سیاستی که آمریکا ۱۸ سال پیش به بهانه حمله به برج‌های دوقلو در ۱۱ سپتامبر در پیش گرفت، بهانه‌ای برای تجاوز نظامی به خاورمیانه بویژه در افغانستان شد که نتیجه آن، نه تنها به نابودی القاعده منجر نشده بلکه در پس پرده، گروه‌های دیگری همچون «طالبان» و این روزها «داعش» سربیرون آورده تا ابزاری برای پیشبرد برنامه‌هایشان در منطقه باشد.
اکنون نزدیک به ۱۴ هزار نیروی آمریکایی و سربازان دیگر تحت فرماندهی ناتو در افغانستان حضور دارند. هزینه‌های سنگین نظامی آمریکا در افغانستان به سالانه بیش از ۵۰ میلیارد دلار رسیده و از سال ۲۰۰۱ میلادی تاکنون ۲ هزار و ۴۲۲ نفر از نظامیان آمریکایی کشته شده‌اند. در این میان گزارش جدید سازمان ملل از حملات ۶ ماهه نخست سال جاری میلادی بیانگر آن است که نزدیک به یک هزار و ۴۰۰ غیرنظامی کشته و ۲ هزار و ۴۰۰ غیرنظامی دیگر زخمی شده‌اند. افزایش آمار کشته‌شدگان غیرنظامی توسط نیروهای آمریکایی بیشتر به دلیل وابستگی این نیروها به حملات هوایی است.
بی‌سرانجام بودن تلاش‌ها برای شکست گروه‌هایی همچون القاعده و طالبان که با حمایت واشنگتن و متحدانش در خاورمیانه، دامنه فعالیت خود را آغاز و گسترش دادند، سبب شده تا بار دیگر کاخ سفید بحث خروج نیروهای خود از این کشور را مطرح کند و در این زمینه مذاکرات صلح با طالبان را کلید زده است؛ اما پرسش مهم مطرح شده، اینکه چرا به جای وارد کردن دولت قانونی این کشور در روند مذاکرات، ابتدا جلسات آنها فقط با نمایندگان طالبان برگزار می‌شود تا بعد از به نتیجه رسیدن اهداف موردنظرش، دولت کابل را وارد مذاکرات کند؟
از نگاه برخی ناظران و تحلیلگران بین‌الملل، دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا که بحث خروج نیروهای آمریکا از افغانستان را مطرح کرده، به دنبال آن است تا از این راه، برای کسب رای بیشتر در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ بهره ببرد؛ در واقع دم زدن از صلح پایدار در افغانستان و خروج نیروهای نظامی آمریکا از این کشور، راهبردی است که تیم کاخ سفید در پیش گرفته تا گام اساسی را دوره ریاست جمهوری بعدی کلید بزند.
در همین رابطه می‌توان به اظهارات وزیر خارجه آمریکا اشاره کرد که گفته، کاهش نیروهای آمریکایی در افغانستان تا انتخابات ۲۰۲۰ انجام می‌شود.
«مایک پمپئو» در توجیه چرایی این مساله، آن را به دیدگاه ترامپ مرتبط دانسته که گفته، هزینه صدها هزار میلیارد دلار در افغانستان، عراق و سوریه و ۱۸ سال حضور نظامی در افغانستان، نتوانسته است به خشونت‌ها و اقدامات تروریستی در این کشور پایان دهد.
براین اساس از مهرماه سال ۲۰۱۸ تاکنون هفت دور مذاکرات صلح میان طالبان و «زلمی خلیل‌زاد» نماینده ویژه آمریکا در قطر برگزار شده تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان در ششم مهرماه امسال، شاید آرامش به این کشور بازگشته و خشونت‌ها پایان یابد؛ اما تاکنون سرانجام مذاکرات راه به جایی نبرده زیرا طالبان شرط کرده است زمانی برای به نتیجه رسیدن این مذاکرات همراهی خواهد کرد که نیروهای خارجی، این کشور را ترک کنند؛ بر این اساس با وجود آغاز کارزار تبلیغاتی انتخابات، دامنه حملات این گروه بویژه علیه غیرنظامیان افزایش یافته است.
گروه طالبان حدود یک سال است که در حال مذاکره با آمریکا هستند اما از مذاکره مستقیم با دولت کابل به بهانه اینکه این دولت دست نشانده آمریکاست، خودداری می‌کنند.
خلیل‌زاد نماینده ویژه آمریکا در حالی دو هدف واشنگتن در مذاکرات صلح با طالبان را «آتش‌بس و مذاکره میان افغانی» اعلام کرده که روند مذاکرات با انتقاد دولتمردان کابل همراه شده است؛ زیرا کاخ سفید جهت‌گیری مذاکرات را به جای گروه‌های مختلف در این کشور، فقط به سمت طالبان، آن هم در خارج از این کشور سوق داده است.
