دهلی نو و اسلام آباد که پس از استقلال سه بار باهم وارد جنگ شده اند هریک بخشی از کشمیر را در اختیار دارند ولی مدعی مالکیت همه این منطقه هستند.
کشمیر کجاست؟
کشمیر منطقه‌ای در شمال غربی شبه‌جزیره هند است که از ایالت جامو و کشمیر تحت کنترل هند، ایالت گلگت بلتستان و کشمیر آزاد تحت کنترل پاکستان و منطقه اقصای چین تحت کنترل جمهوری خلق چین تشکیل می‌شود. این منطقه عمدتاً کوهستانی است و رشته‌کوه قراقروم شامل قله کی۲ دومین نقطه مرتفع کره زمین و چندین قله مرتفع دیگر در آن قرار دارند.کشمیر یکی از حوزه‌های اصلی نفوذ زبان فارسی به‌شمار می‌رود.
ایالت هندی جامو و کشمیر حدود ۱۰۱٬۴۳۷ کیلومتر مربع وسعت دارد و در سرشماری سال ۲۰۱۱ بیش از ۱۲ میلیون نفر جمعیت داشته‌است. پایتخت تابستانی آن سرینگر مرکز تاریخی منطقه و پایتخت زمستانی آن جامو است. منطقه تحت کنترل پاکستان از کشمیر آزاد به پایتختی مظفرآباد با مساحت ۵٬۶۱۹ کیلومتر مربع و ایالت گلگت بلتستان با مساحت ۷۲٬۴۹۶ کیلومتر مربع تشکیل می‌شود و مساحت مناطق عمدتاً خالی از سکنه تحت کنترل چین هم ۴۲٬۶۸۵ کیلومتر مربع است.
این منطقه تا پیش از استقلال هندوستان در سال ۱۹۴۷ یک دولت سلطنتی تحت‌الحمایه بریتانیا داشت. در جریان جدایی پاکستان از هند هر دو کشور مدعی حکومت بر این منطقه بودند که به وقوع چندین جنگ بین این دو کشور انجامید.
تحولات کشمیر
کشمیر از سال 2014 به بعد بیشتر دچار بحران‌ها و تنش‌های سیاسی و امنیتی شده است. دلیل عمده این است که حزب بی.چی.پی (حزب بهارایتا جاناتا، حزب مردم) که در همین سال به عنوان حزب حاکم در هند و کشمیر پیروز شد، در کشمیر نتوانست دولت محلی را تشکیل دهد و ناچار با حزب دموکراتیک مردم "محبوبه مفتی" ائتلاف کرد که این اولین دولت ائتلافی در کشمیر و اولین حضور حزب بی. چی. پی در کشمیر بود. این حزب یک رویکرد سختگیرانه علیه مسلمانان دارد و معتقد است که هند فقط مختص هندو هاست. از این رو در این اقدامات سختگیرانه و ملی‌گرایانه را نیز در کشمیر اعمال کرد که باعث بروز بحران در این منطقه شد. پیش تر اداره کشمیر در دست احزاب بومی بود که یک رویه میانه رو داشتند و حتی سازمان کنفرانس حریت که حدود 100 حزب را تحت پوشش دارد همواره با دولت محلی همکاری خوبی داشته است. این تنش‌هایی سیاسی میان حزب هندی و کشمیری باعث شد تا در نهایت "محبوبه مفتی" استعفا داد. در حال حاضر فرماندار کشمیر که به حزب بی.جی.پی هند نزدیک است، سیاست‌های این حزب را پیاده می‌کند. از این رو اوضاع کشمیر هر روز وخیم تر می‌شود.
یکی از عوامل دیگر بحرانی شدن کشمیر، موضوع اجرای طرح "یک جاده و یک کمربند" است. این طرح که توسط چین در سال 2015 اعلام شد بخشی زمینی این طرح از سرزمین کشمیر آزاد که در اختیار پاکستان است، عبور می کند. این موضوع موجب نگرانی جدی هند شده است و مقامات آنها بارها مخالفت خود را اعلام کردند. به اعتقاد برخی از کارشناسان، هند برای جلوگیری از اجرای این طرح به دنبال افزایش تنش در کشمیر است.
