هر روز ما در کنار خبرهای خوبی که از موفقیت ها ، شرح توانمندی‌های بشری یا بهبود شرایط زندگی می شنویم ، شاهد نشر اخبار ناگواری مثل قتل، گسترش اعتیاد، افزایش طلاق، اقدام به خودکشی ، تجاوز به حقوق دیگران ،کلاهبرداری و دهها موضوع ناخوشایند دیگر هستیم که سرتیتر روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها می‌شوند و روزی نیست که این نوع خبرها خودنمایی نکند، برآیند ترکیب و نسبت این دو نوع خبرها تولیدی در رسانه‌ها می تواند به فهم تصویر کلی از جامعه مخاطبان آن رسانه کمک کند.
شاید در گذشته مواجه با آسیب‌های اجتماعی و دامنه نشر آنها و شیوه‌های اطلاع رسانی در مورد ماهیت مشکل ، بر اساس ظرفیت های اجتماعی و فرهنگ غالب بر اجتماع درگیر با آسیب ها متفاوت و انحصاری بود اما امروز با وجود انبوه ابزارهای ارتباطی و پیشرفت های گسترده در فناوری های ناظر بر حوزه اطلاع رسانی ؛ آسیب‌ها نیز نه تنها اختصاصی نیست بلکه به نوعی با نشر مکرر به فراگیری می رسند.
کارشناسان حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی و فعالان رسانه ای با توجه به این نقش دوگانه رسانه ،اظهار نظرها و پیشنهادهای مختلفی برای برخورد با آن ارائه داده‌اند با وجود آن که رسانه‌ها اغلب در برابر تحولات جاری اجتماع ساکت نمی نشینند و تلاش دارند به هر نحوی در کاهش آسیب‌های اجتماعی ورود کنند اما در این مسیر جدا از موانع بیرونی برخی کاستی های درونی نیز اثربخشی و سرعت به بار نشستن این تلاش‌ها را تضعیف می‌کند.
نقش های مثبت و منفی رسانه‌ها
سردبیر نشریه سفیر جنوب نیز نقش دوگانه رسانه‌ها را مورد اشاره قرار داد و افزود: رسانه‌ها هم در پرورش و هم در انحراف افکار عمومی نقش‌آفرین هستند.
غلامعباس شمس الدینی در گفت وگو با ایرنا افزود: رسانه‌ها از طریق تاثیرگذاری بر افکارعمومی، افشاگری، بازدارندگی رفتارهای آسیب زا، اثرگذاری بر روند اقدام ها و همراهی در مقابله با آسیب‌ها می‌توانند نقش‌آفرین باشند، لذا معتقدم مشکل نخست، استفاده نکردن کارشناسانه و مدبرانه از ظرفیت بالای رسانه هاست.
وی دومین مشکل را نبود شناخت دقیق از نقش وکارکرد رسانه درکاهش آسیب‌های اجتماعی عنوان کرد و ابرازداشت: گاهی تفسیرهای نادرست از نحوه مداخله رسانه‌ها در مسائل مختلف مشکل‌آفرین شده است.
این عضو انجمن صنفی روزنامه نگاران هرمزگان و فعال رسانه ای پیشنهاد کرد صاحب‌نظران رسانه درکنار متولیان با هم‌افزایی و تبادل افکار با اتکا به برنامه‌های مدون و درتعامل با یکدیگر حرکت کنند تا اثر گذاری بیشتری در کاهش و محو آسیب‌ها را شاهد باشیم.
وی با یادآوری خبری درخصوص بازکردن بخیه یک کودک فقیر در یکی از بیمارستان‌های کشور توسط پرستار و برخورد قضایی با افراد خاطی ادامه داد: این نمونه‌ای از تاثیر رسانه‌ها در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی و کاهش معضلات بوده این تاثیر گذاری رسانه‌ها بوده ولی متاسفانه برخی به این تاثیر اعجازگونه یا اعتقاد ندارند و یا خودشان را به بیراهه می‌زنند.
