌های زمین‌های ۳۵۰ هکتاری شمال بندرعباس به عنوان پشتیبان احیا و نوسازی بافت‌های فرسوده این شهر باید توسط دستگاه‌های مربوطه انجام گیرد.
اقدام های دستگاه قضایی در مناطق حاشیه نشین
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان هرمزگان در خصوص اقدام های دستگاه قضائی در این بخش گفت: گسترش مناطق حاشیه نشین ارتباط مستقیمی با مهاجرت بی رویه جمعیت از شهرها و روستاهای اطراف که به دلیل کاهش یا قطع منابع درآمدی مجبور به ترک وطن خود می‌شوند، دارد.
علیرضا احمدی منش بیان داشت: این موضوع معاونت پیشگیری را بر آن داشته تا جهت انجام وظیفه محوله، اقدام‌های پیشگیرانه خود را معطوف به دو نقطه نماید.
وی اظهار داشت: یکی اقدام‌ها در مبدا مهاجرت و دیگر اقدام در مقصد مهاجرت است که در مبدا مهمترین اقدامات معطوف به توانمند سازی خانواده‌ها در ایجاد اشتغال خانواده محور و افزایش در آمد با محوریت توانمندی روستا است.
احمدی منش گفت: در همین راستا در سال جاری هم افزایی بین دستگاه‌های مسئول در توسعه صنعت بوم گردی، کارگاه‌های صنایع خانگی، مشاغل کوچک، توسعه اماکن آموزشی و درمانی در مناطق کمتر برخوردار در دستور کار معاونت پیشگیری قرار دارد.
وی تصریح کرد: در مناطق مقصد مهاجرت نیز چند کار در دستور کار این معاونت قرار گرفته که از جمله آن می‌توان به توسعه طرح کاداستر و الزام به اخذ اسناد تک برگی با ثبت اطلاعات رقومی املاک تحت تولیت ادارات دولتی که بیشترین حجم تصرفات غیر قانونی اراضی مربوط به آنها می‌باشد، اشاره کرد.
احمدی منش ایجاد طرح کمربند سبز در حاشیه شهرها به منظور شناسایی محدوده شهرها با هدف پیشگیری از تصرفات غیر قانونی را از جمله دیگر اقدامات این حوزه عنوان کرد و گفت: تاکنون ۱۰ هکتار در شمال بلوار راه آهن بندرعباس با استفاده از مجازات‌های جایگزین حبس انجام و در حاشیه بلوار شهید رجایی نیز در حال اجرا است.
وی از فعال سازی هسته‌های مصلحین در محلات حاشیه نشین به منظور ایجاد سازش بین اهالی محلات با اولویت اختلافات مربوط به خانواده‌ها به عنوان یکی دیگر از اقدامات این حوزه نام برد که در سال گذشته این هسته‌ها موفق شدند بیش از ۲۶ درصد از پرونده‌های ارجاعی را منتهی به سازش نمایند.
وی گفت: طرح توقیف و ضبط اماکن محل توزیع مواد مخدر در محلات حاشیه نشین و بافت‌های فرسوده از دیگر طرح‌های اجرا شده است که تاکنون بیش از ۵۰ دستگاه منزل در این خصوص با همراهی پلیس مبارزه با مواد مخدر شناسایی و توقیف و چند باب منزل محل فروش نیز که دارای تعدد یا تکرار جرم مشابه بودند، به نفع دولت ضبط شدند.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری هرمزگان افزود: در سال جاری نیز این طرح با همراهی پلیس به اماکن تجاری به ویژه عطاری‌های متخلف محل فروش مواد مخدر و روان گردان تسری پیدا خواهد کرد.
وی برگزاری دوره‌های آموزشی پیشگیری از وقوع جرم در مدارس و مساجد محلات حاشیه نشین با هدف ارتقای آگاهی عمومی به منظور مصون سازی افراد در مواجه با جرایم و آسیب‌های اجتماعی، ایجاد هماهنگی با مراجع انتظامی و بسیج جهت راه اندازی پلیس محلات با هدف ناامن سازی محیط برای مجرمان و همچنین اجرای طرح نماد در مدارس محلات حاشیه نشین به منظور شناسایی دانش آموزان در معرض آسیب و ارجاع ایشان به مراجع عضو ائتلاف را از دیگر اقدامات این معاونت خواند.
لزوم اجرای برنامه های پیشگیرانه برای محلات پاک و جمعیت سالم
یکی از مهمترین آسیب های اجتماعی در استان هرمزگان مساله اعتیاد است و از همین رو برنامه‌ریزی‌های پیشگیرانه از اعتیاد برای جمعیت سالم و محلات پاکیک ضرورت جدی است؛ موضوعی که این روزها کارشناسان و صاحب‌نظرات در حوزه مبارزه با مواد مخدر برآن تاکید دارند؛ اگر ۳۰ درصد جمعیت جامعه نیاز به درمان داشته باشند و ۷۰ درصد سالم باشند عاقلانه تر این است که نگاه ، نگاه پیشگیرانه باشد.
هم اکنون بخش بزرگی از مشتریان مواد مخدر، مصرف کنندگان تفریحی هستند که از چشم همه پنهان هستند و ادامه غفلت از این بخش دیر یا زود موجب می‌شود که بعد از مدتی همین افراد به دسته معتادان و مشتری دائمی مواد مخدر اضافه شوند چرا که خاصیت اصلی انواع مواد مخدر افزایش تمایل به تکرار تجربه لذت است.
از سوی دیگر این نکته را نیز باید در نظر داشت که اگرچه در سالهای اخیر اقدام خوبی در جهت بهسازی مناطق حاشیه نشین و محلات ناپاک صورت گرفته، اما با توجه به سرعت و رشد روزافزون آسیب های اجتماعی که از قلب این مناطق تراوش میکند،باید سرعت انجام طرح های در دست انجام در این بخش ها بیشتر شود تا بتوان تا حدودی این آسیب ها را مدیریت کرد.
نبود نظارت امنیتی کافی، وجود تعداد زیادی افراد نیازمند و بیکار، سطح پایین سواد، فقدان روشنایی کافی در معابر و وضعیت جغرافیایی بعضی مناطق همه باعث می‌شود مجرمین به راحتی در آنجا پناه گیرند و تا زمانی که این عوامل زمینه‌ساز وجود داشته باشد این مناطق بالقوه جرم‌خیز خواهند ماند.
۷۱۹۸/۶۰۴۸