چرا کشمیر مناقشه برانگیز است؟
کشمیر منطقه‌ای در هیمالیاست و هند و پاکستان هر دو می‌گویند که این منطقه به طور کامل به آنها تعلق دارد.
این منطقه زمانی یکی از ایالت‌های مهاراجه نشین بود. در زمان استقلال هند حدود ۵۰۰ منطقه و یا ایالت مهاراجه نشین وجود داشت که در زمان تقسیم شبه قاره به دو کشور هند و پاکستان، می‌توانستند به یکی از این دو ملحق شوند. در سال ۱۹۴۷ و به دنبال پایان حکمرانی بریتانیا و تقسیم شبه قاره، مهاراجه نشین جامو و کشمیر که مهاراجه آن هندو بود اما مردم منطقه مسلمان، در نهایت با امضای سندی به هند پیوست.
بارها بین هند و پاکستان بر سر کنترل این بخش جنگ در گرفته است و در حال حاضر هر کدام از این دو همسایه بخشی از این منطقه را در اختیار دارند. به دنبال جنگ سال ۱۹۷۱ بین دو کشور یک خط مرزی "دی فاکتو" موسوم به "خط کنترل" این منطقه را بین دو کشور جدا می‌کند.
حدود ۳۰ سال است که در منطقه کشمیر تحت کنترل هند، ایالت جامو و کشمیر شورشیان جدایی طلب مخالف حکمرانی هند دست به حملات و اقدامات خشونت‌باری می‌زنند.
چه اتفاقی افتاده است؟
از چند روز پیش، نشانه‌هایی از وقوع یک اتفاق مهم در کشمیر دیده می‌شد.
ده ها هزار نیروی نظامی ارتش هند به این منطقه وارد شدند، برنامه مراسم زیارت مذهبی هندوها لغو شد، مدارس و دانشگاه‌ها بسته شد و از گردشگران خواسته شد که منطقه را ترک کنند.
خطوط تلفن و سرویس‌های موبایل و اینترنت قطع شده است و سیاستمداران محلی در بازداشت خانگی قرار دارند.
اغلب پیش‌بینی کرده بودند که این تدابیر مربوط به تغییر ماده "۳۵ ای" قانون اساسی هند است؛ قانونی که امتیازات ویژه‌ای به مردم ایالت جامو و کشمیر می‌داد.
اما در میان ناباوری بسیاری، دولت هند روز دوشنبه ۵ اوت، کل اصل ۳۷۰ قانون اساسی را که "ماده ۳۵ ای" بخشی از آن بود را لغو کرد.
رابطه دولت مرکزی هند و ایالت جامو و کشمیر برای مدت هفتاد سال بر اساس این اصل قانون اساسی هند تعریف شده و شکل گرفته است.
اصل ۳۷۰ قانون اساسی هند چقدر مهم بوده است؟
اصل ۳۷۰ به ایالت جامو و کشمیر هند نوعی خودمختاری می‌داد، بطوری که این ایالت به جز در مسائل روابط خارجی، دفاعی و ارتباطات و مخابرات که در کنترل دولت مرکزی هند بود، قانون اساسی مستقل و پرچم خودش را داشت و آزاد بود قانون وضع کند.
در نتیجه براساس این قانون، دولت محلی جامو و کشمیر می‌توانست قوانین مربوط به اقامت دائمی، مالکیت و حقوق اساسی شهروندان را خود تعیین کند و این مساله مانع از این می‌شد که هندی‌ها از سایر ایالت‌های هند در این منطقه ملک و املاک خریداری کنند به این ایالت نقل مکان کنند.
رابطه هند و کشمیر که تنها منطقه با جمعیت اکثریت مسلمان در هند محسوب می‌شود و رابطه ای پرتنش بوده است، تحت تاثیر این ماده از قانون اساسی هند بوده است.
چرا دولت هند چنین کاری کرد؟
نارندرا مودی، نخست وزیر هند و رهبر حزب ملی‌گرای هندوی بهاراتیا جاناتا یا همان بی‌جی‌پی سالهاست که با این اصل قانون اساسی هند مخالف است و لغو این اصل یکی از وعدههای انتخاباتی این حزب در انتخابات امسال بود.
