نام هتل آسمان سال‌هاست که بر سر زبان‌هاست، روزی سودای سر به فلک ساییدنش و امروز بیم فروریختنش قلب شیراز را به لرزه در آورده است. این هتل ۱۸ طبقه با نقض حریم ارگ کریمخان سال‌هاست در عکس‌هایی که نمای ارگ را به تصویر می‌کشد، قد علم کرده؛ هرچند همچنان با سوختن آن طی بیش از ۱۴ساعت آتش‌سوزی، سایه‌اش بر سر خیابان رودکی و ساکنانش باقی مانده است.
هتل آسمان را ۱۲ مردادماه آتش در خود فرو برد، آتشی که در طبقه‌های منفی یک و منفی دو حرارتی بیش از ۴۰۰درجه‌ای را ایجاد کرده بود و همه عوامل ستاد مدیریت بحران فارس را بر سر صحنه کشاند، هتل‌های اطراف و خیابان‌های منتهی به رودکی را مسدود کرد و همسایه‌ها را از خانه‌ها و مغازه‌هایشان راند.
آنچه در این میان بیش از همه باعث نگرانی شده بود، احتمال ریزش ساختمان بود، چیزی که خاطره تلخ پلاسکو را در ذهن زنده می‌کرد و به نگرانی‌ها دامن می‌زد.
مشاور کمیسیون معماری شورای شهر شیراز روز گذشته پس از نخستین بازدید بعد از فرونشاندن آتش هتل آسمان به ایرنا گفت که این بازدید با حضور کارشناسان رخ داده است؛ اما به دلیل دود و غبار بسیاری که در محیط وجود داشت، امکان انجام آزمایش‌های دقیق فراهم نبود.
آتش بتن را پخته است
وهاب زنگنه عنوان کرد: شواهد نشان می‌دهد سازه در بسیاری نقاط دچار مشکلاتی شده است؛ به ویژه در تیرچه‌های سقف و در بسیاری قسمت‌ها نیز بتن به دلیل حرارت بسیار زیاد پخته شده و همه اینها ثابت می‌کند ساختمان در طبقه منفی دو فشار بسیار زیادی را تحمل کرده است.
این مدرس دانشگاه درباره امکان بازسازی بنا نیز گفت: در بازدید اولیه به نظر می‌رسد امکان بازسازی بنا وجود دارد؛ اما اینکه از لحاظ هزینه‌ای بصرفه باشد یا خیر موضوعی است که نمی‌توان هم‌اکنون آن را تعیین کرد.
او در این میان پرسش‌هایی نیز مطرح کرد، مثلاً اینکه چرا در چنین ساختمانی نظارت درستی صورت نگرفته است.
اسکلت فلزی هتل آسمان کاور ضد آتش نداشت
زنگنه ادامه داد: در این ساختمان که هنوز عناصر فلزی پوشش لازم را ندارند، اجازه ادامه مراحل ساخت صادر شده است؛ در حالیکه این مسئله جزو اصول نظارتی است.
او خاطرنشان کرد: اگر اسکلت بنایی فلزی باشد، باید قطعاً کاور ضد آتش در ستون‌ها و روی تیرها قرار گیرد؛ اما چنین چیزی در این ساختمان اصلاً اعمال نشده است.
این معمار این هتل را ساختمانی سراسر ایراد خواند و گفت: از نخستین روزی که مجوز ساخت هتل آسمان صادر شد، تخلفات بسیاری در آن رخ داد، تخلفاتی که همه درباره‌اش می‌دانند؛ اما به آن‌ها رسیدگی نشد.
بعید است آسمان تخریب شود
وی افزود: در چند روز آینده طی بازدیدهایی گزارش‌هایی موثق‌تر از وضعیت سازه به دست خواهیم آورد. آزمایش بتن انجام خواهد شد و نتیجه نهایی درباره سرنوشت ساختمان اعلام خواهد شد؛ اما آنچه مشخص است این است که بسیار بعید به نظر می‌رسد که هتل تخریب شود؛ چون تخریب این ساختمان، خود پروژه‌ای بسیار بزرگ است.
مشاور کمیسیون معماری شورای شهر شیراز درباره احتمال ریزش ساختمان نیز ابراز کرد: احتمال ریزش ساختمان در حوادث همیشه درنظر گرفته می‌شود و چون این اتفاق در پایه ساختمان رخ داده است، تلاش عمده همه نیروها، جلوگیری از ریزش بوده است.
زنگنه تاکید کرد: با این تفاسیر احتمال ریزش ساختمان بسیار کم است؛ چراکه آسیب طبقات منفی ۳ و منفی ۴ به دلیل اقدامات بسیار مطلوب آتشنشانان و مهندسی بسیار خوبی که در این زمینه صورت گرفت، بسیار کم بوده است.
گرداگرد بخش زیرزمین هتل یک دیوار برشی وجود دارد که مانند جعبه عمل کرده است؛ یعنی آتش در این قسمت مانده و در همین قسمت هم مهار شده است؛ بنابراین احتمال ریزش بسیار کاهش یافته است.
وی در این باره توضیح داد: آتش در طبقات منفی ۱ و منفی ۲ مهار شد و به طبقات بالاتر سرایت نکرده است. گرداگرد بخش زیرزمین نیز یک دیوار برشی وجود دارد که مانند جعبه عمل کرده است؛ یعنی آتش در این قسمت مانده و در همین قسمت هم مهار شده است؛ بنابراین احتمال ریزش بسیار کاهش یافته است؛ هم‌اکنون نیز نیروهای آتشنشانی بدر آماده‌باش هستند و در حال تلاش‌اند که ساختمان را کاملاً مهار کنند.