در واقع راهبردی که کاخ سفید برای مذاکرات صلح در پیش گرفته، دولت افغانستان نقشی ندارد و این مساله صدای اعتراض دولتمردان کنونی و پیشین و دیگر گروه‌ها را به همراه داشته است. ابهام بیشتر درباره این مذاکرات آن است که تاکنون هیچ اطلاع‌رسانی از جزئیات مذاکرات صلح منتشر نشده است و در این فضای غیرشفاف، کسی نمی‌داند راهبرد واشنگتن از مذاکرات صلح به کدام سو ختم می‌شود.
طالبان، همسو با آمریکا و پاکستان برای باج‌گیری از کابل؟
همراهی طالبان با آمریکا بویژه در بحث خروج نیروهای نظامی این کشور از افغانستان و انجام مذاکرات صلح با نمایندگان کاخ سفید، با انتقاد دولتمردان افغانستان همراه شده است زیرا معتقدند اقدامات انجام شده از سوی گروه طالبان، تاکنون جز سیاهی و تبدیل کردن این سرزمین در دهه هفتاد به «قبرستان خاموش» برجای ماندن میراثی جز یک سرزمین «سوخته» پیامدی نداشته است.
جریان‌های حاکم در افغانستان بویژه دولتمردان این کشور تصریح کرده‌اند تا زمانی که طالبان دست از جنگ برندارد، آتش‌بس را نپذیرد و به مذاکره «میان افغانان» به رهبری دولت افغانستان تن ندهد، سخن گفتن از صلح یک شعار بی‌محتوا و در حقیقت فریب دادن افکار عمومی دنیاست.
در این رابطه معاون دوم رئیس جمهوری افغانستان از اتخاذ سیاست‌های متناقض طالبان انتقاد کرده و خطاب به آنها گفته، آمریکا نمی‌تواند برای صلح در افغانستان تصمیم بگیرد زیرا صاحب اصلی صلح مردم این سرزمین هستند.
«محمد سرور دانش» افزود: اگر طالبان فکر می‌کنند در مذاکره با آمریکا می‌توانند پروژه صلح را به سرانجام برسانند، دچار خیال‌اندیشی شده‌اند؛ طرف عمده جنگ، مردم افغانستانند که باید در مورد صلح تصمیم بگیرند.
وی تصریح کرده، طالبان به ادامه جنگ و خونریزی اصرار دارد؛ تا زمانی که آنها استراتژی درگیری را تغییر نداده و دست از تداوم خشونت‌ها برندارد، سخن گفتن از صلح یک شعار بی‌محتواست.
«حامد کرزای» رئیس جمهوری پیشین نیز در این روزها که دامنه تنش با توجه به حملات متعدد طالبان در نتیجه سیاست‌های آمریکا افزایش یافته، دلیل این بی‌ثباتی‌ها در وطنش را «معامله بیرونی میان آمریکا و کشورهای دیگر بر سرخاک افغانستان» می‌داند.
وی نوک پیکان انتقادهایش را به سمت آمریکا و پاکستان گرفته و آنها را عاملان اصلی جنگ افروزی در افغانستان و نقش‌آفرین اصلی در مذاکرات صلح دانست.
کرزای نیز همچون بسیاری از مقام‌های این کشور و دیگر دولتمردان بر این نکته واقفند که پاکستان بر لایه‌های مختلف گروه طالبان نفوذ زیادی دارد و از این طریق در حال پیشبرد برنامه‌هایش در افغانستان است. از نظر کرزای، این مساله سبب شده تا کاخ سفید به جای وارد کردن دولت افغانستان در روند مذاکرات صلح، از اسلام‌آباد بخواهد مسیر صلح با طالبان را هموار کند تا بعد از موفقیت در آن، برنامه خروج نیروهایش از این کشور را کلید بزند.
در این رابطه می‌توان به دیدارها و سخنان دولتمردان آمریکایی و پاکستان اشاره کرد؛ ترامپ اول مردادماه در کاخ سفید پذیرای «عمران خان» نخست‌وزیر پاکستان بود و در این دیدار بار دیگر از ضرورت خروج نیروهای آمریکا از افغانستان سخن گفت و اینکه «ما برای خروج از افغانستان با پاکستان در تماسیم و معتقدیم که اکنون اسلام‌آباد در حال انجام کمک بیشتر به آمریکاست.» نخست‌وزیر پاکستان نیز در این دیدار با اعلام اینکه پیمان صلح با طالبان بسیار نزدیک شده، ابراز امیدواری کرده است بتواند طالبان را به مذاکره مستقیم با دولت کابل متمایل کنند.