وی با بیان اینکه آسیب‌های اجتماعی در حقیقت تنها دغدغه متولیان رسانه‌ها در ایران نیست، بلکه در همه کشورهای جهان این نگرانی وجود دارد، گفت: رسانه‌ها در حقیقت با مدیریت افکار عمومی، ارائه الگوهای رفتاری و القای نگرش و بینش به مخاطبان نقش انکارناپذیری در اثرگذاری بر آسیب‌های اجتماعی دارند.
شمس‌الدینی گفت: اگر عزم جدی بر بکارگیری رسانه‌ها در جهت کاهش آسیب‌های اجتماعی باشد و از قالب شعاری و غیرتخصصی به استفاده عالمانه از رسانه‌ها استفاده شود نتیجه تحسین برانگیز خواهد بود.
وی پیشنهاد کرد: صاحب‌نظران رسانه درکنار متولیان با هم‌افزایی و تبادل افکار با اتکا به برنامه‌های مدون و درتعامل با یکدیگر حرکت کنند تا اثرگذاری بیشتری در کاهش و محو آسیب‌ها را شاهد باشیم.
اطلاع‌رسانی آسیب؛ نخستین نقش رسانه‌ها
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس درهمین زمینه گفت: آسیب یک مفهوم پزشکی است که وارد علوم اجتماعی شده است لذا نابسامانی و ناهنجاری‌های رفتاری یک جامعه که به صورت فردی یا جمعی صورت می‌گیرد باعث بروز و پیداش تعدی و تخطی و رنج و صدمه روحی روانی و ازهم گسیختی ارزش‌ها و اختلال در سلامت جامعه می‌شود.
سید رضا هاشمی‌زاده در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: اینکه رسانه چه نقشی در ایجاد و کنترل از آسیب‌ها داشته باشد ابتدا باید به سراغ موارد مثبت و مطلوب در بخش کاهش و محو آن آسیب برویم.
وی با اشاره به کارکردهای آموزشی و اجتماعی رسانه، گفت: اثرگذاری رسانه بر افراد یکسان و همگون نیست ولی در یک جمع بندی کلی، اطلاع رسانی و هشدار در مواجه با آسیب‌ها نخستین نقش رسانه‌هاست.
به گفته این مدرس دانشگاه، رسانه‌ها با ارائه خلاقیت و شگردهای رسانه‌ای و ارائه پیام به آگاه سازی جامعه و از بروز آسیب‌های کوتاه مدت و بلندمدت که سلامت اجتماعی را تهدید می کند، در قالب خبر و پیام، ارائه گزارش‌ها، مصاحبه با مسوولان، انتشار فیلم‌ها در حقیقت تولید حساسیت می‌کنند و نقش پیشگیرانه‌ای دارند.
هاشمی‌زاده دومین نقش رسانه‌ها اعم از سنتی و نوین (مجازی) به ایجاد حساسیت و نقش برجسته‌سازی در بین مسوولان در راستای برنامه ریزی، سیاست گذاری و کنترل اجتماعی نقص ها و آسیب ها اشاره کرد.
این روزنامه نگار در هرمزگان سومین نقش رسانه‌ها در برابر آسیب‌های اجتماعی را تقویت اخلاق اجتماعی در راستای بازگشت به ارزش‌های دینی و اخلاقی و سنت‌های مورد وثوق مردم و ارزش‌هایی که به حریم و حرمت خانواده‌ها برمی گردد، عنوان کرد.
وی ادامه داد: رسانه‌ها بنا به جایگاه و نوع قابلیت‌های خود در تولید انیمیشن، فیلم و خلاقیت‌آفرینی ظرفیت بسیار خوبی در کاهش و محو آسیب‌ها و در ارائه پیام به مخاطبان و کاربران خود نقش آفرین هستند.
عادی‌سازی خشونت آسیب‌های اجتماعی را تقویت می‌کند
هاشمی‌زاده هم‌چنین به نقش و ظرفیت آموزشی رسانه‌ها در مهارت پیشگیری، مهارت‌افزایی و بروز پدیده آسیب‌زا مثل بیماری ایدز در راستای آگاه‌سازی آموزشی مردم و اثرگذاری آن در پیشگیری از این بیماری از دوران کودکی تا بزرگسالی اشاره کرد.