توجیه آنها این است که برای یکپارچه کردن کشمیر لازم است که وضعیت این ایالت هند هم مانند سایر مناطق باشد. به همین دلیل پس از پیروزی قاطع در انتخابات سراسری بهار امسال و بازگشت به قدرت، آقای مودی بدون تلف کردن وقت دست به این اقدام زد.
منتقدان این حرکت را به مشکلات شدید اقتصادی و رکودی که در حال حاضر هند با آن رو به روست مربوط می‌دانند و می‌گویند که کار تلاش دولت برای انحراف افکار عمومی از مشکلات اقتصادی بوده است.
بسیاری از کشمیری‌ها معتقدند که حزب هندو بهاراتیا جاناتا قصد دارد که شاخصه جمعیتی (دموگرافی) این منطقه اکثریت مسلمان را با اجازه دادن به خریدن املاک به وسیله غیرکشمیری‌ها تغییر دهد.
با وجود اینکه اعلام این تصمیم به وسیله آمیت شاه، وزیر کشور هند در پارلمان برای اغلب هندی‌ها غیرمنتظره بود اما حکومت هند برای رسیدن به چنین تصمیمی زمینه‌هایی را باید آماده می‌کرد.
این حرکت همچنین برای تمایل شدید آقای مودی به نشان دادن این مساله که حزب بهاراتیا جاناتا در قبال مساله کشمیر و پاکستان موضع سختگیرانه‌ای دارد، مناسب بود.
چه چیزهایی تغییر می‌کند؟
کشمیر دیگر قانون اساسی جداگانه نخواهد داشت و مثل سایر ایالت‌های هند باید از قانون اساسی دولت تبعیت کند.
همه قوانین هند در کشمیر تحت حاکمیت هند اجرا خواهد شد و شهروندان هندی از همه ایالت‌ها می‌توانند در کشمیر خانه و ملک بخرند.
دولت می‌گوید که این تصمیم باعث رونق و پیشرفت منطقه خواهد شد.
روایت پاکستان از بحران کشمیر
هند و پاکستان که تنها بخشی از منطقه کشمیر را تحت کنترل دارند، مدعی مالکیت کل این هستند. این منطقه از زمان استقلال دو کشور در سال 1947 به مقوله مورد مناقشه بین دو کشور تبدیل شد و تا کنون دو بار بر سر آن جنگ درگرفته است.
دولتمردان پاکستانی که پس از اعمال محدودیت های جدید دولت هند علیه ایالت جامو و کشمیر قصد دارند فشارهای بین فشار بین المللی بر هند را افزایش دهد.
مقامات اسلام آباد در هفته اخیری رایزنی با سران کشورهای مختلف جهان را برای میانجیگری در خصوص کشمیر براساس قطعنامه های سازمان ملل انجام داده اند.
در همین راستا هفته گذشته اسد قیصر رییس مجلس پاکستان با علی لاریجانی رییس مجلس شورای اسلامی به صورت تلفنی درخصوص تحولات کشمیر گفت و گو کرد و سردار محمد باقری رییس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران نیز طی گفت وگوی تلفنی با فرمانده ارتش پاکستان نسبت به اوضاع کشمیر ابراز نگرانی کرد.
پاکستان از دیرباز تاکنون برای حل مناقشه کشمیر مصرانه خواهان اجرای قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل است که طبق آن تعیین سرنوشت کشمیر حق ساکنان این منطقه و برگزاری همه پرسی عنوان شده است. اما طرف هندی آن را نپذیرفته و تاکید دارد که کشمیر مناقشه بین المللی نیست بله موضوعی مربوط به امور داخلی هند است و تصمیم سلب اختیارات ویژه منطقه جامو و کشمیر نیز بر مطابق با همین اصل اتخاذ شده است.
وزیرخارجه پاکستان که روز گذشته از سفر اضطراری خود به چین برگشته بود، طی نشست خبری در اسلام آباد اعلام کرد: اسلام آباد به دنبال جنگ نیست اما برای رسیدگی به مناقشه‌کشمیر چاره ای جز مراجعه به شورای امنیت سازمان ملل ندارد و برای این هدف پاکستان موفق به جلب حمایت شریک نزدیک‌و سنتی خود چین شده است.
