کنترل تلویزیون را گرفته توی دستش و شبکه ها را بالا و پایین می کند. یک شبکه هنوز سریال شبانه اش شروع نشده و دارد تبلیغ چیپس و پفک می کند. پسر کوچکش دلش می خواهد. پدر شبکه را عوض می کند. یک جای دیگر تیتراژ پایانی اخبار شبانه را نشان می دهد و بلافاصله بعدش آگهی های بازرگانی شروع می شود. این بار تبلیغ فلان روغن بدون پالم است. پالم هم داستانی شده آن هم از وقتی وزیر سابق بهداشت موضوع پالم را مطرح کرد. شبکه را عوض می کند، شبکه دیگری می خواهد مسابقه والیبال نشان دهد، قبل از شروع مسابقه بلیغ پودر قهوه فوری معروفی را پخش می کند. باز هم پدر شبکه را عوض می کند.
همه شبکه های صداوسیما تقریبا همین حال و هوا را دارد. از انواع آب میوه ها و نوشیدنی های گازدار تا چیپس و انواع روغن هایی که به شکل های نوین و عجیب و جذاب تبلیغش می کنند. همه این ها در حالی است که تبلیغ بسیاری از این کالاها ممنوع است. حالا بگذریم از بهترین ساعت های پخش و ساعت هایی که تقریبا همه خانواده دور تلویزیون جمع شدند. کودک دلش فلان نوشیدنی یا خوردنی آسیب رسان به سلامت را می خواهد و پدر مجبور است آن محصول را بخرد یا اگر از میزان آسیب آن محصول اطلاع داشته باشد، شبکه را عوض کند.
فهرستی که توجهی به آن نشد
۲۵ اردیبهشت امسال بود که وزارت بهداشت فهرست کالاها و اقدامات آسیب رسان به سلامت جهت منع تبلیغات را اعلام کرد. وزارت بهداشت در این فهرست بسیاری از محصولاتی که از صداوسیما به صورت مستقیم تبلیغ می شود را در فهرست ممنوعه قرار داد. بسیاری از محصولات در گروه فرآورده های گوشتی و غذاهای آماده مصرف، انواع نوشیدنی های گازدار با قند یا بدون قند، نوشابه های گازدار یا بدون طعم، نوشیدنی های مالت، سس پرچرب، فرآورده های حجیم شده بر پایه بلغور و آرد غلات از جمله این موارد بود. فهرستی که صداوسیما تقریبا توجهی به ممنوعیت تبلیغ آن نکرده و تاکنون و با وجود پیگیری رسانه ها همچنان به تبلیغ آنها ادامه می دهد.
پدر همه این ها را شنیده و خوانده بود. برای همین هر شبکه ای که تبلیغ پخش می کرد را عوض می کرد تا فرزندش نبیند و دلش نخواهد. پدر است دیگر.
تولید ممنوع نیست، تبلیغ ممنوع است
سابقه قانون ممنوعیت تبلیغ کالاهای آسیب رسان به سلامت به برنامه پنجم توسعه بر می گردد که بند قانونی درباره منع تبلیغ مواد غذایی آسیب رسان به سلامت در آن قید شده، اما ابزارهای نوین مثل فضای مجازی در آن در نظر گرفته نشده بود و به همین دلیل قانون را اصلاح کردند.
هرچند صنعت تولید مواد غذایی توجهی به این قانون ندارد و اصولا نمی توان تولید محصول را ممنوع کرد، اما وظیفه وزارت بهداشت به عنوان تولیت سلامت این است که میزان آگاهی جامعه از آسیب رسان بودن برخی محصولات را بالا ببرد و از آن طرف با توجه به ابزارهای قانونی از تبلیغ و ترویج مصرف آنها جلوگیری کند.