تناقض‌های گفتاری زیادی درباره خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان وجود دارد؛ «عاصف یاسین مالک» وزیر دفاع سابق پاکستان چندی پیش گفته بود، «طالبان با خروج جزئی آمریکا در افغانستان توافق کرده» آن هم در حالی که نمایندگان طالبان در مذاکرات صلح، بر خروج همه نیروهای نظامی خارجی تاکید و تصریح کرده‌اند.
البته چند روز بعد از این اظهارات مقام پاکستانی، «سهیل شاهین» سخنگوی دفتر سیاسی طالبان در قطر اعلام کرد که مذاکرات «میان افغانان» پس از تعیین زمان خروج نیروهای خارجی آغاز خواهد شد. با توجه به انتقادها از حضور نداشتن دولت در روند مذاکرات، وی گفته است: «حکومت کابل نیز همانند دیگر گروه‌های سیاسی، البته نه به عنوان حکومتی مستقل، در نشست حضور خواهد داشت.» با این حال وی اعلام کرده که در دور هشتم مذاکرات که این هفته در قطر برگزار می‌شود، توافقنامه پایان جنگ در افغانستان را با آمریکا نهایی کنند.
گفته شده عمران خان در سفر به آمریکا و در دیدار با ترامپ این پیشنهاد را مطرح کرد که طالبان در انتخابات ریاست جمهوی شرکت کرده و نامزد معرفی کند؛ البته اگر طالبان آماده گفت‌وگو برای شرکت در انتخابات شود، آن وقت مساله آتش‌بس نیز مطرح است. هرچند که طالبان تصریح کرده توجهی به این انتخابات ندارد؛ زیرا تا زمانی که نیروهای اشغالگر خارجی در افغانستان حضور دارند، با دولت مورد حمایت اشغالگران مذاکره نمی‌کند؛ بر این اساس در طول مذاکرات، طالبان حاضر نشدند با نمایندگان دولت افغانستان دیدار و گفت‌وگو کنند.
اکنون طالبان با تغییر تاکتیک، عملیات انتحاری و بمب‌گذاری را به شهرها کشانده است تا از این طریق، حداکثر فشار خود را در مذاکرات، برای رسیدن به خواسته‌هایش وارد کند. خواسته‌های عمده طالبان، خروج نیروهای آمریکایی از این کشور و داشتن سهمی از قدرت در دولت آینده است هرچند که نگاه دولت کنونی بر این است که طالبان به دنبال سهم‌خواهی نبوده و خواهان تمامیت قدرت افغانستان است.
انتقادها از روند مذاکرات صلح
حضور هفته پیش «زلمای خلیل‌زاد» نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان در اسلام‌آباد و دیدار با «شاه محمود قریشی» وزیر امور خارجه پاکستان و گفت‌وگو درباره مذاکرات صلح با طالبان، آن هم چند روز پس از هشدار اسلام‌آباد به واشنگتن مبنی بر اینکه تحرکات آمریکا فراتر از صلح افغانستان خسارت‌آور خواهد بود، انتقاد مقام‌های افغان را به همراه داشته است.
به گفته خلیل‌زاد، مذاکرات مستقیم بین طالبان و گروه مذاکره کننده افغان متشکل از مقام‌های ارشد دولت، فقط پس از امضای توافقنامه آمریکا با طالبان برگزار خواهد شد.
با این حال «عبدالسلامی رحیمی» وزیر دولت در امور صلح افغانستان پنجم مرداد ماه اعلام کرده بود که در دو هفته آینده، نمایندگان طالبان و گروه ۱۵ نفره از دولت در یک کشور اروپایی با هم دیدار خواهند کرد و در فهرست هیات مذاکره‌کننده، تنوع سیاسی، اجتماعی و قومی در نظر گرفته شد تا بتوانند از دستاوردهای مردم افغانستان دفاع کنند. هرچند که «ذبیح الله مجاهد» سخنگوی طالبان اظهارداشت، هرگونه مذاکره پس از امضای توافق با آمریکا انجام می‌شود و این گروه همچنان بر موضع خود مبنی بر مذاکره نکردن با کابل به عنوان یک دولت پافشاری می‌کند.
در این رابطه حامد کرزی رئیس جمهوری پیشین با اشاره به روند صلح افغانستان تاکید کرده که کشورش قربانی معامله میان آمریکا و پاکستان است؛ «صلح میان آمریکا و طالبان که به نیرومند شدن داعش کمک کند، اسمش صلح نیست، بلکه تغییر دادن صحنه جنگ است.» «طرح صلح آمریکا چیزی جز انتقال جنگ از یک مرحه به مرحله دیگر نیست.... این نمی‌تواند ما را به آینده خوشبین کند.»
