حرکت به سمت شفاف سازی گاهی فقط در حد و اندازه شعار و سخنرانی باقی می‌ماند و گاهی با برخوردهای عملیاتی انجام می‌شود. اولی اتفاقی معمولی است که بسیاری از مدیران و مسئولان انجام می‌دهند و دومی مسیری است که فقط گاهی و آن هم توسط مدیران و مسئولانی انجام می‌شود که فرصت زیادی برای کار کردن ندارند و اگر دغدغه مردم را داشته باشند، قدم در این راه می‌گذارند تا از اندک فرصت خود استفاده کنند.
مبارزه با فساد و رانت هم یکی از ابعاد و سرشاخه‌های شفاف سازی است. یعنی اگر شفاف سازی را یک گوی شیشه‌ای در نظر بگیریم، مبارزه با فساد و رانت و همچنین قطع دست مافیا دقیقا درون این گوی شیشه‌ای قرار دارد. جایی که می‌شود تک تک عملکردها در مسیر مبارزه با این موارد آسیب زا را مشاهده کرد، البته در این مسیر افرادی که از فساد و رانت ایجاد شده سود می‌برند، آرام نخواهند نشست و تمام تلاش خود را برای چوب لای چرخ گذاشتن انجام می‌دهند و از کاه می‌توانند کوه بسازند، غافل از اینکه کوه ساخته شده توخالی است و نمی‌توان به آن تکیه زد.
ادامه داستان این مبارزه با فساد و رانت به روز خبرنگار کشید و نمکی در طبقه فوقانی جایی که قرار بود از خبرنگاران حوزه سلامت توسط سازمان غذا و دارو تقدیر شود، صحبت‌های جالبی کرد که البته ابتدا از حضور خبرنگاران در آن سالن جلوگیری شد، اما زمان صحبت‌های وزیر بهداشت، خبرنگاران توانستند وارد سالن شوند.
دستور رئیس جمهوری را اجرا کردم
روز خبرنگار است و ساعت از ۱۴ گذشته است. تهران، بلوار کشاورز، یکی از ساختمان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران، طبقه نهم. جایی که نمکی بسیاری از مواردی را که در ماه‌های قبل، گذشته بود شفاف کرد و گفت: «آقای رئیس جمهور از ابتدای کار در وزارت بهداشت به من دستور داد که مسائل را شفاف کنم. از همان روز اول تیم‌هایی برای شفافیت گردش کار در سازمان غذا و دارو گذاشتم. در آن شرایط یک روز در جلسه‌ای با رئیس سابق سازمان غذا و دارو، رئیس کل بانک مرکزی و معاون اول رئیس جمهوری جلسه داشتیم و از دکتر پیرصالحی پرسیدیم چقدر ارز گرفتید؟ مقداری را گفتند، اما رئیس کل بانک مرکزی مبلغ دیگری را اعلام کرد. رقم هم یک قران و دو زار فرق نداشت؛ من که ذهنم در سازمان برنامه و بودجه با ارقام شکل گرفته و چیزی حدود ۳۰۸ هزار میلیارد پول کشور را مدیریت می‌کردم، برای اولین بار به شدت کم آوردم. وزارت بهداشت یکی از کارهای کوچک من برای اداره کشور بود. گفتم شما من را در حضور معاون اول رئیس جمهوری خراب کردید. گفت کسی به من اطلاعات نمی‌دهد. پرسیدم سامانه سازمان برای چه کاری است؟ گفت من اطلاعاتم را از بانک مرکزی تغذیه می‌کنم و اطلاعات بانک مرکزی هم برای من بیات است. تازه حساسیت‌های من بیشتر شد که چه اتفاقی افتاده است.»