ایرج حریرچی، معاون وزیر بهداشت سال گذشته در این رابطه به خبرنگار سلامت ایرنا گفته بود: هرچند وزارت بهداشت معتقد است که مصرف غذاهای شیرین و پرنمک ضرر دارد، اما این به معنی ممنوعیت تولید نیست، بلکه تبلیغ این کالاها ممنوع است. یعنی نمی توان گفت کسی شیرینی تولید نکند، اما بر اساس قانون، وزارت بهداشت مکلف است کالاهای آسیب رسان به سلامت را مشخص کرده و برای آن عوارض وضع کند.
کیانوش جهانپور، رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت نیز در همین رابطه به خبرنگار سلامت ایرنا گفته بود: تبلیغ این کالاها باعث می‌شود که برنامه‌های نظام سلامت خنثی شود. ما نمی‌گوییم این کالاها تولید نشوند، بلکه می‌گوییم در راستای عدم مصرف بیشتر این کالاها، تبلیغ این کالاها انجام نشود تا از ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر جلوگیری شود.
ضمانت اجرایی فهرست کالاهای آسیب رسان به سلامت
نکته عجیب و قابل تامل در تهیه و تدوین فهرست کالاهای آسیب رسان به سلامت، ضمانت اجرایی آن است. موضوعی که توسط شورای عالی سلامت و امنیت غذایی به ریاست رئیس جمهوری مصوب شده، اما صداوسیما از اجرای آن تاکنون سرباز زده است.
۳۰ اردیبهشت ۹۸ بود که علی رضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت درباره ضمانت اجرایی این فهرست به خبرنگار سلامت ایرنا گفت: فهرست کالاهای آسیب رسان به سلامت برای منع تبلیغات در شورای عالی امنیت غذایی به ریاست رئیس جمهوری و چند وزارتخانه عضو این شورا، مصوب شده است و همین مصوبه ضمانت اجرایی برای این موضوع محسوب می شود. در سطح استان ها نیز این موضوع پیگیری می شود و ریاست کارگروه سلامت و امنیت غذایی با استانداران و دبیری آن با دانشگاه های علوم پزشکی است.
۲۶ خرداد ۹۸ بود که پریسا ترابی، مسئول تغذیه بالینی و بزرگسالان دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت نیز در همین رابطه به خبرنگار سلامت ایرنا گفت: ضمانت اجرایی عدم تبلیغ فهرست کالاهای آسیب رسان به سلامت را باید قانون گذار تعیین کند، زیرا در قانون‌های چهارم، پنجم و ششم توسعه تاکید فراوانی در زمینه عدم تبلیغ این کالاها انجام شده و از طرفی مجازات‌هایی برای جلوگیری از پخش آن درخواست شده است.
این در شرایطی است که به نظر می رسد سازوکار لازم برای اجرای این ممنوعیت وجود ندارد و همچنان خانواده ها با انبوهی از تبلیغات مواجه هستند که با محتوای جذاب خود می توانند ایجاد نیاز و مطالبه کنند و سپس به سفره های خانواده سرازیر شوند.
وزارت بهداشت هم مشکل دارد
وزارت بهداشت به عنوان تولیت نظام سلامت مسئول تهیه و تدوین فهرست کالاهای آسیب رسان به سلامت جهت ممنوعیت تبلیغ است، اما از آن طرف باید این فهرست اجرایی شود. ترابی در این باره گفته بود: همچنان در مواردی مانند تبلیغ کالاهای تغذیه ای آسیب رسان به سلامت با صداوسیما مشکل داریم، اما به طور مثال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می گوید فیلتر لازم در این زمینه وجود دارد، ولی مشاهده می کنیم که از آن طرف کالاهای تغذیه ای آسیب رسان به سلامت تبلیغ می شوند.
وی بیان کرد: در زمینه جلوگیری از پخش تبلیغ کالاهای آسیب رسان به سلامت مثل چیپس و غیره از صداوسیما، اقدامی انجام نشده است. باید اقدامات قانونی در سطوح بالاتر انجام شود، زیرا وزارت بهداشت فقط می‌تواند سیاست‌ها را در زمینه کالاهای تغذیه‌ای تعیین و تعریف کند.