مشاور کمیسیون معماری شورای شهر شیراز اعلام کرد: به احتمال زیاد به سمت مقام‌سازی ساختمان پیش خواهیم رفت و در مطالعات اولیه‌ای که صورت گرفته به این نتیجه رسیده‌ایم که ساختمان تخریب نشود؛ اما هیچ چیز در حال حاضر قطعی نیست و امروز دوشنبه مجدداً از بنا بازدید به عمل خواهد آمد.
هر ساختمانی را می‌توان نگه داشت؛ اما مشروط
مهشید معتمد، دکترای معماری نیز از نظر تکنیکی و فنی نگهداشت هر ساختمانی را ممکن دانست و به ایرنا گفت: هر ساختمانی را می‌توان نگه داشت؛ ولی با اما و اگرهای بسیار و در صورت لحاظ هزینه‌های کافی و لازم.
او ادامه داد: در فونداسیون هر ساختمان تعدادی دامپر به‌کار می‌رود، این دامپرها در اصطلاح به "میراگرهای لرزه‌ای" مشهورند بدین‌معنا که در زمان وقوع زلزله، از شدت لرزه می‌کاهد تا ساختمان دچار مشکل نشود؛ با توجه به اینکه با بروز آتش‌سوزی دامپرها به‌شدت دچار آسیب می‌شوند، باید تکنیک‌هایی به‌کار گرفته شود که بتوان با آن سازه را به وضعیتی رساند که در زلزله آسیب نبیند.
فلزات آسمان لاغر شده‌اند
این معمار که خود، پیش از این درباره مخاطرات هتل آسمان طی یک مقاله علمی هشدار داده بود، عنوان کرد: نگهداری سازه در چنین وضعیتی از لحاظ هزینه‌کرد دشوار است. باید این را در نظر گرفت که فلز به کار رفته در ساختمان به آستانه ذوب یا تحمل یا اصطلاحاً لاغرشدن رسیده است و دیگر نمی‌توان بارگذاری پیشین را بر روی آن انجام داد.
معتمد بر آن است که اگر سازه در هنگام ساخت تقویت شده باشد و دستگاه‌های اندازه‌گیری استحکام سازه و فونداسیون این موضوع را تایید کنند، باز هم نمی‌توان با ساختمانی که دچار حریقی به این بزرگی شده است، همانگونه رفتار کرد که پیش از سانحه بوده است؛ به‌ویژه اینکه حریق در طبقه منفی ۲ رخ داده است.
نگهداری یا تخریب به سیاست مربوط است
وی با اشاره به اقدامات صورت‌گرفته در نمونه‌های مشابه در جهان گفت: اینکه ساختمانی پس از آسیب نگهداری یا تخریب شود، به سیاست شهرداری‌ها یا حاکمان شهری بستگی دارد؛ برای نمونه پس از بروز حریق در برج گرنفل لندن، ساختمان غیرقابل سکونت اعلام شد و ساخت یا تخریب آن در دست مطالعات است؛ حتی برای ساخت مجدد آن مسابقه‌ای معماری ترتیب دادند؛ چون هزینه نگهداری سازه در گذر زمان از تخریب آن بیشتر است و در چنین مواردی بسیاری از کشورها به هزینه‌های احتمالی تن نمی‌دهند.
اینکه ساختمانی پس از آسیب نگهداری یا تخریب شود، به سیاست شهرداری‌ها یا حاکمان شهری بستگی دارد؛ در چنین مواردی بسیاری از کشورها به هزینه‌های احتمالی تن نمی‌دهند.
زور آتش رسید؛ زور مسئولان نرسید
این معمار از منظری دیگر، با بیان اینکه حریم منظر تاریخی به‌دلیل ارتفاع غیرمجاز این هتل مخدوش شده است، اظهار کرد: جامعه تخصصی از بابت اینکه زور آتش به این ساختمان رسید؛ اما زور میراث فرهنگی و شهرداری نرسید متعجب است. تفکری که حریم منظر ارگ کریمخانی را رعایت نمی‌کند، تفکری نیست که بتواند سازه را به درستی اصلاح کند.
معتمد ادامه داد: تقویت و تعمیر سازه امکان‌پذیر است؛ اما اینکه این موضوع چقدر در عمل به واقعیت نزدیک باشد و رخ دهد، خود جای پرسش دارد.
هنوز دلیل مشخصی برای آتش سوزی آسمان عنوان نشده است؛ اما در ساعات اولیه مدیرعامل آتش نشانی شیراز گفت آتش سوزی از محل انباشت نزدیک به ۲ هزار تشک در این هتل در طبقه منفی ۲ آغاز شد. هتل آسمان هم اکنون بخشی از حافظه تاریخی شیراز است، شیرازی گردشگرپذیر که هر لحظه بیم آن می رود آسمانی دیگر در گوشه ای دیگر سر برآورد و سرنوشتش به آه هایی گره بخورد که مردم از آن به عنوان دلیل اصلی آتش سوزی یاد می کنند.
سیده سمیرا متین نژاد
۹۸۸۵ / ۲۰۲۷