کرزای حتی به نقش اصلی آمریکا در روند انتخابات ریاست جمهوری این کشور نیز اشاره کرده و گفته «آمریکا اگر بخواهد، می‌تواند انتخابات را به بحران بکشد؛ اگر هم بخواهد شخص مورد نظر خود را می‌آورد... این انتخابات ما نیست، انتخابات ما آنجا خواهد بود که برادرکشی متوقف شود، مملکت یک‌دست باشد و یک حکومت واحد وجود داشته باشد. افغان‌ها اختیاردار خاک خود باشند، آنگاه ما انتخابات خواهیم داشت.»
البته در این گیرودار مذاکرات صلح، اظهارات دونالد ترامپ در دیدار با نخست‌وزیر پاکستان درباره کشتار میلیون‌ها افغان در صورت خواستن پیروزی در جنگ، صدای همه گروه‌ها در افغانستان را درآورد. وی گفته بود می‌تواند در مدت یک هفته برنده جنگ افغانستان باشد اما از آنجایی که این پیروزی می‌تواند هزینه جانی بسیاری همچون کشته شدن ۱۰ میلیون نفر داشته باشد، ترجیح می‌دهد برای خروج از افغانستان با شرکای منطقه‌ای همکاری کند.
ناتو، ابزار آمریکا برای استمرار حضور در افغانستان
نیروهای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) نیز همزمان با آمریکا از ۱۸ سال گذشته، با حضور در افغانستان، نقش زیادی در کشتار و بی‌ثباتی این کشور داشته و گویا هنوز قصد خروج از این کشور را ندارند.
هرچند آمریکا اعلام کرده نیروهای خود را از افغانستان خارج می‌کند اما دبیرکل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) اواخر تیرماه اعلام کرد که آمریکا و این سازمان مذاکرات با رهبران سیاسی طالبان را با هدف رسیدن به توافق برای خروج نیروهای نظامی از افغانستان آغاز نکرده‌اند.
«ینس استولتنبرگ» که مدعی دخیل بودن ناتو در تلاش‌های صلح‌طلبانه در افغانستان است، گفته، از آنجا که این نهاد و آمریکا همزمان با یکدیگر وارد افغانستان شده‌اند، در نتیجه ما در تصمیم خروج از این کشور نیز هماهنگ عمل کرده و هر زمان فرصت خروج نیروهای ما فرا برسد، این کشور را ترک خواهیم کرد.
وی بدون اشاره به اینکه چه زمانی این فرصت برای خروج فراهم خواهد شد، گفته نیروهای خارجی ناتو بیشتر از نیاز در افغانستان باقی نخواهد ماند.
گمانه‌زنی‌ها از چگونگی خروج نظامیان آمریکا
آن گونه که رسانه‌های آمریکایی اعلام کرده‌اند، قرار نیست واشنگتن همه نیروهای خود را از افغانستان خارج کند. در واقع شرط آمریکا در توافقنامه صلح با طالبان، بیرون راندن گروه القاعده از آن کشور است که در قبال آن، هزاران نظامی آمریکایی خاک افغانستان را ترک می کنند.
روزنامه «واشنگتن پست» به نقل از مسئولان کاخ سفید اعلام کرده که توافق اولیه میان طالبان و آمریکا به این کشور اجازه خواهد داد که شمار نیروهایش را از ۱۴ به ۸ هزار نفر کاهش دهد. در قبال آن، طالبان ضمن قبول آتش بس، متعهد می‌شود که گروه القاعده را از افغانستان بیرون براند.
طبق طرح صلح پیشنهادی آمریکا، طالبان باید یک توافقنامه صلح جداگانه با دولت افغانستان امضا کند، هرچند این گروه هرگونه مذاکره با دولت کابل را رد کرده است. پیش از این چند مقام دولت افغانستان اعلام کردند که روند مذاکرات باید به طور مستقیم میان کابل با طالبان باشد.
دولت آمریکا پیشتر اعلام کرد که واشنگتن تمایل دارد، ابتدای سپتامبر امسال (شهریور-مهرماه) توافقنامه صلح با طالبان را امضا کند، هرچند این مساله را به مذاکره این گروه با دولت افغانستان مشروط کرد.
از نگاه برخی ناظران سیاسی، تکرار مکرر و بی‌نتیجه مذاکرات صلح سبب شده تا دولتمردان کابل از «نوع رفتار آمریکایی‌ها در فرایند مذاکرات» ابراز نگرانی کنند که مبادا در صورت رسیدن به صلح مورد نظر کاخ سفید، کشورشان به یک سومالی دیگر تبدیل شده و یا به سوی «ملوک الطوایفی» پیش رود.