پاکستانی ها اعم از مقام های سیاسی، نظامی و سایر ذی نفعان این کشور حل مناقشه کشمیر را تنها راه برقراری آرامش در منطقه جنوب آسیا می دانند به همین دلیل این کشور علاوه بر تاکید بر مواضع همیشگی خود برای حمایت از مردم‌کشمیر، به میانجیگری کشورهای موثر برای کمک به حل این اختلاف کهنه با هند چشم دوخته اند.
در این میان آمریکا و چین نیز کشمیر را به میدانی برای به رخ کشیدن قدرت سیاسی خود تبدیل کرده و هرکدام از داشتن ظرفیت مناسب جهت میانجی شدن خبر داده اند.
دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا در جریان سفر ماه گذشته عمران خان نخست وزیر پاکستان به واشنگتن مدعی شد که نخست وزیر هند از وی خواسته که برای حل مناقشه‌کشمیر میانجی شود، موضوعی که به صراحت تمام از سوی دهلی نو رد شد.
اسلام آباد، معتقد است که بازیگران بین المللی به ویژه آمریکا قادر به ایفای نقش برای رفع کدورت میان پاکستان و هند است، اما پاسخ 'نه' دهلی نو به مشارکت جهانی در این خصوص، باعث شده تا روشن شدن سرنوشت کشمیر دستخوش اصرار و انکار رقبای هسته ای جنوب آسیا شود.
در عین حال سیاسیون پاکستانی از زمان طرح پیشنهاد ترامپ برای میانجیگری، به دولت 'عمران خان' توصیه کردند که دل به سخنان آمریکایی ها نبندند. آنان معتقدند که رفتار کاخ سفید به ویژه دونالد ترامپ در قبال تنش های جنوب آسیا تبعیض آمیز است به همین دلیل واشنگتن برای میانجی شدن مناسب نیست.
'شهباز شریف' رییس جناح مخالف در مجلس پاکستان، با ابراز عدم اطمینان به مواضع رییس جمهوری آمریکا در قبال تنش های اسلام آباد و دهلی، گفت: پیشنهاد ترامپ بیشتر به کارت بازی و یا تله شباهت دارد.
رهبران سیاسی و مذهبی پاکستان در بحث کشمیر به رغم اختلافات داخلی، همواره مواضع یکسو اتخاذ کرده و این روزها نیز در واکنش به سلب امتیازات ویژه منطقه جامو و کشمیر از سوی هند، گفتند: پاکستان هرگز اجازه نخواهد داد که کشمیر به فلسطین تبدیل شود و یا یک اسرائیل دیگر در منطقه ایجاد شود.
با این حال پاکستان مصرانه خواهان ایفای نقش از سوی واشنگتن است و می خواهد که آمریکا، هند را تحت فشار قرار دهد.
'اسد مجید خان' سفیر پاکستان در آمریکا، ضمن یادآوری پیشنهاد ترامپ برای میانجیگری جهت حل مناقشه کشمیر؛ تاکید کرد: پاکستان خواهان مشاهده مواضع روشن تر درخصوص مساله کشمیر از سوی آمریکا است.
همزمان با تشدید تنش ها میان پاکستان و هند، نگرانی های نسبت به احتمال رویارویی میان طرفین و تبعات خطرناک آن بر تمام منطقه افزایش یافته است، در عین حال نماینده دائم پاکستان در سازمان ملل هرگونه درگیری و یا عملیات نظامی در جنوب آسیا را رد و تاکید کرد: اسلام آباد برای حل مناقشه‌کشمیر از گزینه‌های دیپلماتیک و سیاسی استفاد خواهد کرد.
قرار است عمران خان نخست وزیر پاکستان ماه آینده برای شرکت در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کند و به گفته وزیر امور خارجه این کشور، عمران خان طی دیدار با سران کشورهای مختلف جهان، مسئله کشمیر را مطرح خواهد کرد که هدف آن تحت فشار قرار دادن هند برای مذاکره با پاکستان است.