این موارد عجیب همه آن چیزی است که در سازمان غذا و دارو می‌گذرد. رئیس سازمانی که تقریبا به او اطلاعاتی نمی‌دهند و احتمالا فرآیندهایی که می‌توانند توسط یک کارشناس معمولی یا حتی یک نیروی خدماتی به بیرون نشت کند. صحبت‌های عجیب سعید نمکی درباره اینکه رئیس سابق سازمان غذا و دارو اطلاعی از میزان دقیق تخصیص ارز نداشته یا رئیس کل بانک مرکزی عدد دیگری را اعلام کرده، همه آن چیزی است که می‌توان از سازمان غذا و دارو برای شفافیت آن انتظار داشت. در این میان نمی‌توان شخص وزیر بهداشت و حتی رئیس سابق سازمان غذا و دارو را مقصر دانست، چون عدم شفافیت و سکوت در این سازمان نه از زمان نمکی، بلکه از دوره قبل کلید خورد. وقتی رئیس اسبق سازمان غذا و دارو هم در یکی از مهمترین سازمان‌های ایران در رأس کار قرار گرفت و یکی از اداره‌های زیرمجموعه این سازمان تقریبا ادعای استقلال کرده بود و اتفاقا وزیر سابق هم از این اتفاق به صورت تلویحی استقبال کرده بود، باید به فکر جزییات بیشتری می‌افتادند که در پس پرده نهان است.
نمی‌دانم‌های رئیس اسبق سازمان غذا و دارو
نکته عجیب دیگر مکالمه‌ای بود که بین وزیر جدید بهداشت و غلام رضا اصغری در همان ماه‌های ابتدایی وزارت نمکی انجام شده بود و نمکی درباره این مکالمه گفت: «در ابتدای حضورم در وزارت بهداشت، دکتر اصغری را صدا زدم و گفتم شما از سامانه تی تک چه اطلاعاتی داشتید که گفتند من تا روز آخر شناسه‌ای از این سامانه در اختیار نداشتم. بنده گفتم ببندید در این سازمان غذا و دارو را. در جایی که رئیس سازمان غذا و دارو به اطلاعات این سازمان دسترسی ندارد، چرا این مجموعه را نگه داشته‌اید. بنابراین به مسئله ورود کردیم. با ورود دکتر شانه ساز به سازمان جلسه گذاشتیم. پرسیدیم که در حوزه مواد اولیه چقدر موجودی انبار داریم؟ گفتند نمی‌دانیم. می‌پرسیدم چقدر در انبارهای پخش موجودی داریم؟ باز هم گفتند نمی‌دانیم. پرسیدم فعل و انفعالات ارزی به چه میزان بوده است؟ باز هم گفتند نمی‌دانیم.»
این یعنی یک سازمان که مدیریت اصلی در زمینه غذا، دارو و تجهیزات پزشکی را دارد در بازه زمانی مشخصی تنها پاسخش به وزیر بهداشت، «نمی‌دانم» بود. تصور افکار عمومی از این موضوع چیست؟ آیا وزیر بهداشت نباید با این وضعیت برخورد می‌کرد و زیرمجموعه خود را که همانند یک تهدید به پیش می‌رفتند، پاک سازی می‌کرد؟ اگر سعید نمکی با فساد نهادینه شده در سازمان غذا و دارو برخورد نمی‌کرد و احتمالا تحقیق و تفحص از این سازمان در مجلس رای می‌آورد و این کار انجام می‌شد، چه میزان از فساد و عدم شفافیت در این سازمان کشف و اطلاع رسانی می‌شد؟ آن وقت احتمالا وزیر بهداشت در برابر سوال‌های نمایندگان مجلس باید می‌گفت: «نمی‌دانم!» بنابراین برخورد وزیر با روسای سازمان غذا و دارو و اتمام حجت با معاونان غذا و داروی دانشگاه‌های علوم پزشکی را باید بخشی از همان رمانی دانست که سعید نمکی از اسفند ۹۷ نوشتن آن را آغاز کرده است.
جدا شدن خرج دارو
نکته دیگری که در این جلسه با معاونان غذا و داروی دانشگاه‌های علوم پزشکی و توسط سعید نمکی مطرح شد، بحث خارج شدن خرج دارو بود. وزیر بهداشت در این رابطه گفت: «من سازمان برنامه و بودجه مکلف کردم که خرج دوا را در دانشکده‌ها سوا کنند و به صندوقی جدا بریزند، اما هیچ‌کس در سازمان غذا و دارو برای این کار سینه سپر نکرد. حتی برای پولی که از صندوق توسعه ملی گرفته شد، مرتب گفتم که برای داروست؛ اما متاسفانه یک جواب شفاف در این زمینه دریافت نکردم. در این زمینه ابلاغ می‌کنم که برای سال آینده خرج دوا را جدا کنند و در سازمان برنامه و بودجه و دانشگاه‌ها، ردیف مستقل برای دوا خواهم گذاشت، اما پیگیری اصلی این موضوع باید در سازمان غذا و دارو باشد که معاون مربوطه مرتب رصد کند. این کار را قطعا انجام می‌دهم.»