وی از دیگر نقش‌های مثبت رسانه در کاهش آسیب‌های اجتماعی به ظرفیت رسانه‌ها در شخصیت‌دهی اجتماعی (تقویت سلامت اجتماعی) اشاره کرد.
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد بندرعباس به کارکرد منفی رسانه‌ها در بروز آسیب‌های اجتماعی نیز اشاره کرد و بیان داشت: یکی از نکته‌های قابل توجه در الگودهی نامطلوب در دگرگونی ارزش‌ها از سوی رسانه‌ها جلوه دادن اسراف به عنوان الگوی مصرف تنها یکی از این نمونه‌هاست.
هاشمی‌زاده گفت: برنامه‌های رسانه‌ای و تلویزیونی که با شگردهای خاص بر روی اخلاق و شخصیت افراد جامعه اثر منفی دارد و با الگوهای رفتاری و ارزشی جامعه سازگار نیست، از دیگر کارکردهای منفی رسانه‌ها هستند.
وی با بیان اینکه ایجاد بی تفاوتی و عادی‌سازی خشونت در رسانه‌ها آسیب‌های اجتماعی را تقویت می کند، ابراز داشت: آسیب‌های جدیدی اجتماعی که در فضای مجازی رواج پیدا کرده است مثل اشاعه قبح‌زدایی از جرم و عادی‌سازی هنجارشکنی و خیانت و تغییر ارزش‌ها نمونه‌هایی از کارکرد منفی رسانه‌ها هستند.
این مدرس دانشگاه یادآور شد: ارائه تصویری نادرست از مردم و مسوولان یک جامعه با ارائه اخبار و گزارش‌های دروغ از دیگر کارکردهای رسانه‌هایی است که به دنبال تضعیف اعتماد و انسجام اجتماعی و همبستگی ملی در بین مردم هستند.
هاشمی‌زاده اضافه کرد: ارائه این تصویر نادرست از مردم و مسوولان یک جامعه با ارائه اخبار و گزارش‌های دروغ و غیرواقعی در قالب رسانه‌های نوپدید به خصوص فضای مجازی با هدف افزایش آسیب زدن صورت می‌گیرد.
جلوی پای رسانه‌ها سنگ‌اندازی نکنید
آنا رام خبرنگار حوزه اجتماعی روزنامه صبح ساحل که بیشتر خبرنگاران و مردم او را به عنوان خبرنگار حوادث می‌شناسند، گفت: هم‌چنان‌که بزرگان روزنامه نگاری معتقدند اگر می‌خواهی روزنامه نگار پخته و آبدیده‌ای شوی باید وارد عرصه حوادث شوی، دوست دارم از دل حوادث، قدمی برای بهبود اوضاع اجتماعی و رفع آسیب‌ها در استانم بردارم.
وی در گفت‌و گو با ایرنا معتقد است: رسانه‌ها باید در کنار کارشناسان مربوطه برای نمونه، دلیل افزایش آمار خودکشی رو بررسی کنند و به صراحت آن را بیان کنند و حتی از شهروندان هم کمک بگیرند.
این خبرنگار فعال در حوزه انتظامی با اشاره به اهمیت نقش رسانه در کاهش آسیب‌های اجتماعی ابراز داشت: تا حدودی آسیب‌ها کاهش می‌یابد اما اگر همراهی مسؤلان نباشد و به بهانه‌های مختلف جلوی پای رسانه‌ها سنگ‌اندازی شود این امر محقق نمی‌شود.
رام، حفظ آبرو و اسرار زندگی مردم، پرهیز از تزریق ناامیدی، پرهیز از بدآموزی و آموزش راه‌های تخلف را جزو اولویت کاری خبرنگاران حوادث عنوان کرد.