تامین بودجه به قیمت جان مردم
نکته جالب تر این است که صداوسیما کم پیش می آید که استعلامی از سازمان غذا و دارو یا وزارت بهداشت برای انجام تبلیغات بگیرد. وحید مفید، مدیرکل فرآورده های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو در این رابطه می گوید: معرفی محصولات غذایی باید در چهارچوب و ضوابطی انجام گیرد. تبلیغات صداوسیما تقریبا از کانال اداره غذا و دارو نمی گذرد و در دو سالی که من در این جا سمت داشتم، اداره بازرگانی صداوسیما مجموعا سه یا چهار بار در خصوص سلامت تبلیغات مواد غذایی از ما استعلام گرفت.
مفید ادامه می دهد: سعی کردیم توقف تبلیغات کالاهای مضر را پیگیری کنیم، اما بهانه هایی مثل تامین بودجه از تبلیغات وجود دارد. اگر بودجه صداوسیما به قیمت به خطر انداختن سلامت مردم تامین می شود، باید این موضوع گفته شود.
آخرین گام، شکایت است
با این وضعیت به نظر می رسد شکایت آخرین گزینه روی میز است. اینکه وزارت بهداشت به عنوان تولیت سلامت و در مقام دفاع از حقوق مردم دست به اقدامی عملی بزند، خیلی دور از ذهن نیست و اصلا تاخیر در انجام آن جای تعجب و سوال دارد.
علی رضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت در پاسخ به این سوال که آیا به صداوسیما برای ممنوعیت این تبلیغات تذکر داده اید، به خبرنگار سلامت ایرنا می گوید: ما این کار را انجام دادیم و هم در قالب تذکر و نامه‌های مختلف مبنی بر پایبندی به قانون بوده و از طرفی رایزنی‌های مختلف هم انجام شده است، اما اگر به نتیجه نرسیم می‌توانیم اقدام بعدی را انجام دهیم.
معاون وزیر بهداشت درباره احتمال شکایت وزارت بهداشت به عنوان تولیت سلامت از صداوسیما برای ممنوعیت تبلیغ کالاهای آسیب رسان به سلامت می گوید: اگر توجه نشود، این اتفاق صورت می‌گیرد، اما در حال حاضر نامه‌های مختلفی ارسال شده و در عمل واکنشی مشاهده نکردیم و هیچ پاسخی از صداوسیما داده نشده است.
این در شرایطی است که به گفته رئیسی، همه تخلف‌های صداوسیما در زمینه منع تبلیغ کالاهای آسیب رسان به سلامت فهرست شده و بارها به صداوسیما در این زمینه تذکر داده شده است.
رئیسی می گوید: آخرین گام برای اقدام در این زمینه، مراجعه به قوه قضاییه است، اما در حال حاضر به دنبال این هستیم که خود صداوسیما رعایت کند. به هر حال موضوع تبلیغ کالاهای آسیب رسان به سلامت به ضرر مردم است و وزارت بهداشت وظیفه دارد در این زمینه مداخله کند.
پدر دستش می رود روی دکمه خاموش و تلویزیون را خاموش می کند. کودکش نگاه می کند و می گوید: «بابا می شه فردا بخری برام؟» مدت هاست که قول داده روزی از آن چیپس ها برایش بخرد که وقتی درب پاکت را باز می کنند، همه چیز به سرعت زیبا می شود. کودک به مادرش نگاه ملتمسانه می کند و مادر به همسرش. داستانی ادامه دار که در دور باطل افتاده و انتهایی ندارد، چون کسی زورش به صنعت ثروتمند مواد غذایی نمی رسد و نمی تواند کرکره این تبلیغات را پایین بکشد، حتی تولیت سلامت.
گزارش از امیر پروسنان