نشریه فارن پالیسی درخصوص تحولات کشمیر نوشت: درک تصمیم دهلی برای لغو خودمختاری و استقلال کشمیر، راحت است. حزب حاکم بهاراتیا جاناتای هند بارها از نیت خود درباره لغو بند ۳۷۰ پرده برداشته است. این حزب از مدت ها پیش این منطقه را بخش جدایی ناپذیر هند محسوب می کند و مالکیت پاکستان بر آن را رد می کند. این حزب با لغو حالت استقلال و خودکفایی کشمیر می تواند به طور رسمی از ادغام منطقه حرف بزند و ضربه ای قاطعانه به تمایلات استقلال طلبانه آن وارد کند.
پیشنهاد "دونالد ترامپ" برای میانجیگری در مناقشه کشمیر و روند سریع پیشرفت مذاکرات صلح افغانستان، دو تحولی بودند که احتمالا باعث دست به کار شدن دولت هند شده است. هر یک از این تحولات موضع و جایگاه پاکستان را تقویت می کند.
استقلال پاکستان و جدایی از هند در سال 1947 میلادی، وقوع چندین جنگ میان دو کشور، رقابت در آزمایش های اتمی و پرتاب موشک های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته ای، بازداشت صیادان در آبهای آزاد، موضوع برداشت از حوزه های آبی مشترک، مشکلات اخذ روادید تجاری، اقدامات تروریستی در دو کشور، قربانی شدن شهروندان پاکستانی و هندی و انگشت اتهام بسوی اتباع دو کشور در این حملات و درگیری ها میان مرزبانان هند و پاکستان را می توان از دلایل عمده سردی روابط سیاسی و اقتصادی میان دو کشور همسایه در منطقه جنوب آسیا عنوان کرد.
واقعیت این است که کشمیر محور اصلی رقبای سنتی پاکستان و هند در شبه قاره است و اگر برای آن یک راه حل سیاسی پیدا می‌شد، دو کشور به دلیل نیازهای متقابل شان می‌توانستند به عنوان دو کشور دوست و متحد با هم همکاری کنند.
با این حال مسئله کشمیر بسیار پیچیده شده است، چون کشمیر مسئله سرزمینی است که به راحتی نمی‌توان راهی را برای آن متصور بود. حتی احزاب سیاسی که در پاکستان یا هند بدنبال حل مسئله و انعطاف در این موضوع باشند، در کشورهای خود به خیانت متهم خواهند شد. لذا کشمیر به یک خط قرمزی تبدیل شده که جریان‌های داخلی از ترس رای نیاوردن جرات انعطاف در برابر آن و حل مسئله را ندارند.
بنابراین کشمیر موضوع اصلی و اختلافات است و تا زمانی که این موضوع حل نشود، بعید است مناسبات هند و پاکستان در مسیر عادی و طبیعی قرار گیرد.
بر اساس توافق نامه 1947 بریتانیا، منطقه شبه قاره هند بین دو کشور هند و پاکستان تقسیم شود و کشمیر که مسلمان نشین بودند قرار شد که به پاکستان الحاق شود. تا حدودی از این توافق اجرا شد اما در مورد کشمیر گفته می شود "گلاب سینگ". مهاراجه وقت کشمیر تحت کنترل هند بود، طی یک نامه‌ای به مقامات بریتانیا از آنها خواست که وارد منطقه کشمیر شوند. زیرا به ادعای وی عشایر پاکستانی از اقوام تاتان این منطقه را اشغال کرده و شرارت می‌کنند. با بررسی‌هایی که انجام دادم هویت این نامه محرز نشد. اما برخی از کارشناسان معتقدند که توطئه‌ای بین هند و انگلیس بود تا این منطقه را به این بهانه اشغال کنند و مانع از الحاق کامل کشمیر به پاکستان شوند. بعد از این اتفاق جنگ شدیدی در سال 1948 بین هند و پاکستان درگرفت که در نهایت بحران کشمیر در سازمان ملل متحد مطرح شد. این سازمان در سال 1948 قطعنامه‌ای را منتشر می‌کند که در آن از هند و پاکستان خواسته شد تا رفراندامی در بین مردم منطقه کشمیر برگزار شود که می خواهند به هند ملحق شوند یا پاکستان.
با توجه به حمایت‌هایی که انگلیس از هندوستان داشت تاکنون این قطعنامه اجرایی نشده است. هندی‌ها از هر گونه دخالت خارجی‌ها در کشمیر به شدت مخالف هستند. زیرا این منطقه را برای خود خیلی راهبردی می داند.