کاهش آسیب‌های اجتماعی نیاز به پیوست رسانه‌ای دارد
مدیر خبرگزاری ایرنا در هرمزگان نیز معتقد است: رسانه در دنیای مدرن جایگاهی مهم در عرصه اجتماعی دارد و اگر نباشد جامعه آسیب می‌ببیند به همین دلیل رسانه و نقش محوری آن در تمامی حوزهها حساس است.
خلیل تنیده افزود: کاهش و رفع آسیب‌های اجتماعی اعم از معضلات شهری تا ناهنجاری‌های اجتماعی مثل اعتیاد، طلاق، دزدی، خشونت، قتل و همه این‌ها نیاز به یک پیوست رسانه‌ای دارد و اگر خبرنگار و رسانه به دنبال این موارد نباشد بسیاری از سرمایه‌های اجتماعی وانسانی ما از بین می‌رود، لذا کارکرد رسانه در حوزه اطلاع‌رسانی، هشدارها، کنترل و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی بسیار مهم و اثرگذار است.
وی ادامه داد: اگر اصحاب رسانه به دنبال حل این آسیب‌ها نباشد به طور یقین پویایی جامعه و اعتماد اجتماعی و تقویت پیوند بین رسانه و افکار عمومی بهم می‌خورد در واقع اگر رسانه‌ها به دلیل حس مسئولیت اجتماعی خود این کار را نکنند، امانتدار خوبی برای افکار عمومی نیستند.
عادی‌سازی خشونت آسیب‌های اجتماعی را تقویت می‌کند
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس هم‌چنین به نقش و ظرفیت آموزشی رسانه‌ها در مهارت پیشگیری، مهارت‌افزایی و بروز پدیده آسیب‌زا مثل بیماری ایدز در راستای آگاه‌سازی آموزشی مردم و اثرگذاری آن در پیشگیری از این بیماری از دوران کودکی تا بزرگسالی اشاره کرد.
وی از دیگر نقش‌های مثبت رسانه در کاهش آسیب‌های اجتماعی به ظرفیت رسانه‌ها در شخصیت‌دهی اجتماعی (تقویت سلامت اجتماعی) اشاره کرد.
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد بندرعباس به کارکرد منفی رسانه‌ها در بروز آسیب‌های اجتماعی نیز اشاره کرد و بیان داشت: یکی از نکته‌های قابل توجه در الگودهی نامطلوب در دگرگونی ارزش‌ها از سوی رسانه‌ها جلوه دادن اسراف به عنوان الگوی مصرف تنها یکی از این نمونه‌هاست.
هاشمی‌زاده گفت: برنامه‌های رسانه‌ای و تلویزیونی که با شگردهای خاص بر روی اخلاق و شخصیت افراد جامعه اثر منفی دارد و با الگوهای رفتاری و ارزشی جامعه سازگار نیست، از دیگر کارکردهای منفی رسانه‌ها هستند.
وی با بیان اینکه ایجاد بی تفاوتی و عادی‌سازی خشونت در رسانه‌ها آسیب‌های اجتماعی را تقویت می کند، ابراز داشت: آسیب‌های جدیدی اجتماعی که در فضای مجازی رواج پیدا کرده است مثل اشاعه قبح‌زدایی از جرم و عادی‌سازی هنجارشکنی و خیانت و تغییر ارزش‌ها نمونه‌هایی از کارکرد منفی رسانه‌ها هستند.
این مدرس دانشگاه یادآور شد: ارائه تصویری نادرست از مردم و مسوولان یک جامعه با ارائه اخبار و گزارش‌های دروغ از دیگر کارکردهای رسانه‌هایی است که به دنبال تضعیف اعتماد و انسجام اجتماعی و همبستگی ملی در بین مردم هستند.
هاشمی‌زاده اضافه کرد: ارائه این تصویر نادرست از مردم و مسوولان یک جامعه با ارائه اخبار و گزارش‌های دروغ و غیرواقعی در قالب رسانه‌های نوپدید به خصوص فضای مجازی با هدف افزایش آسیب زدن صورت می‌گیرد.
فرنگیس حمزه یی
۶۰۴۸/۹۸۸۷