اتفاقی که می‌تواند تا حد زیادی شفافیت را به حوزه دارو برگرداند و دقیقا مشخص کند که هر مبلغی به کجا می‌رود. دلیل محکم انجام این اتفاق را می‌توان ماجرای ۵۰۰ میلیون یورو صندوق توسعه ملی دانست که با دستور مقام معظم رهبری برای پرداخت بدهی‌ها به سازمان بیمه سلامت داده و توسط این سازمان به حساب دانشگاه‌های علوم پزشکی واریز شد، اما گفته می‌شود که این مبلغ که وزیر بهداشت بارها و بارها تاکید کرده بود باید به بدهی‌های دارویی و تجهیزات پزشکی اختصاص پیدا کند، در جاهای دیگری هزینه شده است.
موریانه فساد حسابی رخنه کرده است
آنچه در سازمان غذا و دارو دیده می‌شود و آنچه از صحبت‌های نمکی برمی‌آید، فساد در این سازمان جوری رخنه کرده که باید تا عمق ماجرا رفت و مشکلات را کشف و برطرف کرد. وزیر بهداشت در این رابطه نیز گفت: «همه یک صدا و با اذن رهبری و دستور رئیس جمهوری با پدیده‌ای به نام موریانه فساد در ساختار اجرایی کشور و در درون وزارت بهداشت مبارزه می‌کنیم و این را به فال نیک می‌گیرم و امیدوارم اثرات مثبت آن را ببینیم.»
نکته جالب دیگر در صحبت‌های نمکی این بود که نیازی به مدیر ترسو ندارم. وزیر بهداشت گفت: «هر معاون سازمان غذا و دارو در استان یعنی رئیس سازمان غذا و داروی آن استان. احساس ضعف نکنید. نیازی به مدیر ترسو ندارم که به پستو برود. باید محکم بود و اگر مانعی مشاهده کردید به من گزارش کنید تا برخورد کنیم.» و این یعنی وزیر بهداشت در عمل به معاونان غذا و داروی استان‌ها اعلام کرده که در کنار آنها ایستاده تا با فساد و رانت مبارزه شود.
وزیر بهداشت قدم در مسیری گذاشته که قدر مسلم هجمه‌های فراوانی از طرف کارتل‌های مختلف و پشت پرده‌هایی که با فساد و رانت سروکار دارند، به سمت او روانه می‌شود. هجمه‌هایی که نه فقط شخص وزیر، بلکه دولت و مردم را هدف گرفته است. این در شرایطی است که انحصارطلبی و به دنبال منفعت شخصی بودن تبدیل به آفتی نهادینه در قسمت‌هایی شده که باید با آن مقابله صریح و شفاف کرد تا هم شاخه‌ها و هم ریشه‌های این درخت تنومند فساد خشکیده شود. ماجرای مبارزه سعید نمکی با فساد و رانت به حدی گسترده شده که توجه رسانه‌های فارسی زبان خارجی را هم جلب کرده و علاوه بر هجمه کارتل‌ها و مافیای داخلی، هجمه خارجی‌ها هم به حوزه سلامت ایران بیشتر از همیشه شده است. آن هم وقتی که به واسطه تحریم‌های آمریکا، حوزه دارو و تجهیزات پزشکی با مشکلات فراوانی همراه شده و بی انصافی و ظلم مافیای داخلی برای کسب سود بیشتر به ضرر مردم و بیماران تمام خواهد شد. هرچند باید منتظر ورود مجلس به موضوع سازمان غذا و دارو هم بود تا برخوردهای قانونی از طریق تحقیق و تفحص و کشف انحرافات انجام شود.
گزارش از امیر پروسنان